آوای درمان در قانون ابن سینا

شفا آنلاین:ابن سینا بنیان گذار مکتب موسیقی شناسی اسکولاستیک ایرانی و صاحب دو اثر دانشنامه علائی و جوامع علم موسیقی است. او در این دو نوشته، نشان می دهد که ابن سینا با اجرای عملی موسیقی سر و کار داشته است.
مکتب اسکولاستیک
به گزارش شفا آنلاین:حوزه مکتب موسیقی شناسی اسکولاستیک را می توان از یک سو به بغداد و دمشق و حلب و از سوی دیگر به ایران که ابن سینا نماینده آن است، تقسیم کرد و همین تقسیم بندی را برای زبان های عربی وفارسی در نظر گرفت. بخش جوامع علم موسیقی از کتاب ریاضیات شفا به عربی است و شاید از همین زاویه باشد که او را در میان واضعین مکتب موسیقی شناسی اسکولاستیک بغداد آورده و کمتر به نقش آن در تاسیس مکتب موسیقی شناسی ایرانی توجه کرده اند.
در سده سوم و چهارم هجری بخشی از آثار تئوریکی موسیقی یونان باستان در دسترس فیلسوفان و موسیقی شناسان این دوره، از جمله الکندی، ابن المنجم، فارابی و ابن سینا قرار می گیرد. آثار موسیقایی فارابی و ابن سینا حاوی موضوعات عام و فنی موسیقی عرب و ایران می باشند.
مد در موسیقی از منظر ابن سینا
درکتاب های کهن موسیقی شناسی،‌ تشریح موسیقی را با توضیح نغمه آغاز می کنند و درپی آن به بررسی (لحن – مجاری) و یا آن چه که امروز به آن مد می گویند، می پردازند.
ابن سینا درکتاب جوامع علم موسیقی نیز اشاره کوتاهی به مد شناسی دارد که با دیدگاه فارابی تا اندازه ای متفاوت بوده وبه نام و فواصل و چند مد موسیقایی ایرانی و مباحث جدید و مهمی اشاره شده که اساس موسیقی شناسی ایرانی را پی ریزی می کنند.
مطالعه موسیقی شناسی فرهنگی ایران از مطالعه تاریخ شناسی آن جدا نیست و ابن سینا نیز به رابطه موسیقی با فرهنگ اشاره می کند. ابن سینا با چند اظهارنظر تئوری موسیقی را از عمل موسیقی منتزع کرده است و گفتار درخور توجهی درباره تکنیک و اجرای مضراب نوازی در ایقاع دارد. محتوای این جملات حاکی از آن است که گوینده این گفته ها به طور عملی با اجرای موسیقی سر و کار داشته که می توانسته به چنین نکات حساسی اشاره کند. او هم چنین درباره تناسب شعر فارسی با اوزان شعر عرب و هم چنین کاربرد ایقاع موصل (پیوسته شده) در موسیقی دوران کهن تر اشاره های با اهمیتی دارد وما را به این فکر وامی دارد که ساختار متریک موسیقی ایرانی در دوران ساسانی و بعد از آن در مرحله چهارصد ساله بعد از ورود اسلام، شخصیت منحصر به فردی داشته و این امکان هست که این شخصیت منحصر، محتوای خود را از شخصیت زبان فارسی به عاریت گرفته باشد.
نقش درمانی موسیقی در القانون فی الطب
ابن سینا در برخی مواضع کتاب قانون از نقش درمانی موسیقی سخن گفته است. او در بحثی تحت عنوان فوائد جنبش و لالایی نوزادان می‌آورد: مراعات دو نکته ضروری است: یکی از آن دو نکته جنباندن نوزاد به آهستگی و ملایمت و دیگری موسیقی و آوازی است که عادتا برای خوابانیدن نوزاد می‌خوانند.
از دیدگاه ابن‌سینا نتیجه و ثمره موسیقی و آواز، آمادگی بیشتر تن و روان نوزاد برای انجام ورزش های بدنی و روانی در آینده است. هم چنین ابن‌سینا ضمن شرح دستورالعمل نبض گرفتن، به نسبت موسیقی و نبض و تاثیر نغمات و ریتم‌های موسیقایی در تعادل نبض اشاره می کند.
به نظر او نبض، ضربان متناسب و متوازن موسیقایی دارد. ابن سینا در شرح این معنا نبض را در دو حالت نظم و بی‌نظمی مورد توصیف قرار می‌دهد. از دیدگاه او حالت نبض در تندی و آهستگی و نیز اندازه و زمان ممکن است هماهنگ یا ناهماهنگ باشد. حال اگر حالت نبض در تندی و آهستگی هماهنگ و یکنواخت نبود آن را خارج از نظم می‌شمارند. ابن‌سینا می گوید: «کسی که در موسیقی و نواختن آن سررشته داشته باشد، قواعد گرفتن نبض را آسان‌تر یادمی‌گیرد.»
نتیجه‌گیری از لحاظ وزن عبارت است از مقایسه زمان هردو حرکت و هر دو سکون. اگر نبض‌گیری از به دست آوردن حساب دقیق آن عاجز ماند با مقایسه زمان انبساط و زمان بین دو انبساط می‌تواند حساب را به دست آورد.
منظور ما از وزن همان تناسب موسیقی است و می‌گوییم: وزن نبض یا خوب است و یا بد. وزن بد سه نوع است:
الف ـ تغییر وزن و پافراتر گذاشتن از نبض؛ مثلا اگر نبض کسی در سن معینی با نبض کسانی که پیش از او به دنیا آمده‌اند برابر شود. کودکی که نبضش هم‌وزن نبض جوان‌ها باشد وزن نبضش بد است.
ب ـ وزن نبض مخالف حالت طبیعی باشد؛ مثلا نبض بچه‌ای همانند نبض پیران باشد.
ج ـ نبض خارج از وزن باشد به‌طوری‌که به نبض هیچ‌یک از مراحل عمر شباهت نداشته باشد گاهی نبض به مقدار زیاد از وزن خارج می‌شود در این صورت تغییر بزرگی در حالت بدن رخ خواهد داد.
منابع: ابن‌سینا و موسیقی / محسن حجاریان/ انسان‌شناسی و فرهنگ
جایگاه درمانی موسیقی در اثر ابن‌سینا/حسن بلخاری

سپید