نور خورشید و آسیب‌هایی که گاه جبران نمی‌شود

شفاآنلاین:سلامت>نور خورشید یکی از مواهب الهی ارزشمند برای حیات موجودات زنده است اما بهره‌مندی از فواید آن به مراقبت‌های پوست نیاز دارد زیرا پوست نسبت به پرتوهای خورشید آسیب‌پذیر است و واکنش‌های مختلفی به‌عنوان هشدار بروز پیدا می‌کند. آفتاب‌سوختگی شایع‌ترین عارضه مواجهه مستمر و بدون محافظت پوست با نور خورشید است که در بعضی موارد بسیار شدید و شبیه سوختگی‌های عمیق است. البته مواجهه با نور خورشید می‌تواند زمینه‌ساز مشکلات دیگر پوستی شود که شناخت علائم و توجه به روش‌های پیشگیری و درمان آن برای حفظ سلامت پوست اهمیت دارد.
با این مقدمه به پرسشی پرداخته‌ایم: «با سلام. دختری 19 ساله هستم که رنگ پوست بسیار روشنی دارم. هنگام حضور بیرون از منزل حتما باید کلاه لبه‌دار بپوشم تا صورتم قرمز نشود. چند روز پیش به استخر روباز رفتم و با اینکه ضدآفتاب زده بودم، بازوها و پشتم به‌شدت قرمز شد و پس از حدود دو ساعت تاول‌هایی ظاهر شد. با استفاده از پمادهای موضعی کمی بهتر شد اما همچنان سوزش دارد. برای محافظت از پوستم چه نکات دیگری را باید رعایت کنم؟».
محافظت از نور خورشید فقط به زدن کرم ضدآفتاب محدود نمی‌شود
دکتر محمد شیزرپور
: آقای دکتر، با توجه به نزدیک‌شدن تابستان و طولانی‌شدن روزها، بفرمایید نور خورشید چه تاثیراتی بر پوست دارد؟
نور خورشید حاوی طیف‌های فرابنفش، نامرئی و مادون‌قرمز است که هر سه طیف برای پوست مضر هستند. مهم‌ترین عارضه نور خورشید، پیری پوست و سرطان پوست است. مواجهه مستمر و بدون محافظت با نور خورشید همچنین زمینه‌ساز لکه‌ها و تیرگی‌هایی در سطح پوست می‌شود. از همین‌رو مراقبت از پوست در برابر پرتوهای خورشید توصیه بسیار جدی حفظ شادابی، جوانی و سلامت پوست است که باید از سنین کودکی رعایت کرد.
: حمام آفتاب یا برنزه‌کردن پوست چه عوارضی دارد؟
متاسفانه امروزه حمام آفتاب و برنزه‌کردن پوست به‌خصوص بین جوانان رواج یافته ‌است. چنین گرایشی یک رفتار پرخطر محسوب می‌شود و فرد خودخواسته عامل سرطان‌زا را به بدنش دعوت می‌کند، مشابه کسانی که سیگار می‌کشند و زمینه ابتلا به سرطان را افزایش می‌دهند.
از نظر میزان آسیب نیز تفاوتی بین برنزه‌شدن پوست از طریق نور خورشید و دستگاه‌های سولاریوم نیست زیرا در هر صورت پوست در معرض پرتوهای فرابنفش قرار می‌گیرد.
همچنین از آنجا که پوست ایرانیان به‌نسبت محتوای رنگدانه بیشتری دارد، قرارگرفتن مستمر در معرض نور خورشید زمینه‌ساز ایجاد لکه و تیرگی‌‌هایی روی سطح پوست می‌شود که راحت از بین نمی‌رود. علاوه بر این، به‌دلیل وجود رنگدانه‌های فراوان، برنزه‌شدن معمولا یکنواخت اتفاق نمی‌افتد و حتی ممکن است در بعضی قسمت‌های پوست لکه‌‌های سفیدی ظاهر ‌‌شود. پس به‌طور جدی توصیه بر چشم‌پوشی از این اقدامات است و هرگز نباید مجذوب تبلیغات اغواگرانه در این مورد شد. حضور در معرض نور خورشید یا در اصطلاح آفتاب‌‌گرفتن نوعی وابستگی ایجاد می‌کند زیرا موجب ترشح هورمون‌های‌‌ آندورفین بدن می‌شود و حالت خوشایند و آرامش‌بخشی ایجاد می‌کند که فرد را ترغیب به حضور دوباره می‌کند.
