تفسیر آزمایش‌های هماتولوژی یا CBC

شفا آنلاین:شمارش کامل خون<Full blood count> یا همان CBC جهت تشخیص و ارزیابی بسیاری از بیماری‌ها مثل کم‌خونی‌ها، عفونت‌ها و … مورد استفاده قرار می‌گیرد. این تست معمولاً شامل تعیین تعداد، نوع، شکل و اندازه‌ی سلول‌های خونی است.

به گزارش شفا آنلاین: سلول‌های موجود در جریان گردش خون به طور کلی به سه نوع تقسیم می‌شوند که شامل سلول‌های سفید خون (لکوسیت)، سلول‌های قرمز خون (اریتروسیت)، و پلاکت‌ها (ترومبوسیت) هستند. در بسیاری از بیماری‌ها ممکن است تغییراتی در تعداد، شکل و یا اندازه‌ی این سلول‌ها رخ دهد، بنا بر این شمارش کامل خون می‌تواند در تشخیص بیماری‌ها بسیار راهگشا باشد.

هنگامی که آزمایش cbc می دهیم پارامترها و ایندکس‌هایزیر را مورد ارزیابی قرار می دهیم:

Hb, Hct, RBC count, WBC count, platelet, 5 MCV, 6 MCH, 7 MCHC, 8 RDW

RBC یا (Red blood cell)

گلبول‌های قرمز اصلی‌ترین قسمت خون و عامل رنگ قرمز آن هستند. خود این رنگ قرمز به دلیل وجود ماده‌ای به نام هموگلوبین است که به گلبول‌قرمز کمک می‌کند تا اصلی‌ترین وظیفه‌ی خود یعنی حمل و نقل اکسیژن و دی‌اکسیدکربن را انجام دهد.

چه چیزهایی باعث کاهش RBC می‌شود؟
انواع خون‌ریزی‌ها، سوءتغذیه، کمبود آهن یا کمبود ویتامین B12، برخی بیماری‌های خاص، بعضی مشکلات ژنتیکی مثل گلبول‌های قرمز داسی شکل، مشکلات مغز استخوان و …. می‌توانند از علل کاهش RBC باشند. خوردن داروهایی مثل کلرامفنیکل هم باعث کاهش RBC می‌شود.

چه چیزهایی باعث افزایش RBC می‌شود؟
بیماری‌های ریوی یا کلاً هر نوع بیماری‌که هیپوکسی مزمن یا (کمبود اکسیژن طولانی مدت در بدن) ایجاد می‌کند، مثل بیماری‌قلبی مادرزادی، می‌تواند باعث تولید بیشتر RBC شود.
در ورزشکاران و یا افرادی که در ارتفاعات زندگی می‌کنند، گلبول قرمز می‌تواند بیشتر از تعداد طبیعی باشد که نشان دهنده‌ی بیماری نیست.

WBC یا (white blood cell)
اندازه‌گیری مقدار گلبول‌های سفید خون، یکی از روش‌های اصلی برای تعیین وجود عفونت در بدن است، چون این سلول‌ها که جزو سیستم دفاعی بدن هستند، در بیماری‌های عفونی و غیرعفونی واکنش‌های مختلفی از خود نشان می‌دهند.

شمارش WBCها دو جزء دارد: یکی مقدار کلی گلبول‌های سفید در یک میلی‌لیتر خون و دوم شمارش جزء به جزء این سلول‌ها، چون گلبول‌‌های سفید خون، پنج نوع مختلف دارند که کم و زیاد شدن هر کدام از این انواع، معنی خاص خود را خواهد داشت. کلمه «diff» که در جلوی CBC نوشته می‌شود، درخواست برای شمارش همین انواع مختلف گلبول سفید است.

محدوده خطر: WBC کمتر از ۲۵۰۰ و بیشتر از ۳۰۰۰۰ نشان دهنده‌ی بیماری‌هایی هستند که می‌توانند گاهی خطرناک باشند.

چه چیزهایی باعث کاهش WBC می‌شود؟
لکوپنی یا کاهش گلبول سفید به مقادیر کمتر از ۴ هزار گفته می‌شود که معمولاً در اثر نارسایی مغز استخوان، مسمومیت دارویی، عفونت بسیار زیاد، سوءتغذیه، بیماری‌های خودایمنی، و ایدز به وجود می‌آید. در بسیاری از انواع نارسایی‌های مغز استخوان، مثلاً بعد از شیمی درمانی،‌ رادیوتراپی و … هم این مقدار کاهش می‌‌یابد.

چه چیزهایی باعث افزایش WBC می‌شود؟
افزایش گلبول سفید، لکوسیتوز نام دارد و به مقادیر بالاتر از ۱۰ هزار گفته می‌شود که به طور معمول نشان‌دهنده‌ی عفونت، التهاب، تخریب بافت بدن، لوسمی یا سرطان خون است. ضربه و جراحت، استرس و تب هم مقدار WBC را افزایش می‌دهد.

شمارش تفریقی WBC
در بیماری‌های عفونی مختلف، بسته به عامل ایجاد کننده‌ی عفونت، انواع مختلفی از گلبول‌های سفید وارد عمل می‌شوند. در نتیجه با بررسی این که کدام نوع WBC کاهش یا افزایش یافته می‌توان حدس زد که عامل عفونت چه بوده است. مثلاً ائوزینوفیل‌ها آنتی هیستامین می‌سازند، بنا بر این در واکنش‌های ازدیاد حساسیت نقش دارند، همین طور در عفونت‌های انگلی میزان ائوزینوفیل‌ها افزایش می‌یابد. اما میزان نوتروفیل‌ها در عفونت‌های باکتریایی بیشتر می‌شود.

پلاکت‌ها
پلاکت‌ها، اجزای کوچک ديسک شکلی هستند که در خون وجود دارند و از بقيه‌ی سلول‌های خونی بسيار کوچک‌ترند. اين ساختارها حاوی آنزيم‌هایی هستند که باعث انعقاد خون می‌شوند و وظيفه‌ی اصلی آن‌ها جلوگیری از خون ریزی و خارج شدن گلبول قرمز از داخل رگ است. افزایش تعداد پلاکت‌ها با افزایش خطر تشکیل لخته در خون همراه است، که می‌تواند باعث انفارکتوس (سکته) شود. کاهش تعداد آن‌ها می‌تواند با بروز مشکلاتی در انعقاد خون موجب اشکال در قطع خونریزی‌ها گردد.

در شمارش کامل سلول‌های خونی موارد زیر اندازه گیری می‌شوند:

• تعداد گلبول‌های قرمز خون (RBCs) دامنه مقادیر ۴/۵-۵/۵ (x ۱۰۶/ml) در آقایان

و ۴/۰-۴/۹ (x ۱۰۶/ml) در خانم‌ها

• تعداد گلبول‌های سفید خون (WBCs) دامنه مقادیر ۴۵۰۰-۱۰۰۰۰ در هر میلی لیتر خون
• مقدار هموگلوبین خون
• مقدار هماتوکریت خون (نسبت حجم گلبول‌های قرمز به حجم کل خون) ۴۱-۵۰%
• حجم متوسط یک گلبول قرمز (MCV) دامنه مقادیر ۷۶-۹۶ fl
• میزان متوسط وزن هموگلوبین در یک گلبول قرمز (MCH) دامنه مقادیر ۲۶-۳۴ پیکوگرم
• میزان میانگین غلظت هموگلوبین سلولی (MCHC) دامنه مقادیر ۳۲-۳۷% (MCHC غلظت متوسط هموگلوبین در حجم معینی از گلبول‌های قرمز است؛ و با تقسیم هموگلوبین بر هماتوکریت به دست می‌آید.)
• تعداد پلاکت‌ها (Plt) نیز معمولاً در این آزمایش ذکر می‌شود. دامنه مقادیر ۱۰۰۰۰۰-۴۵۰۰۰۰
• شمارش تفریقی گلبول‌های سفید که شامل نوتروفیل، بازوفیل، ائوزینوفیل، لنفوسیت، و مونوسیت هستند، که به صورت درصد گزارش می‌شود.

MCV : عبارت است از حجم متوسط گلبول‌های قرمز.

میزان طبیعی MCV = fl 96-80 اســـــــــــت fl] ( femtoliter ) واحــــــد سنجش MCV بوده و معادل lit 15- 10 است .

نحوه اندازه‌گیری MCV : دستگاههای هماتولوژی حجم تعداد زیادی از RBC ها را اندازه‌گیری کرده و میانگین آنها را محاسبه می‌‌نمایند.

