درمان ناباروری در ایران

به گزارش شفا آنلاین: ایران جزو ١٠ کشور برتر دنیا در درمان نازایی است و از آن مهم‌تر هزینه‌های درمان این بیماری در کشور ما نسبت به سایر کشورها به‌شدت پایین است. حالا وزارت بهداشت اعلام کرده که مسافران از ١٦٤کشور تا به حال به ایران آمده‌اند که برخی بیماری‌های خود ازجمله نازایی را درمان کنند. این نشان می‌دهد که ما در این حوزه حرف‌های زیادی برای گفتن داریم.

«قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت» دهم آبان‌ سال ۱۴۰۰ براساس اصل هشتادوپنجم قانون اساسی، تحت کمیسیونی مشترک در مجلس شورای اسلامی، بررسی شد و پس از موافقت با اجرای آزمایشی آن به‌مدت هفت سال به تأیید شورای نگهبان رسید.بر همین اساس نیز سال ۱۴۰۱ مبلغ ۱۲ هزار میلیارد تومان بودجه از سوی مجلس شورای اسلامی برای اجرای طرح‌های تشویقی قانون جوانی جمعیت اختصاص یافت، البته قرار شد که هزینه درمان زوج‌های نابارور به‌واسطه نقش مهم آنها در جبران بخشی از کاهش نرخ جمعیت، تا ۹۰ درصد از طریق بیمه‌ها تامین شود.

این رقم‌ها وقتی معنادار می‌شوند که بدانیم براساس آمارهای سازمان جهانی بهداشت در حدود ٢٠درصد از جمعیت بزرگسال با مشکل ناباروری دست‌وپنجه نرم می‌کنند. در ایران نیز ۳.۵ میلیون زوج ایرانی دچار نازایی هستند و برای درمان خود نیاز به دانش کافی و حمایت مالی دارند.

در هرحال درمان ناباروری و مشکل ناباروری چالشی است که در بسیاری از کشورهای جهان در حال افزایش است. این اتفاق در ایران نیز سال‌هاست به معضل تبدیل شده است چراکه در آن بحث کاهش جمعیت مطرح است. در سال‌های اخیر با مشکل موالید و کاهش جمعیت روبه‌رو هستیم هر چند که در سال قبل نسبت به سال‌های گذشته شیب کاهش جمعیت کمتر بود و درواقع کاهش جمعیت در سال ١٤٠٢نسبت به ١٤٠١روند نزولی کمتری داشته است.»

دکتر کتایون فریمانی، رئیس مرکز ناباروری «امید»،می‌گوید: « در ایران براساس آمارهای بانک جهانی نرخ رشد جمعیت ١,٦است یعنی ما جایگزینی برای جمعیت نداریم. به این معنا که زوجی که ازدواج می‌کنند اگر دو نوزاد به دنیا بیاورند جمعیت ثابت می‌ماند. درواقع در ایران این رقم حدود ١.٦بوده و در خیلی از کشورها مانند کره‌جنوبی این آمار به ١.١کاهش یافته است. اما این مشکل مختص کشور ما نیست و در کل دنیا این موضوع وجود دارد. براساس آمارهای سازمان جهانی بهداشت، نرخ موالید در سال ٢٠٢١در حدود ٢.٢بوده است یعنی مقدار کمی از سطح جایگزینی و این را هم باید به یاد داشت که بیشترین آمار موالید، در کشورهای آفریقایی بوده است.

هزینه‌های درمان ناباروری موضوعی است که هر زوج نابارور نگران است، دکتر فریمانی به این موضوع اشاره می‌کند که هزینه درمان ناباروری در کشورهای اروپایی چیزی در حدود ١٠تا ١٥هزار دلار است و در کشورهای خاورمیانه این رقم به حدود ٥تا ٦هزار دلار می‌رسد، اما نکته این است که در ایران این رقم چیزی در حدود ٦٠٠و ٧٠٠دلار تنزل پیدا می‌کند.

درواقع می‌توان گفت به هر حال با پوشش بیمه‌ها دسترسی بیماران به درمان ناباروری شاید در کمتر کشوری به این سهل‌الوصولی باشد. در برخی از کشورها شاید درمان رایگان باشد، اما مثلا در کشوری مثل ایتالیا و فرانسه فرد باید سال‌ها در انتظار ارجاع به مراکز ناباروری بماند و هیچ‌گاه طعم بچه‌دار شدن را نچشد، درحالی‌که در ایران با این پوشش، فرد می‌تواند از این خدمات به سهولت استفاده کند.

به هرحال هم با بومی‌سازی‌ مراکز خدمات ناباروری و هم با پیشرفت‌هایی که در سال‌های اخیر در کشور ما در همه زمینه‌ها داشته‌ایم، می‌توان به این نتیجه رسید که ایران در دسترسی به درمان و هزینه‌های آن نسبت به سایر کشورها سرآمدتر است. درواقع ایران در دسترسی به ناباروری از کشورهای درجه یک به شمار می‌رود.

او به این موضوع اشاره می‌کند که ناباروری مسئله‌ای است که در همه دنیا ١٥تا ٢٠درصد زوجین را درگیر می‌کند و ادامه می‌دهد:« قسمتی از مسئله کاهش جمعیت و ناباروری به دانش پزشکی مربوط می‌شود و قسمت دیگر آن به مسائل اجتماعی و دیر ازدواج کردن جوانان برمی‌گردد. مسئله‌ای که باعث می‌شود تا آنها سال‌ها بچه‌دار نشوند و از پنجره ناباروری خود خارج ‌شوند. این گروه در سنین بالا اقدام به بارداری می‌کنند و این اتفاق در سال‌های اخیر به‌شدت در بین زوجین به چشم می‌خورد. درواقع باید بگوییم که پیشگیری بهتر از درمان است و یکی از مهم‌ترین کارهایی که باید در درمان ناباروری انجام داد، پیشگیری است.

اطلاع‌رسانی و دادن اطلاعات درست به زوجینی که قصد بارداری دارند یکی از مهم‌ترین قدم‌ها برای آگاه‌سازی‌ جامعه است. فریمانی در این خصوص می‌گوید:‌ «در این مسیر مرحله اول اطلاع‌رسانی است. یعنی زوجین باید بدانند که باروری یک بهاری دارد و فرد چه خانم چه آقا از یک سنی به بالا اگر بخواهد اقدام به بارداری کند، ممکن است با مشکل روبه‌رو شود.

برخی از خانم‌ها که دچار مشکل شده‌اند، می‌گویند ما هیچ مشکلی نداشتیم و این را نمی‌دانند که ممکن است با بالا رفتن سن با مشکل روبه‌رو شوند. خانم‌ها باید بدانند اگر مادر، خواهر و اقوام‌شان دچار مشکل شده‌اند باید برای باروری، زودتر اقدام کنند.» او تأکید می‌کند: «‌یکی دیگر از مسائل ناباروری که باید رسانه‌ای شود بحث آلاینده‌های محیطی مثل پلاستیک‌هاست که یکی از آنها پلاستیک‌های شفاف است.

متأسفانه در چند سال اخیر به‌شدت از این پلاستیک‌ها استفاده می‌شود. درواقع در فروشگاه‌ها چیزی پیدا نمی‌کنیم که روکش پلاستیکی نداشته باشد. خصوصا آب‌های معدنی که در یخچال و فریزر قرار می‌گیرد و باعث می‌شود هورمون‌هایی که در پلاستیک‌هاست آزاد شود و سبب بروز بیماری‌هایی ازجمله آندومتیوزکه باعث بروز نازایی می‌گردد، شود.

شاید در ٣٠سال قبل ما کمتر با چنین مواردی مواجه می‌شدیم و در سال‌های اخیر این موارد به وفور دیده می‌شود.» او به بحث چاقی و بی‌تحرکی نیز به عنوان یکی دیگر از عوامل نازایی اشاره کرده و توضیح می‌دهد: «یکی از مواردی که می‌تواند در پیشگیری از ناباروری کمک کند، آموزش سبک درست زندگی است.

چاقی، بی‌حرکتی و بی‌تحرکی ، تغذیه نادرست، استفاده از چربی‌ها و غذاهای سریع و غذاهایی که سرخ‌کرده هستند از عواملی است که باعث ناباروری می‌شود.» این پزشک متخصص به بحث شب‌زنده‌داری نیز اشاره کرده و ادامه می‌دهد: «‌بی‌خوابی‌های شبانه باعث کاهش هورمون ملاتونین می‌شود که درواقع ترشح به موقع آن برای باروری تأثیرگذار است. درواقع اگر آگاهی‌رسانی به درستی انجام شود، خودمراقبتی افزایش پیدا خواهد کرد.»

داشتن شغل و شرایط مناسب اقتصادی یکی از عواملی است که در میزان باروری تأثیرگذار است. گاهی اوقات افراد فکر می‌کنند شغلی ندارند، هزینه شخصی ندارند و نمی‌توانند فرد مناسبی برای ازدواج پیدا کنند، در چنین مواردی می‌توانند از فریز تخمک و جنین استفاده کنند. هم‌اکنون در بسیاری از کشورهای جهان از این روش برای افزایش جمعیت استفاده می‌کنند.

