به گزارش شفا آنلاین:شرایط فعال تکتونیکی، وجود گسل‌های بالقوه لرزه‌زا، ژئومورفولوژی خاص منطقه و مدرک‌های مستند، حاکی از آن است که تهران تاکنون با مخاطرات طبیعی متعددی مواجه شده و به‌صورت بالقوه درمعرض خطر بالای زمین‌لرزه، زمین‌لغزش، سیل و فرونشست است.
از سوی دیگر، تمرکز جمعیت و زیرساخت‌های حیاتی در شهر تهران نشان می‌دهد که وضعیت تاب‌آوری و ریسک بالای مخاطرات زمین‌شناختی در تهران در سطح ملی اهمیت ویژه‌ای دارد و مساله خطر و ریسک خطر سوانح طبیعی تهران باید با حمایت موسسات پژوهشی مربوطه، به‌صورت شبکه‌ای و هدایت‌شده در یک شورای راهبردی به‌طورجدی بررسی شود. تاکنون بررسی‌هایی توسط موسسات و سازمان‌های مختلف انجام شده است اما همواره این تلاش‌ها به‌صورت پراکنده بوده و به شیوه‌ای ادامه‌دار و با تلاش شبکه‌ای همه سازمان‌های پژوهشی ذی‌ربط انجام نشده است.
بیشترین جمعیت تهران در کدام ناحیه است؟
جمعیت تهران در سال 1319 حدود 550 هزار نفر، در سال 1335 حدود 1/5 میلیون نفر، در سال 1345 حدود 2/7 میلیون نفر، در سال 1355 حدود 4/5 میلیون نفر، در سال 1365 حدود 6/1 میلیون نفر، در سال 1375 حدود 6/8 میلیون نفر، در سال 1385 حدود 7/8 میلیون نفر و طبق برآورد تا پایان سال 1394 نیز حدود 8/8 میلیون نفر در شب بوده است. در سال‌های اخیر حدود 116 هزار نفر در سال به جمعیت تهران افزوده شده است.
از میان کل جمعیت تهران، حدود 2 میلیون و 46 هزار نفر در مناطق 1، 2، 3، 4، 5، 21 و 22 شهرداری تهران (مناطق شمالی و غربی شهر) و 995 هزار نفر در مناطق 18، 19 و 20 شهرداری تهران (مناطق جنوبی شهر) ساکن هستند که بر این اساس درمجموع 3 میلیون و 41 هزار نفر جمعیت ساکن در نواحی در معرض خطر بالای سوانح طبیعی را تشکیل می‌دهند. علاوه بر این، برآورد می‌شود که حدود 2 میلیون و 124 هزار نفر در بافت‌های فرسوده تهران ساکن باشند؛ بنابراین در یک برآورد اولیه آماری، درمجموع 5 میلیون و 166 هزار یعنی بیش از نیمی از کل جمعیت تهران در معرض ریسک بالای سوانح طبیعی هستند. نقشه تراکم نسبی جمعیت در نواحی مختلف را نشان می‌دهد که بر اساس جمعیت ساکن در بلوک‌های ساختمانی مختلف در شهر تهران تهیه شده است. بیشترین جمعیت تهران در نواحی شرقی، مرکزی و جنوبی تهران متمرکز هستند.
مناطق پرخطر تهران کدم‌اند؟
تهران را می‌توان شهری با مخاطره‌ای طبیعی بالقوه دانست. برای بررسی ریسک مخاطره‌های طبیعی چهارگانه موردنظر در این مطالعه، ابتدا میزان خطر کلی از تلفیق چهار مخاطره زمین‌لرزه، زمین‌لغزش، سیل و فرونشست در تهران محاسبه شد. سپس با ضرب میزان خطر کلی بالقوه این مخاطره‌ها در لایه اطلاعاتی تراکم جمعیت، نقشه ریسک مقدماتی به‌دست آمد. نتایج نشان داد که به‌طور نسبی، خطر زلزله در مناطق جنوبی، خطر زمین‌لغزش در مناطق شمالی، خطر سیل در حریم رودخانه‌ها و مناطق مرکزی و جنوبی و خطر فرونشست در مناطق جنوب غربی شهر تهران بیشترین مقدار را دارد. سپس با تلفیق این چهار مخاطره با هم میزان خطر کلی در شهر برآورد شد و با همپوشانی خطر کلی و بالقوه مخاطره‌های چهارگانه با نقشه چگالی جمعیت در تهران، نقشه ریسک اولیه‌ای تهیه شد. این نقشه نشان می‌دهد که به‌طور نسبی، ریسک سوانح زمین‌شناختی چهارگانه زلزله، زمین‌لغزش، سیل و فرونشست در نیمه جنوبی شهر تهران بسیار بالا است. متاسفانه طی سال‌های گذشته، جمعیت ساکن در این نواحی بالقوه مخاطره‌آمیز رو به افزایش بوده است.
برای کاهش پیامدهای مخاطره‌های طبیعی تهران چه باید کرد؟
هنگام رخداد سوانح، عمل و هماهنگی زیرساخت‌های اساسی یک جامعه در امدادرسانی و کاهش پیامدهای سانحه بسیار حائز اهمیت است. یکی از مهمترین این زیرساخت‌ها، بیمارستان‌ها هستند. نحوه توزیع بیمارستان‌ها در شهر، سهولت دسترسی به آن‌ها، تجهیزات اضطراری موجود در بیمارستان‌ها و استحکام ساختمان آن‌ها از مهمترین نکته‌ها در مطالعه مخاطره‌های طبیعی هستند. در یک برآورد اولیه، توزیع بیمارستان‌های موجود در شهر تهران روی نقشه ریسک نشان می‌دهد که بیشتر بیمارستان‌های موجود در شهر تهران عمدتا در یک راستای شمالی-جنوبی متمرکز بوده و در صورت رخداد شدید زلزله یا یکی از مخاطره‌های مذکور، مردم ساکن در مناطق شرقی و غربی شهر تهران با مشکل امدادرسانی و دسترسی به بیمارستان‌های اصلی شهر تهران مواجه خواهند شد که این مساله ریسک سانحه را افزایش می‌دهد.
قابل ذکر است که نقشه ریسک مقدماتی از قطع لایه‌های مخاطره‌های چهارگانه با دو لایه مرتبط با مساله ریسک یعنی توزیع جمعیت و بیمارستان‌ها به‌دست‌آمده که موردتوجه نظام سلامت است. با افزودن سایر اطلاعات مانند آسیب‌پذیری فیزیکی انواع ساختمان‌ها بر اساس نوع آن‌ها و آسیب‌پذیری دیگر زیرساخت‌ها و شریان‌های حیاتی می‌توان به نقشه‌های ریسک با جزییات بیش‌تری دست یافت.
دکتر مهدی زارع/ استاد زلزله‌شناسی مهندسی- مدیر گروه زلزله‌شناسی مهندسی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله
