بررسی علل افزایش و کاهش فشارخون در خانم‌‌های باردار

 

وقتی فشارخون بزرگ یا سیستول مساوی یا بیشتر از 140 و فشارخون کوچک یا دیاستول مساوی یا بیشتر از 90 میلی‌متر جیوه باشد، پزشک متوجه می‌شود بیمار دچار افزایش فشارخونی است که نیاز به کنترل دارد. البته برای تایید افزایش فشارخون، باید 6 ساعت بعد فشارخون بیمار دوباره اندازه گرفته شود و در صورتی که باز هم مقدار 90/140 تکرار شود، بارداری پرخطر محسوب خواهد شد.

 

 

بعضی از خانم‌ها قبل از بارداری فشارخون بالایی دارند و دارو مصرف می‌کنند. این افراد می‌توانند باردار شوند ولی حتما باید تحت‌نظر پزشک باشند چون احتمال اینکه بارداری باعث تشدید فشارخون شود، وجود دارد. در این افراد احتمال سوار شدن مسمومیت بارداری روی فشارخون بالا، زیاد است. مسمومیت بارداری با دفع پروتئین یا آلبومین از کلیه‌ها همراه است. در این مواقع خطر بیمار را تهدید می‌کند و حتما برای کنترل شرایط، بیمار باید در بیمارستان بستری شود.

فشارخون بالا و پره‌اکلامپسی یا مسمومیت بارداری در همه خانم‌های باردار مشاهده نمی‌شود. به‌طور کلی، بدن خانم‌های باردار از نظر فیزیولوژی دچار تغییرات زیادی می‌شود که خود را با شرایط جدید وفق می‌دهد ولی در بعضی از خانم‌ها تغییرات ایجادشده به‌گونه‌ای است که فشارخون از حد طبیعی بیشتر می‌شود.

وزن زیاد، سابقه فامیلی افزایش فشارخون، بارداری در سنین بالا به‌خصوص بعد از 35 سالگی، بارداری در سنین خیلی پایین، ابتلا به بیماری دیابتیک (دیابت احتمال بروز فشارخون مزمن و مسمومیت بارداری را زیاد می‌کند.) و بارداری شکم اول خانم‌ها را مستعد ابتلا به فشارخون بالا می‌کنند.

فشارخون بالا یا مسمومیت بارداری ممکن است در فردی که هیچ یک از عوامل خطر را ندارد، دیده شود ولی افرادی که یکی از عوامل خطر ذکرشده را دارند باید قبل از بارداری نسبت به رفع یا کنترل آن اقدام کنند. خانم‌ها بهتر است بارداری را به تعویق نیندازند. بهترین سن برای بارداری قبل از 35 سالگی است. البته بارداری قبل از 18 سالگی اصلا توصیه نمی‌شود.

خانم‌‌های باردار باید تا ماه هفتم بارداری هر ماه یکبار برای کنترل‌ و بررسی سلامت خود و جنین به پزشک مراجعه کنند. بعد با نظر پزشک معاینات به هر 2 هفته یکبار و در ماه آخر بارداری به هر هفته یکبار می‌رسد، ولی در خانم‌هایی که فشارخون بالا دارند یا اضافه وزن غیرعادی در آنها دیده می‌شود شاید لازم باشد با نظر پزشک دفعات معاینات افزایش یابد. (اضافه وزن زیادی نیز عامل هشداردهنده‌ محسوب می‌شود) در مواقعی که خطر زیاد سلامت مادر و جنین را تهدید می‌کند، ممکن است پزشک بارداری را زودتر از موعد خاتمه دهد.

فشارخون زیاد ممکن است روی سلامت و رشد جنین تاثیر بگذارد. از عوارض دیگر فشارخون بالا و مسمومیت بارداری می‌توان به کاهش مایع آمنیوتیک و زایمان زودرس اشاره کرد. خطرهای زیادی هم مادر را تهدید می‌کند، به‌خصوص در مسمومیت بارداری طول‌کشیده احتمال تاری دید، سردرد، درد در ناحیه معده، اختلالات کبدی، خونریزی دستگاه گوارشی، اختلالات انعقادی و کاهش پلاکت، تشنج، خونریزی مغزی و مرگ وجود دارد.