فریمانی به این موضوع اشاره می‌کند که شرکت‌های بزرگ مثل اَپل و آمازون به کارمندان خانمش پیشنهاد می‌دهد که از فریز تخمک‌شان استفاده کنند چراکه با بالا رفتن سن، قدرت باروری آنها کاهش پیدا می‌کند و به همین دلیل بحث فریز تخمک، مسئله مهمی است که با آگاهی‌رسانی می‌تواند به افزایش جمعیت کمک کند.

به اعتقاد او ناباروری ازجمله مشاغلی است که با شرم اجتماعی روبه‌رو است: «یک نفر در یک میهمانی می‌گوید آرتروز، پا درد یا سرم درد می‌کند، اما هیچ‌کسی در جمع نمی‌گوید من ناباروری دارم یا از مشکل صرعش صحبتی نمی‌کند. چون در مورد برخی از بیماری‌ها یک انگ یا پایه اجتماعی وجود دارد که باعث می‌شود زوجین دیرتر به مراکز ناباروری مراجعه کنند.»

او ادامه می‌دهد:‌ «زوج‌های نابارور معمولا زمانی طولانی را در راه درمان‌های غیرعلمی طی می‌کنند و از دست می‌دهند در حالیکه خیلی مهم است که اگر فردی سن بالایی دارد یا چهار سال اقدام به بارداری کرده و موفق به فرزندآوری نشده زمان را از دست ندهد و حتما به مراکز ناباروری مراجعه کند.»

به اعتقاد این پزشک متخصص، ممکن است برخی از روش‌ها با دارودرمانی حل شود.

درمان‌های دیگری هم وجود دارد که درصورتی که هر دو زوج قابلیت باروری خود را از دست داده‌اند و بیماری‌های غیرقابل درمانی دارند از آنها استفاده می‌شود؛ مانند اهدای تخمک و جنین. به این طریق افراد می‌توانند صاحب فرزند شوند. در چنین مواردی جنین‌های سالم شناسایی و این سبب می‌شود که فرزندان سالم و بدون مشکل به دنیا بیایند و این کمک بزرگی به زوجین می‌شود که این مشکل در مراکز ناباروری قابل انجام است.

دکتر محمدرضا صادقی، رئیس پژوهشگاه فناوری‌های نوین و علوم زیستی جهاد دانشگاهی با ذکر اینکه امروزه بیش‌ از ٨٠مرکز درمان ناباروری در کشور وجود دارد، می‌گوید که، به‌طورقطع به‌یقین تمام انواع ناباروری قابل درمان است و برای آنها درمان وجود دارد، حتی برای خانم‌هایی که در ۴۵ سالگی بر اثر یائسگی، باروری خود را از دست داده و سیستم تولیدمثل آنها فعالیت خود را از دست می‌دهند. بنابراین، این افراد هم می‌توانند حتی تا ۴۹ سالگی به مراکز درمان ناباروری برای درمان مراجعه کنند، البته نوع، کیفیت و میزان موفقیت درمان با یکدیگر متفاوت است.

وی به حمایت‌های قانونی از بیماران خاص اشاره کرده و می‌افزاید: «هریک از بیماران نابارور از شرایط درمانی خاص خود برخوردارند و درخصوص برخی زوجین مثل آقایی که نطفه ندارد و به هر دلیلی اسپرم او صفر است، باید پذیرفت که سیستم تولیدمثل او، نطفه تولید نمی‌کند و اینجا ما مجبور هستیم فرد را به سمت سیستم‌های استفاده از اهدای جنین ارجاع دهیم و اهدای جنین نیز قانونی است که توسط مجلس شورای اسلامی نیز تصویب شده است.»

زمانی که گفته می‌شود ناباروری وجود ندارد به این معناست که تمام کسانی که برای درمان ناباروری مراجعه می‌کنند، تحت درمان قرار می‌گیرند.رئیس انجمن ناباروری ایران می‌گوید: «اگر قبلا مردی مراجعه می‌کرد که اصلا اسپرم نداشت تحت درمان قرار نمی‌گرفت و می‌گفتیم شما نتیجه نمی‌گیرید، اما هم‌اکنون شرایط متفاوت شده و اقدام برای درمان او انجام می‌شود.» در نتیجه ما فقط می توانیم بگوییم که مراجعه کننده را درمان می کنیم ولی بر بارداری صد درصدی وی نیست.

