جدال کوه «سورمه‌لی» با بیل‌های مکانیکی

پیمانکار این پروژه معدنی، ۲۰ آبان ماه گذشته، به استناد مجوز قانونی حفاظت محیط زیست، منابع طبیعی، میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و پروانه اکتشاف و بهره‌برداری صنعت، معدن و تجارت استان کردستان با بیل مکانیکی به دل کوه سورمه‌لی می‌زند و سنگ آذرین لاشه را برای مصارف کارخانه شن، ماسه و آسفالت برداشت می‌کند.

اما بعد از گذشت یک روز از برداشت (۲۱ آبان‌ماه)، با ابلاغ حکم منابع طبیعی دهگلان، عملیات برداشت معدن سورمه‌لی متوقف می‌شود؛ اما پیمانکار بلافاصله به دادگاه شکایت می‌کند و با ارایه مستندات قانونی، حکم ادامه برداشت از معدن کوه سورمه‌لی را می‌گیرد.

  فردای آن روز (۲۲ آبان‌ماه) شمار زیادی از اعضای کمپین‌های حمایت از کوه سورمه‌لی که تحت مدیریت تشکل غیردولتی «جمعیت شیدای سبز لیلاخ» تشکیل شده است؛ با تجمع نمادین و در دست داشتن پلاکاردهای صیانت زیست‌محیطی در دامنه کوه خواستار توقف برداشت معدن سنگ توسط پیمانکار می‌شوند.

   این رخداد، چند روزی در سکوت خبری و تعطیلی موقت برداشت معدن معلق می‌ماند تا این‌که شماری از اعضای این کمپین با فعالیت در شبکه‌های مجازی، مسئولان شهرستانی و استانی را متقاعد به گفت‌و‌گو برای توقف برداشت سنگ لاشه از این کوه می‌کنند. 

  «آزاد عباسی» مدیر این کمپین گفت: کوه سورمه‌لی به تاریخ و فرهنگ مردمان این منطقه گره خورده است و لیلاخی‌ها، حس عاطفی و روانی، تاریخی به این کوه دارند.   او کوه سورمه‌لی را نماد زیبایی‌های طبیعی وتفرجگاه مردمان منطقه لیلاخ عنوان می‌کند و می‌گوید: کار‌شناسان منابع طبیعی، محیط‌ زیست، میراث فرهنگی و صنایع و معادن کردستان در سال ۸۹، زمان اعلام نظر درباره صدور مجوز بلامانع بودن برداشت معدن سنگ از کوه سورمه‌لی، به نقش و کارکردهای اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و گردشگری این کوه زیبا توجه نکرده‌اند.

  به گفته او، این کوه افزون بر مزیت‌های تفرجگاهی، نماد طبیعت‌گرایی مردم منطقه لیلاخ است و مردم این منطقه به مثابه شهروندان سنندجی که نسبت به کوه آبیدر عِرق دارند؛ به کوه سورمه‌لی عشق می‌ورزند.   او به کارکردهای فرهنگی این کوه که در فرآیند صدور مجوز ادارات دولتی مغفول مانده است، اشاره کرد و گفت:  کوه سورمه‌لی به واسطه چشمه «خضر زنده» و دشت «سه وزه پوش» برای مردم این منطقه از منظر میراث فرهنگی بسیار باارزش است و در صورت استمرار برداشت معدن سنگ، این مزیت‌های خدادادی نابود می‌شود. 

اعضای این کمپین بر توقف همیشگی برداشت معدن سنگ لاشه در کوه سورمه‌لی تاکید دارند و از مسئولان می‌خواهند که این جاذبه گردشگری و تفریحی را با نگاه توجیه‌گرایانه، توسعه سرمایه‌گذاری و جذب سرمایه‌گذاران داخلی تخریب نکنند.