بعضی از تحقیقات نشان داده تغذیه تاثیر چندانی در پیشگیری از فشارخون در بارداری و مسمومیت بارداری و... ندارد، ولی تجربه نشان داده مواد مغذی شور و پرنمک می‌توانند باعث افزایش فشارخون در بارداری شوند. رژیم غذایی ایرانی‌ها حاوی نمک فراوانی است و توصیه به همه اقشار جامعه از کودک تا مرد و زن و... این است که میزان مصرف نمک را محدود کنند.

 

خانم‌های باردار علاوه بر کم‌نمک کردن غذاهای خود باید مراقب اضافه وزنشان در طول دوران بارداری باشند و اگر هم دچار اضافه وزن هستند، قبل از بارداری نسبت به کاهش آن اقدام کنند. بیماری دیابت نیز باید کنترل شود. مطالعات نشان داده افرادی که لبنیات و کلسیم کافی استفاده می‌کنند، کمتر دچار افزایش فشارخون بارداری می‌شوند. اگر خانم باردار به‌دلیل مشکلات گوارشی نمی‌تواند از لبنیات استفاده کند باید مکمل کلسیم مصرف کند.

فشارخون بالای مادرانی که دچار مسمومیت بارداری هستند به فاصله چند روز بعد از زایمان یا حداکثر بعد از 6 هفته به حد طبیعی برمی‌گردد. تا 2 ماه بعد از زایمان فشارخون مادر باید کنترل شود، اما در بعضی از مادران این اتفاق نمی‌افتد. زنانی که سن بالایی دارند، چاق هستند و سابقه فشارخون خانوادگی در آنها وجود دارد، بیشتر در معرض فشارخون مزمن هستند. درصورتی که 6 هفته بعد از زایمان فشارخون به حد طبیعی برنگردد و در حد 90/140 بماند این فرد، بیمار مبتلا به فشارخون مزمن محسوب می‌شود و احتمال تکرار فشارخون بالا در بارداری و بیماری پره‌اکلامپسی در او افزایش پیدا می‌کند. همچنین احتمال اینکه خواهر این بیمار در بارداری دچار مشکلات مشابه شود، وجود دارد.

افت فشارخون هم در خانم‌های باردار زیاد مشاهده می‌شود ولی خطر آن مانند افزایش فشارخون نیست. بعضی از خانم‌ها در 3 ماهه اول به‌دلیل تهوع و استفراغ نمی‌توانند مایعات کافی استفاده کنند و ممکن است دچار افت فشارخون ناشی از کمبود مایعات بدن شوند. در این مواقع برای کاهش تهوع و استفراغ رژیم غذایی باید تغییر کند؛ خوردن ادویه‌جات، نوشابه‌های گازدار و غذاهای پرچرب و سنگین ممنوع است.

 

اواسط بارداری هم افت فشارخون مختصری وجود دارد؛ یعنی ممکن است حدود 10 تا 20 میلی‌متر جیوه کاهش یابد که طبیعی است و مشکل زیادی برای خانم‌های باردار ایجاد نمی‌کند، فقط ممکن است در تغییرات وضعیتی یعنی از حالت خوابیده به نشسته یا نشسته به ایستاده دچار مشکل شوند. این افراد ممکن است در اثر افت فشارخون ناگهانی دچار سیاهی رفتن چشم‌ها و سرگیجه شوند. مصرف مایعاتی مانند شیر، آبمیوه و غذاهای مایع کمک می‌کند میزان مایع خون نیز افزایش یابد و به دنبال آن فشارخون بالاتر برود.

*متخصص بیماری‌های زنان و عضو هیات‌علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی