هپاتیت سی و راه‌های انتقال آن

شفا آنلاین:هپاتیت به معنای « التهاب و ورم کبدی » است که به آن یرقان نیز می‌گویند. امروزه هپاتیت یکی از مشکلات بهداشتی _ درمانی عمده جهان است و با توجه به سطح بهداشت، سنت‌ها، عادات اجتماعی و میزان رعایت مسائل اخلاقی درشیوع، علل و نحوه انتقال انواع هپاتیت <How to transfer a variety of hepatitis>تفاوت قابل ملاحظه‌ای مشاهده می‌شود.

به گزارش شفا آنلاین:عمدتاً بیماران مبتلا به هپاتیت «سی» به 4 دسته کلّی تقسیم می‌شوند:
گروه اول: افراد در معرض خطر به دلیل سابقه مثبت استفاده از خون و فرآورده‌های آن مانند بیماران هموفیلی، دیالیزی و تالاسمی.
گروه دوم: سابقه مثبت تزریق خون در سا‌ل‌های قبل از 1992 میلادی که خون از نظر هپاتیت «سی» بررسی نمی‌شدند.
گروه سوم: افراد معتاد به مواد مخدر تزریقی یا شرکای جنسی متعدد.
گروه چهارم: این گروه شامل 30 تا 40 درصد مبتلایان بوده و علت خاصی جهت ابتلای آنان یافت نمی‌شود.
اعتقاد بر آن است که راه‌های دیگری جهت انتقال این بیماری وجود دارد که ممکن است هنوز شناسایی نشده باشد. برخی از راه‌های انتقال را نیز در بحث به آنها خواهیم پرداخت.
لازم است عزیزان مبتلا به این بیماری در مورد ذکر برخی راه‌های انتقال آن آزرده‌خاطر نشوند، زیرا که راه‌های ابتلا در همه بیماران یکسان نیست ولی ضرورت شناسایی و بررسی توسط پزشک وجود دارد.
هپاتیت «سی» و تزریق خون
این ویروس یکی از ویروس‌های منتقله از راه خون است و تا قبل از معرفی آزمایش‌های شناسایی این ویروس (HCV Ab)، مهم‌ترین راه انتقال این بیماری تزریق خون بوده است. این بیماری در کسانی که مرتب از خون و فرآورده‌های خونی استفاده می‌کنند مثل مبتلایان به هموفیلی، تالاسمی و دیالیزی شیوع بیشتری دارد. این موضوع نشانگر اهمیت بیشتر خون و فرآورده‌های خونی آلوده در انتقال این بیماری است.
علم پزشکی در روند ترقی خود در جهت سالم‌سازی خون‌های مصرفی قدم برداشته است. مثلا پس از ورود آزمون HBs Ag جهت تشخیص هپاتیت «ب» در سال 1970 میلادی و غربالگری همه خون‌های اهدایی از نظر هپاتیت «ب» و معدوم کردن خون‌های آلوده، شیوع هپاتیت به دنبال تزریق خون بطور جدی کاهش یافته است.
با کشف ویروس هپاتیت «سی» در 1990 و استفاده از آزمون‌های HCV Ab در شناسایی خون‌های آلوده به این ویروس و معدوم کردن خون‌های آلوده در سال 1992، خطر انتقال هپاتیت و عوامل عفونی از طریق تزریق خون کاهش بیشتری پیدا کرد. امّا خطر عمده، اهدا کنندگانی هستند که ویروس هپاتیت «سی» در بدن‌شان وجود دارد ولی آنتی‌بادی‌های علیه این ویروس (جهت شناسایی توسط آزمایش هپاتیت «سی») هنوز مثبت نشده و تزریق خون آنان به دیگران می‌تواند مشکل‌ساز باشد.
با افزایش دقّت و حساسیت آزمون‌های تشخیصی ویروس هپاتیت «سی» به سالم بودن خون و فرآورده‌های آن بیشتر می‌توان اعتماد کرد.