  به گفته آنان این کوه به تاریخ شفاهی و کتبی زندگی مردمان منطقه لیلاخ دوخته شده است و با تخریب این کوه مکان تفریح جوانان، کوه‌پیمایی کوهنوردان و برگزاری اردوهای دانش‌آموزی نیز به خطر می‌افتد.   به گفته یکی از اعضای جمعیت شیدای سبز لیلاخ، محدوده معدنی مورد بهره‌برداری دارای شیب ۳۰‌درصد است، بنابراین عملیات معدنی سنگین در این شیب به‌دلیل ناپایدار ساختن ارتفاعات می‌تواند پدیده‌های ژئومرفولوژی ازجمله ریزش، زمین‌لغزش و فرسایش کوه را تشدید کند و در بازه زمانی کوتاه‌مدت شاهد مرگ زودهنگام کوه سورمه‌لی (از دیدگاه زمین‌شناسی) باشیم. 

  او با اعلام این‌که محدوده مورد نظر جزو اراضی ملی با پوشش بوته‌ای و گیاهی متوسط است؛ افزود: این محدوده به‌دلیل وضع توپوگرافی، وجود چشمه‌ها و شیب زیاد دارای پوشش گیاهی نسبتا خوب و در بعضی نقاط پوشش درختچه‌ای بوده و زیستگاه پرندگانی همچون کبک و سهره و پستاندارانی ازجمله رودک، روباه و خرگوش است. 

  به گفته این کار‌شناس محیط‌ زیست، محدوده معدنی مورد نظر به دلیل مکان‌سنجی نامناسب، عدم رعایت فاصله کافی با چشمه‌های دایمی و فصلی، باغات، آبراهه‌های طبیعی و دارا بودن پوشش گیاهی غنی و ارزش تفرجگاهی، ورزشی و اکوتوریستی، سبب بروز مشکلات زیست‌محیطی، شکواییه و اعتراضات مردم محلی شده است. 

خضر زنده چشمه‌ای است جاری با آب نسبتا کم اما زلال وگوارا که در دامنه کوه و در بالای آبادی روستای سرنجیانه واقع شده است ودشت سه وزه پوش نیز دشتی است وسیع که سفره سبز آن در ضلع شمالی کوه سورمه‌لی بر فرش خاکستری زمین پهن شده است و مردم این منطقه به‌ویژه ساکنان روستا‌های همجوار برای اقامه نماز باران در ایام خشکسالی‌های سخت و قهر آسمان با زمین، بر این دشت به رکوع و سجده می‌روند، این را شماری از اهالی پیر وجوان روستای سرنجیانه می‌گویند.  
رعایت مولفه‌های فرهنگی در صدور مجوز‌های زیست‌محیطی
یک کار‌شناس محیط‌ زیست نیز معتقد است که مولفه مهم فرهنگی زیست‌محیطی در فرآیند صدور مجوز قانونی طرح معدنی سورمه‌لی، مورد غفلت جدی مسئولان قرار گرفته است.

   «امید باتو» با اشاره به پیمان تنوع ‌زیستی «سی بی‌دی» افزود:  در ‌سال ۱۹۹۲میلادی، بزرگترین نشست رهبران جهان در زمینه محیط ‌زیست در کنفرانس سازمان ملل در ریودوژانیرو برزیل با نام «اجلاس زمین» تشکیل شد.    او گفت: در این کنفرانس تعدادی موافقتنامه بین‌المللی و ازجمله ٢ موافقتنامه الزام‌آور به نام معاهده تغییرات آب و هوایی و معاهده تنوع زیستی امضا شد.

معاهده تغییرات آب و هوایی به موضوعات مربوط به گازهای صنعتی و دیگر گازهای گلخانه‌ای مانند دی‌اکسید کربن می‌پردازد و معاهده تنوع زیستی نخستین موافقتنامه جهانی در زمینه حفاظت و بهره‌برداری پایدار از منابع تنوع زیستی به شمار می‌آید. 

این کار‌شناس، حفاظت از تنوع‌زیستی، بهره‌برداری پایدار از منابع تنوع زیستی و تسهیم عادلانه و برابر منافع حاصل از بهره‌برداری از منابع ژنتیکی را از اهداف کنوانسیون تنوع زیستی عنوان کرد. 

  به گفته او در کنفرانس عمومی سازمان آموزشی، علمی، فرهنگی ملل متحد (یونسکو) افزون بر تنوع ژنتیکی، تنوع گونه‌ای و تنوع اکوسیستم زیستگاه، مولفه تنوع فرهنگی هم به پارامترهای تنوع‌ زیستی اضافه شده است که متاسفانه کار‌شناسان محیط ‌زیست به رعایت این مولفه مهم هنگام صدور مجوز معادن هرگز توجه نمی‌کنند.