یک زوج بعد از ازدواج‌شان زمانی تصمیم به بچه‌دارشدن می‌گیرند درصورتی که بارها برای بارداری اقدام کنند و به نتیجه نرسند به پزشک مراجعه می‌کنند و پزشک هم به‌دنبال علت می‌گردد. درمان‌های ناباروری در مرحله اول کارهای ساده و سطحی با اقدامات سنتی طب جدید است، ولی از مرحله‌ای به بعد شرایط وارد فاز جدیدی از درمان می‌شود که نیاز به استفاده از تکنولوژی آزمایشگاهی است.

دکتر محمدابراهیم پارسانژاد، رئیس انجمن ناباروری به «شهروند» می‌گوید: «وقتی یک زوج ازدواج می‌کنند در ماه اول ازدواج حدود ١٥درصد، در ٦ماهه اول حدود ٥٠درصد و در ٨ماه حدود ٧٠درصد احتمال بارداری وجود دارد، اما بعد از یک سال انتظار داریم که صددرصد زوج، صاحب فرزند شوند.

هرچند که این آمار کلی است، اما مشکل از جایی آغاز می‌شود که بعد از یک سال و با وجود اقدام برای بارداری، زوج باردار نشوند، به همین دلیل ابتدا از روش‌های معمولی و دارویی و پس از آن از روش‌های کمک باروری مانند IVFبرای باردارشدن زوج استفاده می‌شود.» او با تأکید بر اینکه در کشور خودمان بیش از ٨٠مرکز ناباروری داریم، به این موضوع اشاره می‌کند که طبق آمار سازمان جهانی بهداشت بین ٣٥تا ٤٠درصد از کل روش‌های کمک باروری به تولد یک نوزاد سالم و زنده منجر می‌شود.

پارسانژاد ادامه می‌دهد: «مفهوم این جمله این است که اگر بیماری برای بار اول تحت درمان IVF قرار می‌گیرد حدود ٦٥تا ٧٠درصد نتیجه نمی‌گیرد و نباید این باعث شود که از ادامه درمان ناامید شود، چراکه بسیاری از افرادی که بار اول مراجعه می‌کنند باردار نمی‌شوند به‌شدت ناامید می‌شوند. درواقع یک زوج باید بداند که قدم در راهی گذاشته‌اند که میزان موفقیت آن حدودا ٣٥درصد است و باید برای رسیدن به هدف همه راه‌های درمانی را سپری کنند.»

اگر زوجی یک یا دو سال از ازدواج‌شان می‌گذرد و تصمیم به بارداری می‌گیرند و بچه‌دار نمی‌شوند باید برای درمان به پزشک مراجعه کنند، چراکه در درمان ناباروری قرار می‌گیرند.او به این موضوع اشاره می‌کند که در بسیاری از موارد هنوز علت بارداری مشخص نیست یعنی با وجود همه درمان‌هایی که انجام شده است، ولی نکات کوری وجود دارد که نمی‌دانیم دلیل آنها چیست.

چرا فرد دچار ناباروری می‌شود و چرا برخی‌ها به انواع درمان‌ها جواب نمی‌دهند. درواقع ١٥درصد ناباروری‌ها همین نکات کوری هستند که هیچ دلیلی برای آنها پیدا نمی‌شود. اما با وجود این، برای همه افرادی که دچار ناباروری هستند روش‌های مختلف درمان استفاده می‌شود. او توضیح می‌دهد که بخشی از عدم‌ناباروری‌ها ژنتیک است؛ یعنی رحم مادر انواع روش‌های درمانی را نمی‌پذیرد. این مشکلات در جنوب ایران بیشتر دیده می‌شود. پر مویی، چاق بودن و حتی رنگ تیرهِ پوست و افرادی که در معرض دیابت هستند سخت‌تر از دیگران به روش‌های کمک بارداری واکنش نشان می‌دهند.

او در مورد هزینه‌های درمانی ناباروری می‌گوید:‌ «خوشبختانه وزارت بهداشت حسب سیاستگذاری کل مملکت به این نتیجه رسید که جمعیت در حال پیر شدن است و بودجه‌هایی برای آن درنظر گرفته شده است. ورود به سیستم درمان، از طریق وزارت بهداشت است و راهکارهای درمانی با هزینه دولت انجام می‌شود.» او تأکید می‌کند که زوج‌هایی که به پزشک مراجعه می‌کنند باید این را بدانند که اصلا نیاز به اصرار وجود ندارد و پزشک اقدامات لازم برای درمان را انجام می‌دهد، اما در این مسیر صبر و بردباری، لازمه درمان ناباروری است.