آیا امروزه هپاتیت «سی» از راه تزریق خون و محصولات خونی منتقل می‌شود؟
قبل از بررسی خون‌ها در سال 1992 از نظر هپاتیت «سی» در کشورهای پیشرفته و سال‌های 75 - 1374 در ایران، شایع‌ترین راه انتقال، مصرف خون و فرآورده‌های آن بوده و هپاتیت «سی» مسئول 90 درصد موارد بیماری کبدی به دنبال تزریق خون بوده است. خوشبختانه امروزه با انجام آزمایش‌های گوناگون، سلامت خون تضمین شده است. در حال حاضر درصد ابتلا به هپاتیت «سی» به دنبال تزریق خون بسیار ضعیف است ولی در هیچ جای دنیا هرگز این میزان به صفر نرسیده است.
استفاده از خون و فرآورده‌های آن طبق صلاحدید پزشک و در شرایط مورد نیاز بلامانع است و امروزه به هیچ وجه نباید نگران انتقال هپاتیت «سی» بود.
هپاتیت و بیماران خاص
همانطور که ذکر شد، بیماران مبتلا به هموفیلی، تالاسمی و نارسایی مزمن کلیه که تحت دیالیز خونی قرار دارند، در معرض خطر ابتلا به هپاتیت «سی» هستند. طبق آمارهای موجود بیش از 15 درصد بیماران با نارسایی مزمن کلیه، 75 درصد بیماران هموفیلی و 20 درصد بیماران تالاسمی مبتلا به هپاتیت «سی» هستند. در مورد هر کدام از این بیماری‌ها در فصل جداگانه‌ای بحث خواهد شد.
هپاتیت و اعتیاد
متاسفانه اعتیاد به مواد مخدر تزریقی از علل مهم ابتلا به هپاتیت «سی» است. استفاده از سرنگ به صورت مشترک در بین معتادان به مواد مخدر می‌تواند به انتقال انواع عفونت‌ها از جمله هپاتیت «ب» و «سی» و ایدز منجر شود. البته اعتیاد به کوکائین و استنشاق از راه بینی راه دیگر انتقال بیماری است. خطر بزرگی که معتادان به مواد مخدر را تهدید می‌کند ابتلا به گونه‌های مختلف ویروس هپاتیت «سی» است که موجب بروز بیماری با شدت بیشتر است. در این موارد پاسخ به درمان با داروهای ضدویروسی کم می‌شود.
فقط یک بار اشتراک در وسائل تزریقی کافی است که شخص به این ویروس آلوده شود. بسیاری از معتادان تزریقی سابقه‌ای را از اشتراک در وسائل عنوان نمی‌کنند، ولی معمولاً اولین تزریق در نتیجه تشویق دوستان و قرض گرفتن وسائل آنها صورت می‌گیرد. اشتراک وسائل حتّی در یک نوبت نیز موجب انتقال این بیماری می‌شود. در بسیاری از موارد وجود ویروس در خون افراد علامتی ندارد و حتّی خود فرد نیز از ابتلای خود به این ویروس اطلاعی ندارد.
نکته مهم آنکه، اشتراک در کلیه وسائل مورد استفاده در تزریق، نظیر سرنگ و سر سوزن که به خون آلوده می‌شوند، موجب انتقال ویروس از فردی به فرد دیگر می‌شود.
در صورت دور ریختن وسائل تزریق به داخل سطل‌های زباله خانگی، ممکن است که هنگام جابجائی موجب آلودگی سایر افراد شوند، لذا بهتر است این سرنگ‌ها در داخل ظرف‌های غیرقابل نفوذ نظیر ظروف شیشه‌ای یا فلزی دور ریخته شود.
مهمترین راه پیشگیری از بیماری هپاتیت در معتادان، ترک اعتیاد است. در صورت اصرار بر ادامه اعتیاد، مهمترین راه پیشگیری عدم استفاده از وسائل به صورت مشترک است.
انواع دیگر اعتیاد نیز نظیر اعتیاد استنشاقی (استنشاق مواد به داخل بینی) و کشیدن تریاک نیز در ابتلا به این بیماری موثر هستند ولی هیچکدام به اندازه شکل تزریقی آن خطرناک نیستند.
هپاتیت و خالکوبی
سوراخ کردن پوست با یک سوزن به منظور خالکوبی یکی از راه‌های شناخته شده انتقال هپاتیت «سی» می باشد. خانم‌های عزیز توجّه فرمایند که گرچه انجام خالکوبی ابرو یا به اصطاح Tattoing در جهت زیبایی چهره شما موثر است، آیا به قیمت ابتلا به هپاتیت! در صورت رعایت بهداشت و استفاده از وسائل یکبار مصرف نباید نگران ابتلا بود.
هپاتیت و انتقال در داخل خانواده
انتقال ویروس هپاتیت «سی» به دنبال تماس جنسی در داخل خانواده شایع نیست. آمارهای موجود خطر کمتر از 5 درصد را نشان می‌دهد. میزان انتقال به مدت ازدواج و مقدار ویروس موجود در خون فرد مبتلا بستگی دارد. البته خطر انتقال جنسی در موارد تماس جنسی خارج از چارچوب خانواده و با افراد متعدد بیشتر است.
بحث از خطر انتقال در تماس‌های جنسی خانواده می‌تواند سبب نگرانی در خانواده‌ها شده و بر نحوه زندگی و معاشرت و روابط جنسی تاثیر بگذارد. باید این موضوع به درستی به آنان تبیین شود. خطر انتقال بسیار ضعیف است و باید به دستورات بهداشتی توجه کرد. نوع تماس جنسی باید متعارف باشد که امیدوارم خوانندگان محترم متوجه منظور نویسنده شده باشند. راه معمول انتقال تماس جنسی و آن هم در زمانی که زن آمادگی جسمی را از نظر داشتن روابط جنسی داشته باشد و در این شرایط نباید نگران ابتلا شد.
خطر انتقال به دیگر اعضای خانواده بسیار ضعیف است. باید توجه داشت که جداسازی وسائل زندگی مثل قاشق و بشقاب ضروری نیست ولی جداسازی وسائل شخصی مثل مسواک، ریش‌تراش، ناخن‌گیر، برس، حوله و کیسه حمام ضروری است. هیچ دلیلی دالّ برا انتقال این عامل عفونی از راه خوراکی مثل غذای آلوده یا آب آلوده وجود ندارد (برخاف هپاتیت «آ»). نباید نسبت به خطر انتقال بیماری به دیگران حساسیت شدید نشان داده و خود را منزوی کرد یا احساس گناه داشت و مرتب خود را سرزنش کرد. بهترین راه شناخت دقیق بیماری و راه‌های انتقال آن، اجرای دستورات بهداشتی و دوری از خرافات است.
هپاتیت و انتقال جنسی
یکی از حوادث مهم زندگی هر فرد، ازدواج است. و از مهمترین آرزوهای پدر و مادر ، ازدواج فرزند است. جوانان در سنین بلوغ با در نظر گرفتن شرایط خود و فرد متقابل جهت تشکیل خانواده تصمیم می‌گیرند. ازدواج و تشکیل خانواده برای مبتلایان به هپاتیت «سی» بلامانع است.
ویروس هپاتیت «سی» به مقادیر بسیار کم در مایع منی، ترشحات واژن و بزاق وجود دارد و به همین دلیل خطر ابتلا به دنبال تماس جنسی با فرد مبتلا به هپاتیت «سی» وجود دارد ولی بسیار اندک است. این خطر بطور مستقیم با طول مدّت ازدواج ارتباط دارد. باید به شیوه تماس جنسی توجه داشت. تماس جنسی داخل چارچوب خانواده (با فرد واحد) و رعایت نکات اخلاقی و بهداشتی با خطر بسیار کمی همراه است. در کشورهای غربی به دلیل وجود شرکاء جنسی متعدد یا استفاده از روش‌های غیرمعمول جنسی نظیر روابط در دوران قاعدگی یا تماس جنسی در محل‌های غیرمتعارف این خطر بیشتر است.
