آنچه شهرداران سابق تهران از دوران غلامحسین کرباسچی برای استفاده بانوان از دوچرخه شروع کردند، در سالهای بعد به شکلی دیگر، محسوس یا نامحسوس ادامه پیدا کرد. محمدباقر قالیباف از همان ابتدای دوره مسئولیت خود در شهرداری تهران، دوچرخه را بهعنوان یکی از مدلهای حملونقلی تعریف کرد و برای گسترش استفاده از آن اعتبارات و برنامههای مختلفی را در نظر گرفت. البته قالیباف برخلاف سایر شهرداران و برخی افراد خاص مانند فائزه هاشمی- که سالها بهخاطر صحبتها و نظراتش درباره دوچرخهسواری بانوان هدف اتهامات مختلف بود- پی دردسرهای شرعی و عرفی را به تن نمالید و از همان اول درِ کانکسهای دوچرخه خود را به روی بانوان بست.
هرچند همان تجهیزات و مسیرهای دوچرخه و تبلیغاتی که برای آقایان انجام داد، خانمهای زیادی را به خرید دوچرخه یا استفاده از دوچرخه همسر و پسرشان ترغیب کرد و اگرچه امروز مسئولان شهرداری در آمارشان این گروه را حساب نمیکنند؛ اما شايد چراغخاموش از حضور آنها و تأثیر طرحشان خوشحال هم باشند.
دوچرخهسواری و موتورسواری برای خانمها مانند بسیاری از ممنوعههای اجتماعی و شغلی دیگر برای بانوان لزوما ممنوعیت قانونی و حتی شرعی ندارد؛ اما عرف و سنتهای اجتماعی همیشه در مقابل آنها بوده است. با وجود این در سالهای اخیر خود مردم و بهويژه زنان اقداماتی نرم و ریشهدار را برای بهرهمندی از این امکان شروع کردهاند؛ اقداماتی که گاه بدون خبر و خودجوش و مردمی بوده و گاه با شلوغکاری و جنجال و گاهی سیاسیکاری همراه شده و اكنون هرکدام این حرکتها به شکلی به بار نشسته است و یک حرکت خودجوش مردمی برای استفادهنكردن از خودرو و جایگزینی دوچرخه یا حمل و نقل عمومی در یک روز خاص به ١٥٠ شهر تسری پیدا کرده و از سوی دیگر نهادهای دولتی با مشاهده درخواستهای متعدد برای ورزش موتورسواری بانوان، مجوز آن را هم صادر کردهاند؛ حرکتهایی که میتوانند یک شروع خوب باشند.
در مورد دوم یعنی موتورسواری بانوان با محمود صیدانلو، رئیس فدراسیون موتورسواری و اتومبیلرانی صحبت کردیم. او این اتفاق را مهم و کارگشا میداند و میگوید: در همه این سالها در جریان سفرهای استانی و بازدید از پروژهها در جریان تقاضاهای متعدد برای موتورسواری بانوان قرار میگرفتیم و مراجعات و درخواستها بهطور شفاهی و مکتوب به دست ما میرسید. در نهایت هم با نگاه مثبت وزارت ورزش و جوانان و تأیید رعایت همه ارزشها و شعائر اسلامی درباره این رشته ورزشی، درخواست ما پذيرفته شده است. او میگوید درباره این مجوز محدودیت و ممنوعیت وجود نداشته و وقتی وزارت ورزش چنین مجوزی را صادر میکند؛ یعنی تمام مراحل برای صدور مجوز طی شده است و در توضیح بیشتر میافزاید: انفرادیبودن و پوشش کامل این ورزش کاملا قابل دفاع و با ارزشها و معیارهای موردنظر منطبق است و همه آنها امکان اجرا و پیگیری دارند.
