چاقو سازهای زنجان؛ هنرمند یا مجرم؟!

«محمدرضا جرجیسی» رییس اتحادیه چاقوسازان و چاقوفروشان استان زنجان است. با او که از جمله افرادی است که شغل اجدادی اش را ادامه می دهد و چاقوسازی را از پدرش یاد گرفته، همراه می شویم تا بیشتر از هنر ساخت صنایع دستی فلزی در زنجان بدانیم.

او از قدمت هنر چاقوسازی در استان زنجان می گوید: «چاقوسازی در زنجان هزاران سال قدمت دارد. به نوعی باید گفت که قدمت هنر چاقوسازی در زنجان بر می گردد به دوره مردان نمکی.»

 

جرجیسی ادامه می دهد: «در کشور ما هر شهری سوغاتی خاص خودش را دارد. مثلا اگر حرف از روغن زیتون شود، همه مردم ایران یاد رودبار می افتند. بسیاری از سوغاتی های شهرهای مختلف ایران آنقدر از کیفیت بالایی برخوردار هستند که به خارج از کشو رهم صادر می شوند. در این میان مردم ایران و جهان، زنجان را با چاقوهایش می شناسند. سال هاست که هنر چاقوسازی در زنجان دنبال می شود و به عنوان صنایع دستی در اختیار مردم قرار می گیرد و به کشورهای دیگر هم صادر می شود.»

بنا به گفته های رییس صنف چاقوسازان و چاقوفروشان این استان، زنجان حدود هفت درصد از بازار کل کشور را در عرصه صنایع فلزی در دست دارد: «بیشتر مردم در این شهر با نان هنر زیبای جاقوسازی بزرگ شده اند اما شاید کمتر کسی بداند که صنایع دستی این شهر حتی پایش به موزه های فرانسه، آلمان، ترکیه و ... هم کشیده شده است.»

هنرمندی که مجرم می شود

جرجیسی درباره طرحی که مجلس درباره چاقو، قمه و ... به تصویب رساند می گوید: «با تایید این طرح تولید چاقو، چاقوی ضامن دار، ساتور، قمه، قداره و شمشیر در ایران ممنوع شده و خیلی از هنرمندان و صنعتگرانی که در این عرصه کار می کنند بیکار می شوند. فکرش را بکنید با تصویب این طرح، هنرمند یک شبه به مجرم تبدیل می شود. مطمئنا یک قصاب نمی تواند بدون ساتور کارش را انجام دهد، پس نمونه های خارجی از کشورهای دیگر وارد می شود. این کار یعنی خط قرمز کشیدن روی تولیدات وطنی. دیگر توریست هایی که به زنجان می آیند از این شهر دست خالی به کشورشان بر می گردند و زنجان دیگر در هیچ نمایشگاهی چه در داخل و چه خارج از کشور، شرکت نخواهد داشت. اگر این طرح تصویب شود ما حتی دیگر نمی توانیم صادراتی در این زمینه داشته باشیم.»

اتحادیه چاقوسازان و چاقوفروشان در نامه ای اعلام کرده اند که اگر این طرح تایید شود، اقتصاد این شهر با مشکل روبرو می شود. البته روز هفتم آذر ماه شورای نگهبان این طرح را تایید نکرد و دوباره جهت بررسی مجدد، طرح به مجلس شورای اسلامی برگردانده شد.

 

قمه هایی که صادر می شوند

همراه با آقای جرجیسی به یکی از کارگاه های قدیمی چاقوسازی شهر می رویم و در کنار فولادهای سرد و تیغه های بسیار تیز و دسته هایی از شاخ گوزن، از شگفتی های این شغل جالب می شنویم: «شاید کمتر کسی بداند که ما در صادرات صنایع فلزی در دنیا شناخته شده هستیم و یا حتی تاکنون کسی نشنیده باشد که هنرمندان زنجانی حتی سفارشات گرانقیمتی را برای کلکسیون دارها، موزه داران و ... در کشورهای دیگر جهان تولید می کنند.»

چند دقیقه مهمان فروشگاهی می شویم که قمه و قداره از در و دیوارش آویزان است. هنر دست هنرمندان زنجانی روی آهن و فولاد سرد، آنقدر زیبا به نظر می رسد که هر خریداری وارد فروشگاه می شود، چند دقیقه ای محو این زیبایی ها می شود.

آقای جرجیسی رو می کند به صاحب مغازه و می گوید که ایشان تولیدکننده قدیمی قمه است و قراردادهای میلیونی با عراقی ها می بندد، آنقدر که نامش در عراق هم شناخته شده است.

تولیدکننده، فاکتوری که مبلغی حول و حوش 500 میلیون تومان است را همراه با یک قرارداد نشان مان می دهد و می گوید که آخرین قراردادی که با یک تاجر عراقی بسته است نیم میلیارد تومان بوده است.

جرجیسی ادامه می دهد: «زنجانی ها صادرات خوبی در زمینه صنایع دستی فلزی دارند: «زمانی که صنعتگران ما در نمایشگاه های مختلف صنایع دستی در جهان شرکت می کنند، تعدادی از محصولات ساخته شده توسط صنعتگران و هنرمندان ما توسط گمرک ترخیص موقت شده و همراه با صنعتگر به خارج از کشور فرستاده می شود. تعدادی از این کالاها به عنوان صنایع دستی در نمایشگاه فروش می رود و باقی مانده کالاها به ایران بر می گردد. ما این گونه ارز را وارد کشور می کنیم.»

جرجیسی ادامه می دهد: «وقتی توریست ها به شهر زنجان می آیند از صنایع دستی ما خرید می کنند و همین خریدها به اقتصاد زنجان کمک می کند. برای مثال در روز بیستم خرداد ماه که روز جهانی صنایع دستی است و از همه جای دنیا توریست و تاجر صنایع دستی به ایران می آیند، از چاقوها و دیگر محصولات زنجان خریداری می کنند یا سفارش ساخت تعداد زیادی محصول را به هنرمندان ایرانی می دهند.»

او از کشورهایی مانند آلمان، عراق، سوریه و ترکیه نام می برد و مین گوید این کشورها مشتریان ثابت چاقوهای ضامن دار و دیگر محصولات در این حیطه هستند.

 

شمشیر زنجان در موزه «حضرت ابوالفضل (ع)»

محمدرضا جرجیسی در میان وسایل و تجهیزات داخل فروشگاه، شمشیری بزرگ را بر می دارد و توضیح می دهد که بیشتر این شمشیرها برای کلکسیونرهای ا طرفداران این نوع صنایع دستی در داخل و خارج از کشور ساخته می شود: «عده ای از هنرمندان این شهر هستند که شمشیر می سازند اما اکثر این تولیدات چون قیمت بالایی دارند به مجموعه دارها فروخته می شود یا برای موزه های دولتی یا خصوصی به خارج از کشور ارسال می شوند. برای مثال شما نمونه هایی از شمشیر و قمه و قداره را که ساخت دست هنرمندان زنجانی است می توانید در موزه لوور پاریس، موزه های ترکیه، موزه استکهلم سوئد و ... ببینید. همچنین کشور عراق و سوریه جزو کشورهای سفارش دهنده این نوع صنایع دستی هستند.»

رییس صنف چاقوسازان زنجان از شمشیری ساخته دست هنرمندان زنجان می گوید که اکنون در کربلاست: «این شمشیر ساخته دست استاد فرجیان است که در موزه حضرت ابوالفضل (ع) در کربلا نگهداری می شود. این شمشیر منحصر به فرد است و حدود یک متر و 10 سانتیمتر قد دارد.»

ضامن دارهای میلیونی

با شمشیرها خداحافظی می کنیم و به بازار بزرگ زنجان می رویم. هوا سرد است اما تا چشم کار می کند توریست و گردشگر در بازار دیده می شود. بیشتر این گردشگران دنبال چاقوهایی با طرح های خاص هستند. جرجیسی ما را به مغازه ای در مرکز شهر می برد که پر است از ظروف مسی و چاقوهای ضامن دار:« تا نام ضامن دار می آید همه می گویند ضامن دار فقط ضامن دار زنجونی؛ کلمه ضامن دار خیلی ها را یاد چاقوهایی می اندازد که با آنها، قهرمان فیلم های سینمایی کشته می شوند اما اگر شما کشاورززاده باشید یا در حیطه کشاورزی فعالیت کنید حتما تاکنون نام ضامن دار پیوندی را شنیده اید.

 

بیشتر کشاورزان از این نوع ضامن دار زنجانی در حیطه کاری شان استفاده می کنند. اگر ما دست از تولید این ضامن دارها بکشیم نمونه دیگری از این نوع ضامن دار، از خارج از کشور وارد خواهد شد.»