: کاهش حضور در معرض نور خورشید می‌تواند نگرانی از کمبود ویتامینD ایجاد کند؟
نیاز بدن به ویتامینD از منابع غذایی تامین می‌شود. از طرفی حتی با رعایت کامل اصول مراقبت و محافظت از نور خورشید، بدن حین انجام فعالیت‌های روزمره مانند خرید و... بدن به‌اندازه کافی در معرض پرتوهای آفتاب قرار می‌گیرد که برای سنتز یا ساخت این ویتامین کافی است. بنابراین توجه به اصول محافظت از پوست هیچ نگرانی از جهت کمبود ویتامینD در بر‌ندارد.
: افرادی که تمایل به شنا در استخر روباز یا دریا دارند چه نکاتی را باید مدنظر قرار دهند؟
با نزدیک‌شدن به تابستان و گرمای هوا، تمایل به شنا در استخر و دریا بیشتر می‌شود. در وهله اول توصیه می‌‌شود شنا حتی‌الامکان در استخرهای سرپوشیده باشد اما در صورت تمایل به شنا در استخر روباز یا دریا، ساعاتی مانند صبح یا عصر که شدت نور خورشید کم است، برای شنا انتخاب شود.
نکته بسیار مهم اینکه سطح آب، نور را منعکس و شدت نور را بیشتر می‌کند. در این شرایط احتمال آفتاب‌سوختگی نیز بسیار افزایش می‌یابد و آسیب‌های مواجهه با پرتوهای خورشید دو برابر می‌‌شود. مشابه این حالت در زمان برف نیز وجود دارد و افرادی که زمستان به ورزش‌های کوهستانی می‌پردازند نیز اگر مراقبت از پوست را جدی نگیرند، دچار آفتاب‌سوختگی می‌شوند.
: آیا نور خورشید به موها و ناخن‌ها نیز آسیب می‌رساند؟
نور خورشید بر موها نیز از نظر ظاهری تاثیراتی ایجاد می‌کند و باعث از دست‌رفتن درخشندگی و شفافیت موها می‌شود. البته مشکلاتی نظیر ریزش مو و... را نمی‌توان جزو عوارض نور خورشید دانست. استفاده از کلاه‌لبه‌دار یا روسری بهترین راهکار محافظت از موها هنگام حضور در معرض نور خورشید است. در مورد ناخن ارتباط مستقیمی با نور خورشید ندارد و عارضه خاصی بر ناخن‌ها دیده نمی‌شود.
: آفتاب‌سوختگی در چه شرایطی اتفاق می‌افتد؟
زمانی که در معرض مستقیم تابش نور خورشید قرار می‌گیریم، سطح پوست دچار آسیب و سوختگی می‌‌شود که «آفتاب‌سوختگی» نام دارد. آفتاب‌سوختگی با قرمزی، درد و سوزش شدید همراه است که در موارد خفیف پس از دو تا سه روز بهبود می‌یابد.
آفتاب‌سوختگی همانند دیگر انواع سوختگی درجات مختلفی دارد. در آفتاب‌سوختگی درجه یک، پوست قرمز می‌شود اما آفتاب‌سوختگی درجه دو با ایجاد تاول همراه و شدیدتر است. بهبود این نوع آفتاب‌سوختگی تا چند روز ادامه می‌یابد.
گاه و در بعضی موارد حضور مستقیم در شرایط تابش خورشید، آفتاب‌سوختگی عمیق اتفاق می‌افتد که پوست کاملا می‌سوزد و تغییر‌رنگ می‌دهد و جدا می‌شود. البته به‌دلیل سوزش شدید این نوع آفتاب‌سوختگی به‌ندرت پیش می‌آید و مشابه آن در سوختگی با آب جوش و آتش دیده می‌‌شود.
: «آفتاب‌سوختگی» عوارضی برای پوست دارد؟
مواجهه با نور خورشید در ساعات گرم حتما منجر به آفتاب‌سوختگی می‌‌شود و عوارض آفتاب‌‌سوختگی با توجه به شدت آن متفاوت است. در موارد خفیف، پس از بهبود معمولا قرمزی اولیه پوست برطرف شده اما تیرگی تاحدی به‌وجود می‌آید. آفتاب‌سوختگی در کسانی که رنگ پوست سبزه دارند با تیره‌شدن بیشتر و ایجاد لکه‌های روی پوست همراه است. هرچه رنگ پوست روشن‌تر و مدت حضور در معرض خورشید طولانی‌تر باشد، آفتاب‌سوختگی زودتر و شدیدتر اتفاق می‌افتد. همچنین در این شرایط، تغییرات پوست ماندگارتر خواهد بود.
باید دانست که کاهش آب بدن تحت‌‌تاثیر گرما عوارض آفتاب‌سوختگی را تشدید می‌کند. همچنین آفتاب‌سوختگی خطر ابتلا به سرطان پوست را نیز افزایش می‌دهد.
: چه اقدامات درمانی برای بهبود آفتاب‌سوختگی لازم است؟
درمان آفتاب‌سوختگی به شدت آن بستگی دارد. در موارد خفیف معمولا با استفاده از ژل آلوئه‌ورا یا پماد وازلین بهبود می‌یابد. در شرایطی که آفتاب‌سوختگی با تاول همراه است نیز امکان دارد تاول‌ها پاره‌ شده و عفونت به‌وجود آید. در آفتاب‌سوختگی‌های شدید حتما نیاز به مشورت با پزشک است تا پمادهای مناسب یا داروهای آنتی‌بیوتیک تجویزشود. البته گاه حتی بستری در بیمارستان نیز همانند دیگر انواع سوختگی ضروری است.
: برای محافظت در برابر آسیب‌های خورشید توجه به چه اصولی اهمیت دارد؟
دوری از عوارض خورشید فقط به استفاده از کرم ضدآفتاب خلاصه نمی‌شود. در واقع این راهکار بخش کوچکی از مراقبت پوست را دربرمی‌گیرد و برخلاف تصور نمی‌توان با استفاده از کرم ضدآفتاب مدت طولانی در معرض نور خورشید قرار گرفت. انتخاب کرم‌های ضدآفتاب با SPF بالا نیز نمی‌تواند تاثیر مضاعفی ایجاد کند. همچنین هنگام حضور در محیط بیرون باید هر دو ساعت کرم ضدآفتاب را تجدید کرد تا ترکیبات کرم بتواند اثربخشی مناسب داشته‌ باشند.
برای محافظت مطلوب پوست باید تا حد‌امکان در محیط سایه حضور داشت و حتما لباس‌های پوشیده، کلاه لبه‌دار و عینک آفتابی را مدنظر داشت. دودی‌کردن شیشه‌‌های اتومبیل نیز به‌عنوان راهکار موثر اهمیت دارد.
البته نکته بسیار مهم‌‌تر اینکه بین ساعات 10 صبح تا 4 بعدازظهر از حضور در محیط بیرون و مواجهه با نور خورشید پرهیز شود.
«اگزمای آفتابی» و «کهیر آفتابی» جزو واکنش‌های شایع تماس با نور خورشید هستند
دکترمعصومه روحانی‌نسب، دانشیار دانشگاه علوم پزشکی ایران
واکنش‌های پوستی که در تماس با آفتاب اتفاق می‌افتد، انواع مختلفی را دربرمی‌گیرد. برخی از واکنش‌ها مانند آفتاب‌سوختگی به‌طور طبیعی طی مواجهه طولانی در سطح بالایی از نور خورشید بروز پیدا می‌کند.
دسته دیگر، واکنش‌های التهابی است که اگزمای آفتابی و کهیر آفتابی در این دسته قرار می‌گیرند و جزو واکنش‌های شایع هستند.
همچنین برخی بیماری‌های پوستی تحت‌تاثیر نور خورشید تشدید می‌شوند که از جمله می‌توان به درماتیت آتوپیک، آکنه، روزاسه و لوپوس اشاره کرد. گروهی از واکنش‌های پوستی به‌دنبال مصرف دارو و سپس تماس با آفتاب بروز پیدا می‌کنند که واکنش‌های آلرژیک و تحریکی هستند.
تغییرات طولانی‌مدت مواجهه با نور خورشید نیز تحت‌عنوان درماتیت آفتابی مزمن شناخته می‌شوند که با تغییرشکل خاصی همراه است و حتما به بررسی‌های تخصصی نیاز دارد.
بعضی از اختلالات ژنتیکی نیز با حساسیت به آفتاب مشخص می‌شوند که مهم‌ترین این اختلالات، اگزرودرما پیگمنتوزاست (اگزرودرما پیگمنتوزا نوعی اختلال ژنتیکی پوست است که با ایجاد رنگدانه و لکه‌های پوستی فراوان در اثر قرار گرفتن در معرض تابش نور خورشید ایجاد می‌شود. در واقع افراد بیمار در یکی از مجموعه ژن‌هایی که مسئول ترمیم انواعی از آسیب‌دیدگی‌های DNA در اثر تابش نور ماورابنفش هستند، دچار جهش ژنتیکی شده‌اند).
