اما
اگر قرار بود حافظ حال غواصی را ترسیم کند که نیمه شب برای جوشکاری لوله
نفت کیلومترها دور از ساحل و ده‌ها متر زیر آب تاریک و خوفناک دریا برود،
از چه واژه‌هایی استفاده می‌کرد؟ اما این کار حالا یک شغل است، شغلی که
زمانی در کرانه‌های ساحل و در آب‌های کم عمق برایجست و جوی درّ و مرجان متداول بود و امروز کاری حرفه‌ای روی دکل‌ها و سکوهای نفتی و... تصور اینکه کارمان درست وسط دریا باشد و گاهی در تاریکی شب مجبور شویم برای تعمیر تأسیساتی که خراب شده‌اند بپریم توی دریا، چقدر می‌تواندخوفناک و غیر قابل باور باشد؟
حسین جنگجو 30 سالی میشود کارش همین است، دریا و کار زیر آب؛ شب و نیمه شب هم ندارد. جنگجو خاطرات زیادی از شغلش دارد و البته زخم‌های زیادی هم از توتیا و خروس دریایی و مارماهی‌ها به یادگار دارد. سال 64 در شرکت ملی نفت استخدام شد و پس از طی کردن آموزش‌های غواصی در سواحل شمالی کشورمان برای گذراندن دوره‌های تخصصی غواصی صنعتی به کشورهای آفریقای جنوبی، قبرس و امارات متحده عربی سفر کرد.
تجربه غواصی در عمق بیش از 50
متر را دارد و غواصی صنعتی را یکی از مشکل‌ترین و خطرناک‌ترین مشاغل جهان
می‌داند و عنوان می‌کند تنها علاقه است که می‌تواند یک غواص را از شغلی که
دارد پشیمان نکند. او حالا رئیس واحد تعمیرات زیر آب شرکت نفت فلات قاره
است و ما مجبوریم به‌خاطر قرار گرفتن دفتر این واحد در منطقه‌ای خاص، تلفنی
گفت‌و‌گو کنیم.
غواصی در عمق‌های مختلف
حسین جنگجو غواصی صنعتی را با غواصی‌های تفریحی غیر قابل مقایسه و حتی
غیرقابل تصور می‌داند. می‌گوید غواص هر چقدر که به عمق می‌رود فشار هم
بیشتر میشود تا جایی که اگر از حد استاندارد بیشتر پایین برود خواب‌آلودگی
و کما در انتظارش خواهد بود: «یک غواص برای شنا در عمق بیشتر از 50 متر
معمولاً از کپسول‌های 10 تا 12 لیتری مقاوم در برابر فشار آب استفاده
می‌کند که البته میزان آن اکسیژن کمتر از 20 دقیقه جواب می‌دهد ولی اگر
بخواهند زمان بیشتری را برای فعالیت درعمق زیاد اختصاص دهند، باید از اتاقک
مخصوصی استفاده کنند که استفاده از آن هم شرایط خاص خودش را دارد.
فشار در عمق دریا بسیار زیاد است، وقتی کسی در عمق کمتر از 10 متر در آب
قرار می‌گیرد در واقع فشاری برابر 2 اتمسفر را تحمل می‌کند.
باید بگویم یک اتمسفر مربوط به فشار هوای موجود بالای سطح آب است و یک اتمسفر هم مربوط به وزن خود آب. با این حساب با توجه به اینکه هر 10 متر در آب یک اتمسفر فشار دارد بنابراین غواصی که در عمق 40 متری شنا می‌کند 5 اتمسفر فشار را تحمل می‌کند.
برای روشن شدن این مسأله باید مثالی بزنم؛ غواصی که در عمق 50 متر شنا می‌کند، نمی‌تواند برای بازگشت به سطح آب سریع به‌سوی بالا شنا کند زیرا فشار آب، بدن غواص را از داخل نابود می‌کند. بنابراین شناگر باید به عمق 40متری بیاید و چند دقیقه‌ای در این عمق بماند تا نیتروژن خونش تخلیه شود، سپس دوباره در عمق 7-6 متری سطح آب 10 تا 12 دقیقه‌ای شنا کند و بعد از عادی شدن وضعیت فشاری به سطح آب برسد.
اما غواصان گاهی برای ترمیم و تعمیر تأسیسات یا فعالیتی که در اعماق بیش
از 50 متر صورت بگیرد باید ساعت‌ها و حتی روزها زیرآب باقی بمانند.
بنابراین برای افزایش ایمنی و مقرون به صرفه بودن عملیات، از محفظه‌ای شبیه
به اتاقک استفاده می‌کنند که توسط جرثقیل از روی عرشه به عمق مورد نظر
منتقل میشود. اکسیژن این اتاقک از شناور تأمین میشود.