تفسیر: با استفاده از MCV می‌توانیم گلبول‌های قرمز را از نظر حجم در سه گروه Normocyte ، Microcyte و Macrocyte قرار دهیم. RBC های محـــــــــــدودة fl 96-80 = Normocyte هستند، بالای 100 ماکروسیت و زیر 80 میکروسیت هستند.

• برای اینکه بتوانیم MCV را درست تفسیر کنیم باید تغییرات آن را در دوره‌های مختلف زندگی بدانیم:

در بدو تولد MCV معادل fl 118-103 است، سپس به موازات رشد کودک MCV کاهش می‌یابد و در یک‌سالگی به کمترین حد خود می‌رسد و میزان آن به fl 8 ± 78 می‌رسد.

نکته: باید بدانیم که ایندکس های خونی در هر شخصی ثابت است و تغییراتش نباید از 1 ± تجاوز کند مثلاً اگر MCV فردی fl 85 است، با آزمایش‌های متعدد باید بین fl 86-84 باشد و اگر فرضاً میزان آن 75 شود باید همه چیز مجدداً بررسی شود، با استفاده از فرمول DF 1 و Mentzen index در مطب می‌توان از MCV برای تشخیص فقر آهن از تالاسمی استفاده کرد.

*اگر DF منفی بود تالاسمی و اگر مثبت بود فقر آهن است.

DF=MCV-RBC-(5 × Hb)-3.4

MI= MCV/RBC

• اگر MI زیر عدد 13 باشد تالاسمی و اگر بالای عدد 13 باشد فقر آهن است.

MCV معدل اندازه RBC را به ما نشان می‌دهد؛ یعنی ممکن است اگر MCV فردی مثلاً fl 80 باشد، RBC کوچک، بزرگ، یا نرمال داشته باشیم ؛حال چه فاکتوری می‌تواند به ما نشان بدهد که چه میزان RBC های کوچک یا بزرگ داریم، این فاکتور RDW نام دارد.

RDW در واقع دامنه پراکندگی حجم RBC ها را به ما نشان می‌دهد.

مثال: در دو گروه درسی نمرة چهار دانشجو عبارتند از 20-20 و 0و 0و در گروه دیگر 10-10-10-10 است معدل هر دو گروه 10 است همان چیزی که MCV به ما نشان می‌دهد. اما گروه اول و دوم با هم خیلی فرق دارند ما با S.D یا انحراف معیار می‌توانیم تفاوت این دو را کشف کنیم. در گروه دوم انحراف معیار صفر و در گروه اول انحراف معیار 10 است. بنابراین MCV معدل را به ما می‌گوید ولی RDW انحراف معیار را به ما اعلام می کند. در دستگاه‌های اتوماتیک این انحراف معیار حجم به صورت درصدی از میانگین بیان می‌شود و همانطور که می‌دانیم بیان انحراف معیار بصورت درصدی از میانگین را Coefficient of Variation می‌گویند که عبارت است از 100 × CV= RDW= SD/MCV لذا RDW که دستگاه آنرا بصورت CV محاسبه می‌کند، نشان می‌‌دهد که چقدر پراکندگی از نظر حجم RBC ها وجود دارد. به عبارت دیگر RDW معیاری است برای Anisocytosis .

تفسیر RDW

RDW بطور نرمال زیر 15% است، هرگاه میزان آن بالا رود نشان دهنده آنیزوسیتوز 1 است.

وقتی در جواب بیمار ( Report sheet ) هیپوکروم میکروسیتیک آنمی وجود داشته باشد، دو تشخیص افتراقی داریم :

• 1. آنمی فقر آهن

• 2. تالاسمی مینور

حال اگر RDW بالا باشد (بیشتر از 15%)، به نفع فقر آهن و اگر پایین باشد به نفع تالاسمی مینور است.

در برخی مقالات RDW بالا بعنوان یک اخطار اولیه است برای شروع یک آنمی فقر آهن.

اگر RDW بین 18-15% باشد، آنیزوسیتوز 1 + است.

اگر RDW بین 22-18% باشد، آنیزوسیتوز 2 + است.

اگر RDW بیش از 22% باشد، آنیزوسیتوز 3 + است.