آفتاب‌سوختگی‌ بسیار شدید با تب و بدن‌درد همراه است
آفتاب‌سوختگی یکی از واکنش‌های شایع است که به ‌دنبال حضور طولانی در معرض نور زیاد خورشید ایجاد می‌شود. آفتاب‌سوختگی با قرمزی شدید، سوزش و خارش همراه است که در موارد شدید حتی دردناک می‌شود و تاول می‌زند.
گاهی اگر آفتاب‌سوختگی بسیار شدید باشد، فرد علائم عمومی مانند بی‌حالی، تب و بدن‌درد دارد که نیاز به بستری در بیمارستان است. در موارد خفیف پس از قرمزی و خارش، پوسته‌ریزی اتفاق می‌افتد و سپس بهبود می‌یابد. آفتاب‌سوختگی شدید که با تاول همراه است. به معاینه توسط پزشک و درمان‌ مناسب نیاز دارد.
بروز ضایعات قرمز و خارش‌دار مشخصه اگزمای آفتابی است
اگزمای آفتابی به ضایعاتی گفته می‌شود که در خانم‌ها به‌خصوص دهه سوم و چهارم زندگی شایع‌تر است. نواحی از پوست که در معرض نور خورشید است معمولا پس از چند دقیقه تا حدود یک ساعت دچار ضایعات قرمز خارش‌دار می‌شود که معمولا به‌شکل جوش‌ها یا ضایعات پاپولار قرمز است. اگر این حالت طولانی شود امکان دارد تغییرات ثانویه خارش نیز ایجاد ‌شود و گسترش پیدا کند.
اقدام اولیه در مورد اگزمای آفتابی، پرهیز از مواجهه با نور خورشید است.
توصیه می‌شود این افراد حتما از لباس‌های آستین‌دار و کلاه لبه‌دار استفاده کنند و حتما ضدآفتاب روی پوست بزنند. البته مشورت با متخصص پوست برای بهبود علائم لازم است. در موارد شدید، از اواخر زمستان درمان‌ها آغاز می‌شود تا احتمال واکنش‌ها کمتر شود. برخی از آنتی‌اکسیدان‌ها مانند ویتامین‌های C و E در مراقبت و پیشگیری از بروز این علائم موثر هستند.
کهیر آفتابی‌ به‌شکل ضایعات متورم قرمز بروز پیدا می‌کند
کهیر آفتابی یکی از واکنش‌های شایع تماس با نور خورشید است. فرد معمولا پس از چند دقیقه از حضور در معرض نور خورشید دچار ضایعات قرمز متورم با نمای کهیر می‌شود. این ضایعات پوسته ندارند و بسیار خارش‌دار هستند. اگر تماس با آفتاب قطع شود، بهبود می‌یابد اما گاه ضایعات منتشر و با خارش شدید همراه می‌شود که به درمان مناسب نیاز دارند زیرا در صورت تداوم و شدت می‌تواند بروز علائم عمومی در پی داشته‌ باشد.
در استفاده از کرم ضدآفتاب نباید خساست به‌خرج داد
دکتر امیرهوشنگ احسانی/ استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران
قرارگرفتن در معرض پرتوهای فرابنفش خورشید به پوست آسیب می‌رساند و می‌تواند زمینه‌ساز سرطان پوست گردد. البته کرم ضدآفتاب می‌تواند از پوست در برابر پیری زودرس نیز محافظت کند. استفاده از کرم ضدآفتاب یکی از توصیه‌های همیشگی مراقبت از پوست هنگام حضور در معرض نور خورشید است. امواج فرابنفش خورشید حتی از شیشه نیز عبور می‌کنند بنابراین توصیه می‌شود در زمان رانندگی یا نشستن کنار پنجره نیز پوست با کرم ضدآفتاب محافظت شود.
ضدآفتاب با SPF30 اثربخشی مطلوب دارد
در کرم‌ ضدآفتاب، SPFفاکتور محافظت از آفتاب و نشان‌دهنده میزان تاثیر مراقبت کرم در برابر پرتوهای فرابنفش است. امروزه انواع کرم‌های ضدآفتاب با SPF متفاوت به‌فروش می‌رسد اما در واقع SPF30 می‌تواند تاثیر خوبی داشته‌ باشد و تقریبا برای همه افراد کاربرد دارد.