غواص وقتی کارش به پایان می‌رسد بالا کشیده میشود و اتاقک به محفظه‌ای بزرگتر که ایزوله است و فشارش با فشار اتاقک یکسان است، منتقل میشود. در این محفظه بزرگ امکاناتی همچون تختخواب، غذا و حمام وجود دارد تا غواص با استراحت مناسب برای کار در روز بعد آمادگی داشته‌باشد.
گاهی مدت فعالیت غواصان در این‌گونه عملیات‌ها بیش از 2 هفته طول می‌کشد و پس از پایان کار این افراد باید دست‌کم دو روز را داخل اتاقک‌های مخصوص بمانند تا فشار بدن‌شان با فشار سطح آب یکسان شود.»
برخلاف تصور اینکه برخی فکر می‌کنند غواصی در عمق زیاد آن هم با محفظه‌ای که چیزی نمی‌تواند وارد آن شود و خطرات طبیعی نمی‌تواند غواص را تهدید کند، مسأله ساده است، امافشاری که به غواص وارد میشود، می‌تواند او را فلج کندیا باعث پارگی رگ‌هایش شود. به سیستم تنفسی آسیب بزند و یا باعث آمبولی و لخته شدن خون شود.
این غواص قدیمی که هر دو دستش به‌خاطر غواصی در عمق زیاد آسیب جدی دیده و
حالا نمی‌تواند شی یک کیلویی را از روی زمین بلند کند، درباره عوارض
غواصی در اعماق دریا می‌گوید:«گاهی حباب هوا وارد خون میشود و در نقطه‌ای
از بدن متوقف میشود که باعث میشود جریان خون متوقف شود. در نتیجه بافت
مربوطه فلج میشود و اگر خدای نکرده این اتفاق در محدوده قلب، مغز یا نخاع
بیفتد بسیار خطرناک خواهد‌بود. غواصان هم مثل خلبانان با محدودیت فعالیت
روبه‌رو هستند و فعالیت بیشتر از حد استاندارد، درصد آسیب پذیری‌شان را
بالا می‌برد.»
خطرهای عمق دریا
وقتی حرف از شنا در دریا بخصوص غواصی به میان می‌آید ناخودآگاه فکر حمله
کوسه یا مارماهی آدم را رها نمی‌کند. این ترس زمانی بیشتر میشود که در
سواحل جنوبی کشور در حال شنا هستید. تصور اشتباهی هم نیست چون خلیج فارس
کوسه و عروس دریایی و مارماهی و توتیا کم ندارد. هرچند تا زمانی که کاری به
کارشان نداشته باشید آنها هم آزاری ندارند.
حسین جنگجو که تجربه بسیاری در روبه‌رو شدن با آبزیان خطرناک دریا داشته می‌گوید:« خلیج فارس کوسه خطرناک ندارد و تنها کوسه‌ای که در این آب‌ها زندگی می‌کند کوسه سفید است که حدود 7 تا 8 تن وزن دارد و مغزش کوچکتر از یک گردوست.
از شانس خوب طعمه در دریای جنوب زیاد است و کوسه‌ها
هیچوقت گرسنه نمی‌مانند تا به غواص حمله کنند. باید بگوییم در حالت طبیعی
کوسه با 2عامل تحریک میشود، ارتعاش امواج زیرآب و بوی خون که از 500
متری می‌تواند آنها را تشخیص دهد.کوسه به خاطر مغز کوچکی که دارد وقتی
گرسنه باشد به هر چیزی حمله می‌کند حالا یک انسان باشد یا یک کپسول هوا.
اول گاز می‌گیرد بعد وقتی می‌بیند طعمی ندارد ول می‌کند. به همین خاطر غواصان در جایی که احتمال کوسه هست با خود تفنگ نیزه‌انداز می‌برند تا در صورت حمله بتوانند از خود دفاع کنند.»
در عمق آب گذشته از اینکه ماهی‌های رنگارنگ و زیبایی دیده می‌شوند
مارماهی، توتیا، خروس ماهی، مارهای آبی سمی، عروس دریایی و سایر موجودات
خطرناک دیگر هم وجود دارند. نور در عمق آب کم میشود و بالطبع تشخیص برخی
از موجودات سخت است.
گاهی غواصان برای بررسی سوراخی که در تأسیسات دریایی ایجاده شده دست‌شان را داخل آن می‌برند که از شانس بد ممکن است لانه مارهای دریایی باشد و مار آنها را گاز بگیرد یا اینکه غواص ناخواسته به محل زندگی این موجودات وارد شود که در این صورت به او حمله می‌کنند.
اما خروس‌ماهی‌ها تعدادشان در خلیج فارس زیاد است و غواصان صنعتی که تجربه
شنا در محدوده تأسیسات دریایی را دارند حتماً از نیش این موجود در امان
نبوده‌اند و آن را تجربه کرده‌اند. نیش خروس‌ماهی بسیار سمی است و درصورت
نیش زدن، محل گزش بسرعت متورم میشود و باید در کوتاهترین زمان آمپول ضد
نیش به غواص تزریق شود وگرنه مرگ مصدوم را در پی دارد.
محل کار، زیر دریا
غواصان صنعتی را فقط می‌توان درمناطقی پیدا کرد که تأسیسات دریایی و نفتی
آنجا باشد. کارشان سخت است و در عین حال حساس. در عمق دریا، جایی که
لوله‌های انتقال نفت و گاز عبور کرده‌است اگر حادثه‌ای رخ دهد یا لوله‌ها
نشتی داشته‌باشند غواصان دریایی سریع وارد عمل می‌شوند.
جنگجو در تشریح عملیات ترمیم و تعمیر می‌گوید:« وقتی حادثه‌ای در عمق آب مثل پوسیدگی یا نشت خطوط انتقال نفت و گاز به ما گزارش میشود تیم‌های ما برای بررسی یا رفع مشکل به عمق آب می‌روند. غواصان در صورت مشاهده نشتی ابتدا گل و لای را از فاصله یک متری محدوده لوله آسیب دیده کنار می‌زنند، سپس پوشش سیمانی روی لوله را می‌تراشند و...
فعالیت در شرایطی که نفت یا گاز در محیط منتشر شده باشد هم برای غواص خطرناک است. به‌طور مثال اگر تجهیزات همراه غواص مثل کپسول هوا نفتی شود، در صورتی که لکه‌های نفت به ورودی اکسیژن آغشته شود امکان انفجار کپسول در سطح آب وجود دارد.
البته باید یادآور شوم که همه همکاران من در واحد تعمیرات زیر آب شرکت نفت فلات قاره تجربه غواصی در شب آن هم در عمق زیاد را دارند و ترسی هم از کار در محیط‌های ناشناخته زیرآب ندارند.»
او یاد خاطره‌ای از بهمن سال 87 می‌افتد و زمانی که یکی از چاه‌های
نفتی در جنوب کشور هنگام عملیات حفاری نشت کرد.
با توجه به حساس بودن منطقه
و مجاورت این چاه با چاه‌های دیگر ستاد بحران تشکیل شد و کار بازدید از
محل نشت به او و تیمش واگذار شد: «وقتی نفت در آب نشت می‌کند دید مناسب را
از بین می‌برد و غواص با توجه به تجربه و آشنایی با منطقه کارش
را ادامه می‌دهد.
هنگام نشت یا فوران نفت به‌خاطر پایین آمدن ایمنی کار، معمولاً غواص‌های خارجی که در اختیار شرکت‌های پیمانکاری هستند هم کارشان را تعطیل می‌کنند و اگر هم بخواهند کار کنند دستمزد بسیار بالا و غیر معقولی می‌گیرند.
آن زمان من و چند تن از همکارانم برای بررسی به عمق آب که بسیار کدر شده‌بود رفتیم. طنابی هم به یکدیگر بسته‌بودیم که گم نشویم. وقتی پایین رفتیم و محل نشت را پیدا کردیم، هنگام بالا آمدن طناب به دور رگلاتور اکسیژن من پیچید و هوا قطع شد، مجبور شدم رگلاتور را از دهانم جدا کنم و بسرعت به سمت سطح آب شنا کنم. وقتی بالا آمدم، گاز منتشر شده حاصل از فوران را تنفس کردم و از هوش رفتم. بعد که به خودم آمدم دیدم تیم پزشکی روی کشتی در حال معالجه و اکسیژن‌رسانی به من هستند.»
هم‌اکنون واحد تعمیرات زیرآب این واحد با 2 تیم شامل 15 غواص حرفه‌ای و باتجربه در خارک و 2 تیم در منطقه لاوان در حال فعالیت مستمر هستند؛ این غواصان همگی دوره‌های غواصی حرفه‌ای را داخل و خارج از کشور گذرانده‌اند.
غواصی حالا به یک شغل صنعتی، تخصصی و مهم تبدیل شده و کشورهایی مثل امریکا، کانادا، انگلستان، فرانسه، سوئد، استرالیا و هند، همگی در حوزه غواصی توانمند هستند. اما در این میان هند و استرالیا پیشتازند. استخدام غواصان و توسعه فناوری‌ها در حوزه غواصی در طول سال‌های گذشته در استرالیا رشد چشمگیری داشته و بازار کار خوبی هم در آنجا برای غواصان فراهم است.
اما آنچنان که جنگجو می‌گوید هند در توسعه و سرمایه‌گذاری هنگفت در
حوزه غواصی از استرالیا هم جلوتر است. هند شرکت‌های قدرتمندی در زمینه
حفاری دارد، به طوری که در بیشتر مناقصه‌های غواصی در خلیج فارس، هندی‌ها
برنده می‌شوند، چون هم کیفیت کارشان خوب است و هم یک غواص هندی حقوق کمتری
نسبت به غواصان هم رده خارجی‌اش می‌گیرد.
امیرحسین هاشمی جاوید
لطفا کمکم کنید این دوره های غواصی صنعتی گذرانده شود کار برای ما پیدا میشود