تماس جنسی با افراد پرخطر با احتمال ابتلا به هپاتیت و ایدز همراه است ولی در داخل خانواده نباید نگران انتقال بود. برخی از محققین استفاده از کاندوم را جهت پیشگیری از ابتلا به هپاتیت «سی» برای تماس جنسی در داخل چارچوب خانواده توصیه می‌کنند ولی برخی مصرف آن را ضروری نمی‌دانند. باید توجه داشت اگر تمایلی به بچّه‌دار شدن ندارید، توصیه می‌کنم که آقایان از کاندوم استفاده کنند. داشتن روابط عاطفی معمول از جمله بوسیدن فرد آلوده به هپاتیت «سی» بلامانع است.
اطاع همسر آینده شما از ابتلای بیماری حق مسلم اوست. به طور حتم اگر شما نیز جای موقعیت همسر مورد نظرتان بودید تمایل داشتید که در مورد این بیماری قبل از ازدواج با شما صحبت شود. البته شیوه اطلاع دادن و آگاه کردن در این موارد مهم است. شما می‌توانید از یک متخصص و مشاور در این زمینه کمک بگیرید. اینجانب همیشه این جمله را گفته‌ام که شوهر مبتلا به هپاتیت از شوهر بداخلاق بهتر است!
هپاتیت «سی» و انتقال از مادر به نوزاد
خطر انتقال عفونت ویروس هپاتیت «سی» از مادران باردار به جنین بسیار نادر است. میزان خطر انتقال به نوزادان هنگام تولّد کمتر از 5 درصد (1 تا 3 درصد) است.خطر ابتلا به این میزان در هنگام تولّد و به دلیل مخلوط شدن خون نوزاد و مادر وجود دارد. نوع زایمان (سزارین یا معمولی) در میزان ابتلا نقشی ندارد. در صورت مثبت بودن آزمایش پی. سی. آر. HCV RNA در خون مادران آلوده و بالا بودن عیار ویروس در خون، خطر انتقال به نوزادان بیشتر می‌شود. افزایش مختصر در خطر ابتلای نوزادان مادران آلوده به هپاتیت «سی» نمی‌تواند آنان را از داشتن فرزند یا شیردهی محروم کند.
ممکن است آزمایش HCV Ab پس از تولّد در نوزاد مثبت باشد ولی این دلیل بر ابتلا نیست. آزمایش معمولاً شش ماه پس از تولّد انجام می‌شود.
در بررسی به عمل آمده که در کشور آلمان و شهر هامبورگ انجام شده روی 120 نوزاد مادران مبتلا به هپاتیت «سی» مشخص گردید که فقط 6 نفر یعنی 5 درصد نوزادان به این بیماری مبتلا شده‌اند.
خوشبختانه منعی جهت شیردهی وجود ندارد. باید توجّه داشت که هنگام زخم شدن پستان مادر خطر انتقال وجود دارد. انسان تنها مخزن ویروس هپاتیت «سی» است و تا به حال مخزن حیوانی شناخته نشده است.
هپاتیت «سی» از راه‌های زیر منتقل نمی‌شود:
1) دست دادن و بوسیدن فرد آلوده
2) آشپزی کردن و در یک مکان غذا خوردن
3) معاشرت معمول در محّل کار و منزل
4) در آغوش گرفتن مبتلایان
5) از راه هوا
6) شنا کردن در یک استخر
افراد در معرض خطر
به طور خلاصه افراد زیر در معرض خطر بیشتر ابتلا به هپاتیت «سی» بوده و لازم است آزمایش هپاتیت «سی» را انجام دهند:
وجود سابقه مثبت از نظر تزریق خون قبل از سال 1992 میادی (و قبل سال 1375 در ایران) به دلیل اینکه قبل از این سال‌ها، خون‌ها از نظر هپاتیت «سی» بررسی نمی‌شدند.
بیماران مبتلا به هموفیلی (نوعی اختلال انعقادی)، نارسایی مزمن کلیه (دیالیزی) و تالاسمی که از خون و فرآورده‌های خونی استفاده می‌کنند.
کارکنان حرفه پزشکی که با خون بیماران در تماس بوده یا سوزن آلوده به دست آنها وارد شده است.
وجود اختلالات رفتاری در روابط جنسی
تمام معتادان به مواد مخدر تزریقی
تمام همسران افراد آلوده به هپاتیت «سی».

سیدموید علویان
استاد دانشگاه و فوق‌تخصص گوارش و کبد