  این کار‌شناس محیط ‌زیست از نابودی کوه سورمه‌لی با شاخص‌های فرهنگی مهم ابراز تاسف می‌کند و معتقد است:  ویرانگری‌های ناشی از احداث سد‌ها و معادن هرگز جبران نمی‌شود و همیشه بر اثر این ویرانگری بخش زیادی از میراث گرانبهای فرهنگی نابود می‌شود، میراثی که به جامعه‌شناسی فرهنگ و مردم‌شناسی رفتار و اعتقادات شهروندان شهری و روستایی گره خورده است.  
مجوز قانونی دارم

  «صادق مرادی» پیمانکار بومی و کردزبان این پروژه معدنی  گفت: «من هیچ کار غیرقانونی انجام نداده‌ام و برای بهره‌برداری و برداشت سنگ لاشه از کوه سورمه‌لی از ‌سال ۸۹، مجوز قانونی از ادارات دولتی ذیربط گرفته‌ام.»  او افزود: «با تعطیلی و توقف برداشت از این معدن، میلیارد‌ها تومان که به امید دسترسی به این سنگ معدن در کارخانه‌های شن و ماسه، سنگ‌شکن وآسفالت هزینه کرده‌ام به باد می‌رود.»  این پیمانکار می‌گوید: «بعد از ‌سال ۹۱، که موفق به ثبت و دریافت مجوز قانونی بهره‌برداری معدن سنگ آذرین لاشه در این کوه شدم، مجموعه‌ای از کارخانه شن و ماسه، سنگ‌شکن و آسفالت را در چند کیلومتری این معدن خریداری و با نصب تجهیزات مدرن توسعه دادم تا از طریق برداشت سنگ و انتقال آسان آن از سقف هزینه‌های هنگفت حمل‌ونقل مواد اولیه کم کنم.»

مرادی می‌گوید: «برای برداشت سنگ لاشه از معدن کوه سورمه‌لی پروانه بهره‌برداری و اکتشاف در محدوده ۱۰۰ هکتار دارم و کار‌شناسان منابع طبیعی نیز مجوز برداشت را در سطح یک هکتار از محدوده پروانه اکتشاف برای من صادر کرده‌اند.»

او مدعی است که تنها در نقطه مشخص شده و مورد موافقت منابع طبیعی، چند بیل مکانیکی سنگ لاشه برداشت کرده که با اعتراض شمار زیادی از جوانان حفاظت زیست‌محیطی و ابلاغ حکم توقف منابع طبیعی شهرستان دهگلان، ادامه برداشت متوقف شده است.   مرادی می‌گوید: «مسئولان منابع طبیعی که امروز حکم ابلاغ تعطیلی برداشت معدن برای من صادر می‌کنند و موجب بی‌انگیز‌گی و زیان‌های جبران‌ناپذیر به سرمایه‌گذار می‌شوند، چرا روز اول با برداشت معدن در این کوه موافقت کرده‌اند.»
پیمانکار این پروژه مدعی است که در این بحران تصمیم‌گیری، ظلم وافر بر او رفته و در صورت تعطیلی برداشت و بهره‌برداری از معدن سورمه‌لی، از منابع طبیعی شهرستان دهگلان به مراجع قضائی با ارایه مستندات قانونی شکایت می‌کند.  
مرادی می‌گوید: مسئولان امروز که بعد از حمایت و اعتراض اعضای یک کمپین متوجه اهمیت گردشگری و زیست‌محیطی این کوه شده‌اند با نقص رأی موافقت خود، در حق یک سرمایه‌گذار بومی ظلم می‌کنند.  
او به تصریح گفت: «من هم بعد از هشدار و اعتراض اعضای کمپین متوجه کارکرد‌ها و پتانسیل‌های اقتصادی و گردشگری این کوه شدم و اصراری هم بر ادامه برداشت در کمر کوه (نقطه کنونی) ندارم اما مسئولان در محدوده ۱۰۰ هکتار پروانه اکتشاف، باید نقاط دیگری از معدن که آسیب کمتری به کوه سورمه‌لی می‌رساند را برای من مشخص کنند تا براساس تصمیم کار‌شناسی آنان، سنگ لاشه برداشت کنم.»  به گفته مرادی در صورت توقف ادامه برداشت، افزون بر تعطیلی کارخانه‌های مذکور، ۳۰ نفر نیروی انسانی به‌طور مستقیم در این فصل زمستان بیکار می‌شوند. 

