چرا کتاب‌های درسی هنوز مهم هستند؟

شفا آنلاین: این مطلب، روایت گونه ای ست از پژوهشی بزرگ به سفارش آموزش عالی انگلستان، با حمایت همه جانبه مسئول بخش اصلاحات در مدارس (نماینده مجلس و وزیر) که در موسسه ارزیابی دانشگاه کمبریج توسط «تیم اُتس» یکی از سرشناس ترین متخصصان برنامه آموزشی در دنیا انجام شده است.
 
به گزارش شفا آنلاین:«نیک گیب»،  مسئول بخش اصلاحات در مدارس با توجه به افت رده آموزشی انگلستان در رده بندی بین المللی به رده بیست و یکم، و اعلام وضعیت نه چندان مناسب سطح آموزش انگلستان، «تیم اتس» را به عنوان سرپرست بررسی در وضعیت آموزش برگزید. در نوامبر 2014 همزمان با گردهمایی انجمن ناشران، نتایج تحقیق توسط «نیک گیب» اعلام شد.
 
در این گزارش می خوانیم که افت رده آموزشی انگلستان در سال های اخیر مایه نگرانی مسئولان آموزشی شده است؛ با توجه به اینکه به شکل سنتی انگلستان جایگاه بالایی در این رده بندی داشته است، آنچه که تعجب مسئولان را بیشتر برانگیخته، آگاهی به این امر بود که کشورهایی مانند فنلاند، سنگاپور، هنگ کنگ و... که در رده های برتر این رده بندی قرار گرفته اند، تیم مشاوران آموزشی و متخصصان آنها از فارغ التحصیلان دانشگاه کمبریج در دهه های 80- 1970 بوده اند و با توجه به کسب مدارج بالایی در حوزه تخصصی آموزش، در کشورهای خود مسئولیت های مهم اجرایی، سیاست گذاری و تصمیم گیری در این زمینه را به عهده گرفته اند. در این تحقیق، دویست کتاب درسی از کشورهای مختلف مانند سنگاپور، فنلاند، انگلستان، ماساچوست و آلبرتو بررسی شده اند.
 
 چرا کتاب های درسی هنوز مهم هستند؟
 
اوتس مقدمه خود را با این عبارت آغاز می کند: «... زمین شناسان عبارت جالبی دارند و می گویند... زمان زمین شناختی یعنی زمان حال... به معنای دیگر ما ممکن است حرکت کوه های هیمالیا را متوجه نشویم ولی حقیقت این است که کوه های هیمالیا حرکت می کند و نیروهای عمیق درون زمینی هر سال یک سانتی متر آنها را جا به جا می کند... این دقیقا همان اتفاقی است که در انگلستان می افتد. بدون بهره مندی از کتاب های درسی با کیفیت بالا ما حرکت کشورمان از زیربنا را متوجه نخواهیم بود ولی این در حال اتفاق افتادن است.
 
احتمالا با در نظر گرفتن نظریه های مدرن آموزشی اکنون بتوانیم از وضع موجود دفاع کنیم ولی به هیچ عنوان نمی توانیم مسیری که این وضع ما به آن سوق می دهد نادیده بگیریم. ما عادتی را می توانیم از نظام های درست و برتر آموزشی کشورهای دیگر الگوبرداری کنیم از دست داده ایم و به طور کامل ضرورت روش هایی را که در آن کشورها کتاب های درسی را با نهایت دقت و وسواس نظریه پردازی، طراحی و متون درسی به درستی جای گذاری کرده اند را نادیده می گیریم...»
 
علت اینکه موضوع کتاب های درسی توجه اُتس را به خود جلب کرده نتیجه این بررسی بود که در کشورهای فنلاند و سنگاپور که رده های پنجم و سوم را در رده بندی بین المللی به خود اختصاص داده اند، معلمان مدارس به ترتیب 95 و 70 درصد و در انگلستان معلمان فقط 10درصد از کتاب های درسی را در کلاس های خود استفاده می کنند.
 
اُتس دلایل بهره مندی حداقل معلمان از کتاب های درسی در انگلستان و در عوض استفاده بیش از معمول آنها از جزوه هایی که خود برای دانش آموزان تهیه کرده اند، ورقه های تمرین که در کلاس ها توزیع می شود، استفاده بی رویه از کتاب های متعدد کمک آموزشی را بررسی کرده اند.
 