• حال اگر MCV بالا باشد و RDW هم بالا باشد یعنی اینکه : 1) RBC ها ماکروسیتیک هستند 2) اختلاف در اندازه‌ها هست. چه تشخیص افتراقی مطرح می‌شود؟ جواب: آنمی مگالوبلاستیک.

• حال اگر MCV بالا ولی RDW طبیعی بود، یعنی اینکه:

1) RBC ها ماکروسیتیک هستند

2) اختلاف در اندازه ندارند. چه تشخیص‌های افتراقی مطرح می‌شود؟

Aplastic anemia
Anemia of liver dix

Mean Cell Hemoglobin : MCH

میانگین میزان RBC Hb ها را نشان می‌دهد.

میزان نرمال: 27-31 pg (Pico gram=10 -12 gr)

( HDW ) 1 :

(دامنه پراکندگی هموگلوبین RBC ها و یا انحراف معیار Hb ) .

میزان نرمال :HDV 3.4

اگر در فردی HDW کمتر از 4/3شد، یعنی RBC ها از نظر وجود هموگلوبین یکدست هستند و اگر HDW بالاتر از4/3 باشد، یعنی RBC ها از نظر محتوای هموگلوبین مختلف هستند ( Anisochromia ). مثال این حالت در ٍ Sideroblastic Anemia است و یا در فقر آهن و در ترانسفیوژن می‌باشند.

MCHC : یعنی میزان هموگلوبین در حجم مشخصی از RBC ها

میزان نرمال 33-37% gr .

• یکی از شاخص‌های کمبود آهن کاهش MCHC است و ما در هر بیماری که MCHC را پایین دیدیم، باید به فکر آنمی فقر آهن بیافتیم و هر گاه MCHC بالا بود، باید به فکر spherocytosis باشیم.

MPV 2 : حجم متوسط پلاکتی

میزان نرمال: 7.2-11.1 fl

برای تفسیر MPV باید همیشه شمارش پلاکتی را در

نظر بگیریم.

میزان نرمال شمارش پلاکت:

mm 3 / 10 3 ×400- 150× 100

تفسیر MPV

الف) حالت اول: PLT بالا، MPV پایین: در برخی بیماری‌ها مثل بیماری‌های کلاژن واسکولار و برخی نئوپلاسم‌ها مثل کانسر Breast ، بیماری هاچکین 2 و برونکوژنیک کارسینوما 3 و برخی نئوپلاسم‌های مخفی این حالت دیده می‌شود.

ب) حالت دوم: PLT بالا، MPV بالا: این حالت معیاری برای بیماری‌های میلوپرلیفراتیو مثل CML ، میلوفیبروز، PVC ، Essential thrombocytemia می‌تواند باشد.

در این بیماری‌ها پلاکت‌ها به علت نقص در stem cell بزرگ، غول‌آسا و دارای کمبود گرانول ( Hypogranular ) می‌شوند و در لام بصورت توده‌های بزرگ همراه با پاهای کاذب دیده می‌شوند.

حالت سوم: PLT پایین، MPV بالا: (یعنی thrombocytopenia ) مثــــــــلاُ PLT= 70/000 و MPV= 16 fl

مثال شایع این حالت:

از بین رفتن پلاکت‌ها در خون محیطی مثل ITP 4 که مگاکاریوسیت‌ها پلاکت‌های جوان را که size بزرگتری دارند، به خون محیطی می‌‌فرستند.

بیماری برنارد سولوئر 5 (دارای خونریزی و ترومبوسیتوپنی ارثی).

• 1. Gray Plateler syn

may hygglin dix

حالت چهارم: PLT پایین، MPV پایین یا نرمال: که در این حالت مغز استخوان تنبل است و نمی‌تواند پلاکت کافی بسازد مثل آنمی آپلاستیک. کلاً در بیماری که ترومبوسیتوپنی دارد، دو بیماری در تشخیص افتراقی بیشتر مطرح است و MPV به مادر تشخیص کمک می‌کند:

الف) ITP

ب) آنمی آپلاستیک

یعنی اگر MPV بالا بود، به نفع ITP و اگر MPV نرمال یا پایین بود، به نفع آپلاستیک آنمی است.

PDW : Platelet Distribiution Width : (دامنه پراکندگی حجم پلاکت)

PDW : معیاری است که کوچک یا بزرگ بودن پلاکت‌ها را به ما نشان می‌دهد. (مثل RDW ).