بر اساس پروانه اکتشاف صادره، این پیمانکار تا ۱۰‌سال مجوز دارد از کوه سورمه‌لی با ذخیره قطعی ۲‌میلیون و۲۰۰‌هزار تن سنگ آذرین لاشه برداشت کند که به گفته اعضای کمپین این اقدام موجب نابودی مطلق کوه سورمه‌لی می‌شود.  
ثبت معدن سورمه‌لی قانونی است
مهدی مرادی، سرپرست امور معادن اداره صنایع، معدن و تجارت کردستان مدعی است که صدور پروانه بهره‌برداری و اکتشاف این سرمایه‌گذار کردستانی کاملا قانونی بوده و توقف برداشت سنگ آذرین لاشه از کوه سورمه‌لی بی‌معناست. 

به عقیده این مقام معدنی، برداشت معدن سنگ در این کوه هیچ ضرر و زیانی در پی ندارد و این هیاهوی ساختگی شماری از افراد، موجب فرار سرمایه‌گذاران معدن از کردستان می‌شود.

  او می‌گوید: اگر ۹۹‌درصد معادن کردستان موجب تخریب محیط ‌زیست شوند؛ معدن سنگ سورمه‌لی، پیامدهای زیست‌محیطی به دنبال ندارد.   این درحالی است که رئیس منابع طبیعی شهرستان دهگلان با ادامه برداشت معدن سنگ از کوه سورمه‌لی مخالفت می‌کند و می‌گوید: تاکید پیمانکار بر ادامه برداشت معدن سنگ، موجب تخریب و نابودی عناصر پایه منابع طبیعی ازجمله پوشش گیاهی، افزایش فرسایش خاک، انحراف روان‌آب‌ها و افزایش رسوبات می‌شود. 

  «بهزاد شریفی‌پور» درباره این‌که پس چرا در‌ سال ۸۹ به پیامدهای برداشت این معدن توجه نشده است و برای پیمانکار مجوز بلامانع صادر شده است، می‌گوید: «من در آن زمان مسئول نبودم اما بدون‌شک برداشت از این معدن، باعث تخریب کوه تاریخی و گردشگری سورمه‌لی می‌شود و مناظر زیبا و اکوتوریستی این کوه بر اثر برداشت معدن سنگ نابود می‌شود.»  به گفته او، پیمانکار حدود ۷۰۰ متر از محدوده یک هکتاری منابع طبیعی تعرض و عدول کرده است و به همین دلیل عملیات اجرایی برداشت معدن در کوه سورمه‌لی متوقف شده است. 

او با اعلام این‌که به پیمانکار اجازه تخطی از مجوز قانونی را نخواهیم داد؛ افزود: پیمانکار در احداث جاده دسترسی نیز موجب ضرر و زیان به عناصر پایه منابع طبیعی شده است.

