زمانیکه در انتقال معارف پایمان لنگ میزند

همین امروز آیت الله اکبر هاشمی رفسنجانی نیز که خود تاثیر زیادی در تدوین سیاست های فرهنگی داشته است به انتقاد از عملکرد متولیان فرهنگی پرداخت و از تعدد متولیان فرهنگی که بعضاً درخصوص یک موضوع خاص، مواضع متضاد و گاه متناقض می‌گیرند انتقاد کرد و این موضوعی است که بارها و بارها از سوی شخصیت های مختلف مطرح شده است .

در چند سال اخیر بسیاری از مراجع عظام تقلید نسبت به وضعیت فرهنگی کشور انتقادات شدیدی را مطرح کردند . آیت الله مکارم شیرازی در سخنان بسیاری نسبت به کاهش بودجه های فرهنگی در کشور انتقادات صریحی را مطرح کرده است .  آیت الله نوری همدانی نیز بارها نگرانی خود را از وضعیت حجاب در کشور بیان کرده و خواستار همدلی دولت و مردم برای رفع مشکلات فرهنگی شده است .

اما آنچه مهم است اینکه دیگر نقد سیاست های فرهنگی تنها محصور در کلام برخی از دانشگاهیان نیست؛ بلکه برخی از روحانیون و طلاب نیز منتقدان جدی سیاست های فرهنگی در سالهای اخیر هستند .

همین چندی پیش بود که روحانی جوان، حجت الاسلام زائری در برنامه تلویزیونی به صراحت به نقد سیاست های فرهنگی پرداخت و حتی به کنایه، وضعیت فرهنگی کشور را از وضعیت هوای خوزستان بدتر تعبیر کرد و برای اولین بار از تشکیل کمیته بحران فرهنگی در کشور حرف زد . هر چند که این نقد صریح وی مخالفان بسیاری را به همراه داشت . اما به نظر می رسد که گاه باید نگاهی واقع بینانه داشت ، که متاسفانه شاید به دلیل فاصله ای که میان برخی از مسئولان و مردم ایجاد شده است برنامه ریزی های صورت گرفت گاه بدور از واقعیت بوده اند. 

در مصاحبه ای که اخیرا محمدرضا زائری داشته است بار دیگر در نقد رویکردی که نسبت به حجاب در جامعه اتخاد شده است چنین می گوید :  " این تجربه‌ای که الزام و اجبار بکند از زاویه‌ای شروع شد و از یکجایی شروع شد و تصور این بود که این الزام و اجبار می‌تواند این ارزش الهی را در جامعه فراگیر بکند. نگرانی من هم به‌عنوان یک روحانی، یک طلبه که راجع به حجاب حرف می‌زنم این است که آن ارزش الهی و گوهری که برای حفظ کرامت زن بود را الآن ما داریم با اجبار یک‌جوری مطرح می‌کنیم  که انگار ناخوشایند است. گفتمان حجاب اساساً قبل از اینکه به‌اجبار و الزام برسد، اساساً گفتمان ضعیفی نیست. اکنون در اروپا بعضی از زنان مسلمان برای حفظ حجابشان سختی‌هایی را متحمل می‌شوند و لطمه‌هایی می‌خورند و با مشکلاتی مواجه هستند که بسیار بسیار بیشتر از آن مشکلاتی است که یک نفر برای حجاب برداشتن در ایران ممکن است با آن مواجه شود. "

چنین رویکردی نسبت به موضوع حجاب و عفاف و برخوردهای سلبی که در چند سال اخیر در این حوزه وجود داشت منتقدان بسیاری داشت که معتقدند چنین نگرش سلبی موجب تزلزل باورهای اعتقادی جوانان می شود . اما این موضوع تنها بخشی از سیاست های فرهنگی است که منتقدانی را به همراه داشته است بلکه در حوزه های مختلف فرهنگی نیز همواره شاهد نقد و چالش هایی هستیم .

با تحلیلی بر گستره انتقاداتی که صورت می گیرد، ناکارآمدی سیاست های فرهنگی کشور منجر شده که بسیاری از روحانیون ، کارشناسان و دانشگاهیان از عدم تعلق برخی از جوانان به باورهای دینی و ملی سخن به میان آورند. اینکه چرا سیاست های فرهنگی به نتایج درستی منتهی نشده است، جواب های مختلفی از سوی کارشناسان به همراه داشته است. گروهی معتقدند که منابع مالی مناسبی در اختیار این سیاست گذاری ها قرار نگرفته است، عده ای دیگر عدم توجه به تخصص گرایی در مدیران فرهنگی را علت ناکامی می داند، و برخی دیگر وجود قوانین و سیاست های سلبی و محدود کننده را سرآغاز مشکل می پندارند.

افشین طباطبایی، جامعه شناس در گفت وگو با "شهر"  دلیل اصلی عدم تعلق خاطر برخی از جوانان به باورهای دینی و ملی را عملکرد نادرست نسل های قدیمی می داند. به گفته او نسل قدیم نتوانسته است به رسالت های خود در رابطه با انتقال صحیح این باورها عمل کند. او معتقد است که این نسل قدیم می تواند پدر و مادر، معلمان و یا مسئولان باشند. طباطبایی  می گوید:« مدتهاست والدین، انتقال باورهای ملی و دینی را در اولویت های چندم خود قرار داده اند، و اغلب انرژی و توان خود را صرف امکانات مادی و تحصیلی فرزندان خود می کنند. » به گفته این جامعه شناس، والدین حساسیتی به آموختن ارزش های اخلاقی و انسانی فرزندان خود مثل صداقت ، درستکاری و گذشت ندارند و تنها چیزی که از معلمان انتظار دارند آن است که فرزندان آنها را برای کنکور آماده کنند.

اما طباطبایی نقش سیاست های فرهنگی کشور را نیز مهم میداند. به گفته او مسئولان و متولیان فرهنگ کشور به دنبال رفع تکلیف خود هستند. او می گوید:« شاید به کاربردن لفظ عملکرد منفعلانه در این باره درست باشد.متولیان مسائل فرهنگی احساس مسئولیت و دغدغه ای برای فرهنگ ندارند، و سیاست هایی را اتخاذ می کنند که جوانان را وارد رقابت های ناسالم اجتماعی می کند.»

عدم وجود برنامه ریزی و استراتژی صحیح در برخورد با ناهنجاری های اجتماعی  که آنها نیز به سیاست های فرهنگی برمی گردد باعث پیچیده شدن مسائل فرهنگی شده است. به طوری که نمی توان هیچ کدام از دلایل بالا را دور از دهن دانست. به نظر می رسد وجود چند دسته ای در بین متولیان فرهنگ کشور و اجرای غلط سیاست های فرهنگی دلیل عمده این امر باشد. این چند دستگی زمانی آشکار می شود که با گذشت سالها هنوز مسائلی همچون حجاب نتوانسته است جایگاه روشنی در سیاست های فرهنگی کشور داشته باشد، به طوری که هر کس نسخه ای را در این مورد تجویز می کنند ، و کماکان نسخه ای واحد و راهگشا در این باره وجود ندارد. آمارها نشان می دهد که در یک دوره 8 ساله نگرش مردم نسبت به حجاب به ویژه در پایتخت پایتخت 20 درصد تغییر کرده است. تغییری که به دلیل اختلاف در تشخیص علل بروز بد حجابی ، حدود حجاب و عوامل دیگر به وجود آمده است .چندی پیش نیز یکی از مدرسان حوزه و دانشگاه با انتقاد از سیاست های سلبی اعلام کرد ادامه این سیاست  باعث بیشتر شدن بد حجابی می شود.

به اعتقاد افشین طباطبایی هر چیز در هر کجای دنیا اگر از کانال حکومت به مردم دیکته شود مورد پذیرش قرار نمی گیرد. به گفته او، اعتقادات را نمی توان از طریق قانون و حکومت در بین مردم گسترش داد. از نظر این پژوهشگر مسائل فرهنگی، دولت ها و نهادهای مسئول تاکنون در حیطه فرهنگ موفق نبوده اند.   او معتقد است راه چاره آن است که کار فرهنگی را به خود مردم واگذار کرد. به گفته او اگر گروه های مردم نهاد، حمایت شده و وارد کار شوند توانایی رفع بسیاری از مشکلات را دارند. سیستم آموزشی کشور باید باز تعریف شود و سیاست های کار آمدی را اتخاذ کند. اگر شرایطی فراهم شود تا روشنفکران، نخبگان و خود مردم وارد عرصه فرهنگ شوند، شرایط بسیار تغییر خواهد کرد.

شهر