مانع بازگشت اشیای تاریخی چغامیش به ایران، اداره ای در دولت آمریکا به نام "اداره نظارت بر دارایی‌های خارجی آمریکا" بود که به وزارت خزانه‌داری این کشور وابسته است. رئیس این نهاد یک یهودی اشکنازی به نام "آدارم اس‌زوبین" است که پیش از این پرونده نیز گلوگاه های فرهنگی دیگری مانند منع پخش برنامه های ماهواره ای ایران را ساخته بود.
چطور امانتی فرهنگی را می شود پس گرفت؟
واقعیت داستان این است که اشیای تاریخی چغامیش حدود 80 سال پیش از تپه های چغامیش در خوزستان، کشف شد. عامل کشف این اشیا، موسسه شرق شناسی دانشگاه شیکاگو آمریکا بود که قرار شد با رمزگشایی از نوشته های پیش از تاریخ ۲۶۴ شی با ارزش از جمله لوح های گلی یا گل نوشته های چقامیش برای مطالعه به این موسسه امانت داده شود.
در پرونده دعوای سازمان میراث فرهنگی علیه موسسه شرق شناسی شیکاگو، نامه ای وجود دارد که سفیر وقت ایران در آمریکا توافقنامه ای را در اول آوریل ۱۹۶۴ امضا کرده و در این نامه قید شده یافته های چغامیش برای مطالعات علمی به آمریکا امانت برود و موسسه شیکاگو هم ضمانت این یادگارها پس از 3 سال کار و رمزگشایی به سلامت به ایران برگرداند و گزارش تحقیقات آن را هم به اداره باستان شناسی ایران بدهد.
مشکل از جایی شروع شد که در سال ۱۳۴۵ تعداد ۱۵۶ شی به ایران بازگردانده شد ولی اشیاء دیگر در دست این موسسه باقی ماند و آنها نیز حاضر به پس دادن این اشیا نشدند. پس از وقوع انقلاب اسلامی در سال 1357، آمریکایی های زرنگ از اوضاع نابسامان کشور استفاده کردند و هیچ زحمتی برای انجام تعهداتشان درباره استرداد اموال تاریخی ایران به خود ندادند.
البته قراین اینطور نشان می دهد سازمان میراث فرهنگی تا سال 1380 هم کار چندانی برای بازگرداندن این اشیا انجام نداد. تا اینکه در این سال، پرونده ای را علیه موسسه شرق شناسی دانشگاه شیکاگو در دادگاه های آمریکا باز کرد، ولی این بار هم مشکل بزرگ دیگری در راه برگرداندن اموال تاریخی ایران پیش آمد: قرار شده بود این دارایی ها را بفروشند و خرج دیه کشتگان انفجار شهر بیروت در لبنان کنند!
انفجار بیروت و دیه کشته گان
این که اشیای امانتی برده شده از ایران در سالها پیش، چه ارتباطی به انفجاری در شهر بیروت دارد، ماجرای دیگری است. در سال 1983، انفجاری در پایگاه نظامیان آمریکا در بیروت باعث مرگ 241 تفنگدار آمریکایی شد. بلافاصله سازمانهای جاسوسی غربی، حضور ایران در این انفجار را با بانگ بلند اعلام کردند و با وجودی که جمهوری اسلامی ایران، بارها به واهی بودن این اتهامات تاکید کرد و رسما اعلام کرد هرگز ارتباطی با این انفجار نداشته، یک دادگاه فدرال در آمریکا، با اعمال نفوذ چهره های اسراییلی، حکم غرامت 450 میلیون دلاری را به طرفیت دولت جمهوری اسلامی ایران صادر کرد. این حکم با وجودی که قابل اعتراض است، بلافاصله توسط وزارت خزانه داری آمریکا و "اداره نظارت بر دارایی‌های خارجی آمریکا" به مورد اجرا گذاشته شد واینطور تصمیم گرفتند که تمامی دارایی های مادی ایران در خاک ایالات متحده آمریکا، ضبط شود. از جمله این دارایی ها، اموال تاریخی و میراث فرهنگی امانتی ایران در خاک آمریکا بود که شامل الواح هخامنشی، یادگارهای چغامیش و سایر دارایی های فرهنگی و باستانی ایران می شد.
اینجا بود که بازوی حقوقی دولت ایران وارد کار شد و سعی کرد با اثبات اینکه این اموال، دارای ارزش علمی و میراثی است، میراث تاریخی را از شمار دارایی های مادی خارج کند. هر چند هنوز این دعوای حقوقی در دادگاه های آمریکا درباره الواح هخامنشی در جریان است، ولی درباره اشیای کشف شده از چغامیش، پرونده ای تشکیل شد تا ثابت کند علاوه بر اینکه اشیای کشف شده در چغامیش متعلق به ملت ایران بوده و به صورت امانت در اختیار موسسه شرق شناسی قرار داشته، دارای ارزش مادی نیست بلکه دارای ارزش فرهنگی و علمی است.
شاید عمده ترین بحث دادگاهی که برای سرنوشت اکتشافات چغامیش تصمیم می گرفت، همین بود که آیا باید به ادعای "اداره نظارت بر دارایی‌های خارجی آمریکا" توجه کند که این اشیا را جزء دارایی های مادی بلوکه شده می دانست یا استدلالات حقوقی ایران را دقت می کرد که اثبات داشت این اشیا را دارای ارزش علمی و فرهنگی است.
معاونت حقوقی ریاست جمهوری و بازوی حقوقی سازمان میراث فرهنگی در دادگاه آمریکا، علاوه بر استدلال هایی که در اصل مالکیت ایران بر این یادگارهای فرهنگی داشتند، بر این نکته نیز پافشاری کردند که کنوانسیون ۱۹۷۰ باید درباره این اشیا انجام شود. طبق این کنوانسیون تمامی اشیایی که از کشور‌های مختلف به هر علتی خارج شده‌اند باید به کشور مبدأ بازگردانده شوند.
در کنار این دلایل، مسئله خارج بودن این اشیا از شمار دارایی ها مادی نیز مطرح بود و ذهن دادگاه آمریکایی به این نکته توجه داده شد که این اشیا، ارزش علمی و تاریخی دارد، نه مادی. دادگاه نیز مجموعه این استدلالها را پذیرفت و به جای اینکه اشیای باستانی چغامیش را به "اداره نظارت بر دارایی‌های خارجی آمریکا" برای حراج کردن در بازارهای عتیقه فروشی تحویل بدهد، دستور داد موسسه شرق شناسی دانشگاه شیکاگو، این اشیا را به ایران بازگرداند. البته هنوز تعدادی از این اشیا در اختیار موسسه شرق شناسی آمریکایی است که همه امیدوارند به زودی به ایران بازگردد.
دعوای حقوقی مشابهی نیز بر سر الواح هخامنشی در موسسه شرق شناسی در جریان است که ایران تاکنون توانسته حکم توقیف اموال تاریخی خود در دو دادگاه بدوی و فدرال آمریکا را بشکند و منتظریم تا در سومین مرحله حقوقی که دیوان عالی کشور آمریکاست، حکم استرداد اموال تاریخی ایران، تایید شود.
خبرآنلاین