  این مقام مسئول بر حفظ پوشش گیاهی این کوه و احترام به اعتقادات و باور‌های محلی مردم منطقه لیلاخ تاکید دارد و می‌گوید: مجوزی که همکاران منابع طبیعی در‌ سال ۸۹ صادر کرده‌اند؛ برداشت در سطح یک هکتار از محدوده ۱۰۰ هکتاری پروانه اکتشاف است و پیمانکار برابر قانون حق ندارد از محدوده تعیین شده منابع طبیعی عدول کند.   او می‌گوید: منابع طبیعی در ۲۱ آبان‌ماه به استناد همین تعرض غیرقانونی، دستور توقف برداشت معدن سنگ از کوه سورمه‌لی را به پیمانکار صادر کرده و ما با وجود ابلاغ حکم رفع توقیف دادستان، همچنان مصر بر تعطیلی و رعایت موارد قانونی هستیم، چون حفظ این کوه برای مردمان منطقه لیلاخ از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.  
به گفته او هم‌اکنون با مساعدت دستگاه‌های ذیربط ازجمله اعضای شورای تامین شهرستان و تاکید منابع طبیعی هرگونه برداشت از معدن کوه سورمه‌لی متوقف شده است. شریفی‌پور از ماده ۲۴ قانون ثبت معادن انتقاد کرد و گفت: فرصت بررسی و اعلام نظر موافقت یا مخالفت صدور مجوز معادن تنها ٢ماه است که اگر کار‌شناسان در این ٢ماه هیچ‌گونه اظهارنظر کتبی ارایه ندهند، از دیدگاه مسئولان معادن به منزله موافقت منابع طبیعی است که امیدواریم نمایندگان مجلس این قانون را اصلاح کنند.  
تمام معادن تخریب‌گر هستند
اما «عبدالوحید ریاضی‌فر»، مدیرکل حفاظت محیط‌ زیست کردستان نیز معتقد است که فعالیت معدنی در تمام جهان پیامد‌های تخریبی زیست‌محیطی دارد و این یک معضل انکارناپذیر در فرآیند اکتشاف و برداشت معادن است.   ریاضی‌فر گفت: ما با وجود اطلاع از این نوع پیامد‌های زیست‌محیطی، برای چرخاندن چرخ توسعه ناگزیر به موافقت صدور مجوز در معادن هستیم.

  او با اعلام این‌که کار‌شناسان معادن محیط‌ زیست براساس مولفه‌های قانونی تعیین شده، برداشت و بهره‌برداری معادن را بلامانع اعلام می‌کنند و اگر در صورت مخالفت، ادله محکم زیست‌محیطی برای اعلام نظر مخالفت نداشته باشیم، از محیط‌ زیست شکایت می‌کنند و مدیر یا کار‌شناس به مراجع قضائی فراخوانده می‌شود. 

این مقام مسئول، تخریب منظر و منابع پایه آب، خاک، هوا و حیات اکوسیستم جانوری و گیاهی را از آسیب‌های جدی برداشت معادن و احداث سد‌ها خواند و گفت: ما در فرآیند صدور مجوز تنها ضوابط قانونی را ملاک و معیار قرار می‌دهیم و نمی‌توانیم به بهانه‌های واهی جلوی ثبت معادن که از مولفه‌های توسعه اقتصادی به شمار می‌رود را بگیریم. 

او درباره صدور مجوز معدن کوه سورمه‌لی دهگلان نیز گفت: «سال ۸۹ مجوز بلامانع برداشت این معدن صادر شده است و من کار‌شناس محیط‌ زیست را درخصوص این رأی محکوم نمی‌کنم؛ اما شاید او در آن زمان متوجه پتانسیل‌های تفریحی- گردشگری این کوه که امروزه مورد ادعای مردم منطقه است، نشده باشد و مولفه‌های قانونی ثبت معدن را ملاک قرار داده است که بررسی‌ها نشان می‌دهد صدور این مجوز بر اساس این مولفه‌ها هیچ مشکل قانونی ندارد. »

ریاضی‌فر وعده داد که در بررسی مجدد و هم‌اندیشی با مسئولان دستگاه‌های ذیربط و پیمانکار پروژه از شدت میزان خسارت در فرآیند برداشت و بهره‌برداری کاسته شود تا هم سرمایه‌گذار برداشت کند و هم کوه سورمه‌لی برای تفریح و گردش مردم حفظ شود. 

گفته می‌شود که کار‌شناسان محیط‌زیست هنگام صدور مجوز معادن چند پارامتر ازجمله فاصله ۵۰۰ متری معدن از منابع آبی، زیستگاه جانوری و مناطق مسکونی را ملاک رأی موافقت قرار می‌دهند و اگر معدن کشف شده در مراحل بهره‌برداری نیاز به انفجار داشته باشد؛ این مسافت از ۵۰۰ متر به ۸۰۰ متر افزایش می‌یابد.    «محسن علوی» که چندی روزی است در سمت مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کردستان معرفی شده است، از فرآیند این صدور مجوز و کارکردهای آیینی چشمه خضر زنده و دشت سه وزه پوش سورمه‌لی اظهار بی‌اطلاعی کرد و گفت: برای اظهارنظر کار‌شناسی نیاز به تحقیق و پژوهش دارد. شهروند