رئیس فدراسیون موتورسواری و اتومبیلرانی در پاسخ به این سؤال که برخی از مجوز موتورسواری ورزشی برداشت دیگری داشتهاند و گمان شده میتوان با این مجوز در داخل شهر هم تردد داشت، گفت: چنین برداشتی اشتباه است و موتورسواری ورزشی در داخل پیست متفاوت از موتورسواری عمومی و در داخل شهر است و حتی آقایانی که داخل پیست فعالیت میکنند، نمیتوانند با همان موتور در شهر تردد کنند و اساسا گواهینامههای داخل شهری برای موتور و خودرو هیچ ارتباطی به مجوزهای لازم برای موتورسواری و اتومبیلرانی ورزشی ندارد. صیدانلو به مذاکرات متعدد با مسئولان وزارت ورزش و جوانان و بهويژه شخص وزیر ورزش درباره ضرورت صدور چنین مجوزی، گفت: این مذاکرات در نهایت نتیجه داد و هفته گذشته وزارت ورزش و جوانان ابلاغیه موتورسواری بانوان را به فدراسیون ارائه کرد و تمام تلاش ما این است که تا ابتدای شهریور اقدامات و هماهنگیهای لازم را برای شروع فعالیت بانوان در این رشته ورزشی فراهم کنیم. درحالحاضر شرایط استفاده بانوان از پیستهای موتورسواری در سراسر کشور فراهم است و به اقدامات خاص و مضاعف برای بانوان نیازی نداریم.
او میگوید موتورسواری بهعنوان یك رشته ورزشی در تمام مسابقات منطقهای، آسیایی و جهانی در دو گروه مردان و زنان تشکیل میشود و در این سالها بانوان امکان حضور در مسابقات را نداشتهاند. این رشته ورزشی طرفداران زیادی دارد و تقاضای زیادی برای حضور و فعالیت در آن از سوی بانوان داشتهایم؛ اما شرایط و مجوزهای لازم وجود نداشت. صیدانلو به فعالیت غیررسمی بسیاری از بانوان در فضاهایی غیر از پیستهای ورزشی با شرایطی غیراستاندارد و ناایمن اشاره کرد و گفت: برای بسیاری از این بانوان بهدلیل حضورنيافتن در پیست استاندارد و نداشتن پوشش لازم و حمایتکننده اتفاقات ناگواری رخ میداد.
اتفاق خوب دیگری که زمان زیادی از آن نمیگذرد؛ اما در بیش از ١٥٠ شهر کشورمان فراگیر شده، استفاده از دوچرخه به جای خودرو حداقل در یک روز هفته است. محمد درویش، مدیر کل دفتر مشارکتهای مردمی سازمان حفاظت محیط زیست، درباره فراگیری این حرکت خودجوش که با عنوان پویش سهشنبههای بدون خودرو شناخته میشود و بسیار هم گسترش پیدا کرده، بهويژه در میان بانوان استانهای مختلف، میگوید: خوشبختانه خانمها همپای آقایان و حتی پیش از آنها در این پویش شرکت ميكنند و درحالحاضر علاوه بر کلانشهرها، در بسیاری از شهرهای دیگر از جمله یزد خانمها سهم درخور توجهی در این جریان دارند. درویش با بیان اینکه استفادهنكردن بانوان از دوچرخه ریشه شرعی و قانونی ندارد و فقط باورها و عرف اجتماعی آن را رد میکند، افزود: دوچرخهسواری بانوان مطابق قوانین است و طبق فتوای آیتالله شبیریزنجانی، مرجع تقلید، دوچرخهسواری بانوان با رعایت حجاب اسلامی بلامانع است.
او میگوید بسیاری از گروههای مردمی، گروههای محیط زیستی و حتی ارگانهای دولتی در این پویش مردمی همراه شدهاند و با دستورالعملهای دولتی حمایت بیشتری هم از آن آغاز شده است. به همین دلیل علاوه بر ١٥٠ شهری که در این پویش شرکت کردهاند، در سایر شهرها هم آشنایی با آن وجود دارد. درویش میگوید حتی در شهرهای جنوبی مانند بندرعباس و شهرهای مذهبی مانند یزد مطالبه و همراهی خوبی با پویش سهشنبههای بدون خودرو داشتهایم.
به نظر میرسد مقاومتهای اجتماعی درباره استفاده از برخی امکانات عمومی برای زنان در نسل جدید دچار تغییرات اساسی شده و به همین دلیل روند حرکت مطالبات اجتماعی هم دگرگون شده است، به نحوی که در این دهه دیگر مانند دهه ٦٠ و ٧٠، شاهد مقاومت و برخوردهای خشن و بیتوجهی مردم در مقابل این خواستها نیستیم و با شکلی معقول و کاربردیتر به مسائل توجه میشود.شرق