کرم‌های ضدآفتاب در دو نوع فیزیکی و شیمیایی تولید می‌شوند که تفاوت آنها در ترکیبات و عملکرد محافظتی از نور خورشید است. ضدآفتاب‌های شیمیایی پرتوهای فرابنفش را جذب می‌کنند در حالی‌که ضدآفتاب‌‌های فیزیکی مانند اکسیدروی یا دی‌اکسید تیتانیوم همانند سد فیزیکی عمل می‌کنند و مانع از نفوذ این پرتوها به پوست می‌شوند. ضدآفتاب‌های شیمیایی در بعضی افراد می‌تواند با واکنش‌‌های آلرژیک یا حساسیت‌زا همراه باشد زیرا به‌دلیل وجود ترکیبات مختلف برای محافظت از پوست در برابر پرتوهای فرابنفش، احتمال تحریک و سوزش وجود دارد. باقیماندن اثر سفیدی روی پوست نیز پس از ضدآفتاب فیزیکی برای بعضی ناخوشایند است و توصیه می‌شود افرادی که پوست تیره دارند از این نوع ضدآفتاب استفاده نکنند. اسپری‌های ضدآفتاب ترکیبات مشابه کرم دارند و در صورت تمایل لازم است به اندازه کافی و همانند کرم روی همه قسمت‌های پوست قرار گیرد.
امروزه انواعی از مرطوب‌کننده‌ها یا کرم‌های آرایشی حاوی ترکیبات ضدآفتاب به‌عنوان جایگزین کرم ضدآفتاب وجود دارند. گرچه این محصولات نیز تاحدی در محافظت از پوست نقش دارند اما به‌دلیل مقدار ناکافی ترکیبات ضدآفتاب نمی‌توانند انتظار مطلوب را برآورده کنند. افراد مستعد آکنه بهتر است از انواع ضدآفتاب فاقد چربی استفاده کنند تا احتمال بروز جوش‌های پوستی به حداقل برسد.
بهترین تاثیر ضدآفتاب تا دو ساعت حفظ می‌شود
از آنجا که پرتوهای خورشید قابلیت نفوذ از ابر را دارند در روزهای ابری نیز این مراقبت پوست را باید جدی گرفت. استفاده از کرم ضدافتاب در سواحل دریا،‌ کوهستان و شن‌زارها به‌دلیل انعکاس نور حتما ضروری است. افرادی که به‌طور مداوم با گوشی همراه یا رایانه کار می‌‌کنند نیز بهتر است از ضدآفتاب برای محافظت در برابر نور آبی استفاده نمایند. مقدار مناسب کرم ضدآفتاب باید به اندازه‌ای باشد که روی پوست را به‌شکل لایه‌ای نازک بپوشاند. کرم باید 15 دقیقه پیش از خروج از منزل روی پوست استفاده شده و حتما قسمت‌هایی مانند پشت گوش‌ها، پشت دست‌ها و گردن نیز زده شود.
به‌طور کلی، تاثیر ضدآفتاب تا حدود دو ساعت باقی می‌ماند. البته در محیط داخلی که هوا خنک و خشک است، اگر فرد نزدیک پنجره نباشد اثربخشی کرم بین چهار تا شش ساعت حفظ می‌شود.
کرم ضدآفتاب نباید در محیط گرم نگهداری شود
کرم ضدآفتاب نیز همانند هر محصول آرایشی و بهداشتی تاریخ انقضاء دارد و پس از این زمان قابل‌استفاده نیست. البته قراردادن کرم در محیط گرم، مدت اثربخشی آن را کاهش می‌دهد. نگهداری کرم ضدآفتاب در ماشین بسیار اشتباه است زیرا مواد نگهدارنده در این شرایط تجزیه شده و زمینه‌ساز رشد و تکثیر باکتری‌ها و قارچ‌ها می‌شود. همچنین در صورتی‌که کرم در رنگ، بو یا قوام تغییر پیدا کرد حتما باید دور انداخته ‌شود.
البته توجه به این نکته ضروری است که کرم ضدآفتاب به‌تنهایی نمی‌تواند مانع از نفوذ پرتوهای خورشید به پوست شود و لباس‌های پوشیده و کلاه لبه‌دار نیز اهمیت دارد. همچنین در ساعات گرم روز تا حدامکان از حضور در معرض نور خورشید باید پرهیز کرد./هفته نامه سلامت