او به صراحت بیان می کند که با ذکر عوامل بررسی به حاشیه رانده شدن کتاب های درسی به هیچ عنوان قصد زیر سوال بردن معلمان را ندارد و هدف این تحقیق حمایت همه جانبه از معلمان و دانش آموزان در ارتقاء استانداردهای آموزشی کشور است.
 
او در حالی که در تمام مراحل سعی در حمایت همه جانبه از معلمان را دارد ولی بخش عمده از کنار گذاشته شدن روش سنتی استفاده از کتاب های درسی با کیفیت بالا را به عهده مراکز و موسسه های آموزشی تربیت معلم و پژوهشگران و متخصصان آموزشی می داند که در تمام مراحل تربیت معلم روی ناکارآمد بودن کتاب های درسی تاکید می کنند و او عنوان می کند که «متاسفانه روند آموزشی کنونی انگلستان تحت تاثیر فراوان دکترین پسامدرن توسعه روش های ضدکتاب درسی است» و درست با همین رویکرد سال ها نظام آموزشی کشورهایی مانند فنلاند و سنگاپور به غلط ارزیابی شده اند.
 
چرا کتاب های درسی هنوز مهم هستند؟
 
همچنین در این بررسی اُتس به نقش مخرب و پررنگ نشرهایی که کتاب های کمک آموزشی امتحان محور را به شکل انبوه تولید می کنند تاکید دارد و از نگاه نزدیک بینانه نسبت به این «تولیدات انبوه» که فقط برای گذراندن امتحانات طراحی شده و در نهایت هدفی جز سودطلبی مادی برای انتشارات ندارند، انتقاد می کند.
 
پرسش مهمی که این پژوهش آموزشی به آن پرداخته است، اهمیت کتاب های درسی در این زمان ویژه است که چشم انداز آن آینده دیجیتالی است، پس جایگاه کتاب های درسی در آینده دیجیتالی کجاست؟
 
یافته های این تحقیق نشان می دهد که علی رغم اینکه اکنون تمام اطلاعات آموزشی و مواد درسی در سطح وسیعی به شکل الکترونیکی در دسترس است ولی باز مواد و اطلاعاتی از اهمیت برخوردار هستند و ارزش آموزشی با استانداردهای بالا را دارند که از اطلاعات تهیه و تنظیم شده بر روی کاغذ به فضای الکترونیکی منتقل شده اند، یعنی نظم بندی اطلاعات و مواد آموزشی، طراحی نوع ارایه آنها، کانالیزه کردن اطلاعات که هماهنگ با هدف آموزشی باشد، در آموزش موثر و مفید به اندازه خود مواد و اطلاعات مهم و ارزش دارند.
 
نتیجه اینکه اگر آموزش برمبنای اطلاعات درهم و غیرهدفمند در فضای الکترونیکی باشد آنچه را که از دست خواهیم داد بیشتر از چیزی است که به دست خواهیم آورد. با این حال ورود آموزشی به آینده دیجیتالی و رویارویی با این پدیده خود مقوله ای ست که نیاز به دقت فراوان، برنامه ریزی درست و انتخاب موشکافانه برای انتقال مواد آموزشی از فضای مکتوب به فضای الکترونیکی دارد که بدون شک همراهی همیشگی کتاب های درسی ضروری است.

نتیجه اینکه:

* کتاب های درسی همچنان به عنوان مهمترین منبع آموزشی به شمار می آیند.
* منظور از کتاب های درسی، کتاب هایی است که از نظر تئوری، طراحی، نظم بندی و جای گذاری محتوا در حد بسیار بالایی باشند برای نتیجه آموزشی موثر.
* کتاب های درسی با کیفیت بالا به تنهایی در تضاد با آموزش عالی نیست بلکه عامل یادگیری جذاب، با محتوایی درست و نظام مند و هدفمند به شمار می آید که حامی معلم و دانش آموز است.
* برای دستیابی به آموزش موثر باید از انتقاد از وضعیت موجود آموزش با پرسش از خود آغاز کرد.
* محتوای کتاب های درسی باید در هماهنگی کامل با برنامه ملی آموزش و نظام آموزش کشور باشد. معلومات و اطلاعات برای اجرای دقیق برنامه ملی باید توسط کتاب های درسی که محتوای آن با وسواس و دقت فراوان تهیه شده اند تامین گردد.مجله مروارید - بیتا عظیمی نژادان