حرک قطار بر روی ریل سهل انگاری

 حادثه اخیر برخورد دو قطار مسافری نتیجه ضعف عملکردی و زیرساختی ناوگان ریلی کشورمان بود که به سادگی جان عده کثیری از انسان های بی گناه را گرفت و از طرفی زیان هنگفتی به سرمایه های ملی وارد آورد. بنابر اعلام مسئولان شرکت رجا در بخش مسافری قریب به ۲هزار واگن با میانگین سنی ۳۵سال وجود دارد هر چند که واگن هایی با عمر عملیاتی بیش از ۵۰ سال نیز در شبکه ریلی کشور در حال تردد هستند و در مجموع روزانه ۱۰۰هزار مسافر را جابه جا می کنند. از نظر سرعت هم ناوگان موجود اغلب با سرعت زیر یکصد کیلومتر در ساعت تردد دارد با این حال در برخی موارد این عدد به ۱۳۰ و حداکثر ۱۶۰کیلومتر در ساعت می رسد.

در حادثه اخیر قطاری که از سمنان به طرف مشهد در حال حرکت بود ۱۳۰کیلومتر سرعت داشت اما راهبر قطار به دلیل شرایط مسیر و قرارگرفتن در پیچ تا حدودی از سرعت لوکوموتیو کاسته بود. حسین عاشوری رییس کمیسیون عالی سوانح راه‌آهن با بیان این مطلب می گوید: فرضیه های متعددی درباره علل و عوامل وقوع حادثه در محدوده ایستگاه هفتخوان مطرح شده ولی نقش خطای انسانی در وقوع آن به اثبات رسیده است.

وی در ادامه با اشاره به حجم ترددها در مسیر ریلی شرق کشور می افزاید: تراکم عبور و مرور قطارهای مسافری در این مسیر موجب شد از مدت ها قبل سامانه خودکار کنترل حرکت یا ATC نصب شود. در روز حادثه این سامانه فعال و چراغ هشداردهنده مسیر به دلیل توقف قطار تبریز روشن شده بود، مرکز کنترل ترافیک راه آهن یا CTC «خط شرق» نیز قطار پشت سر را شش کیلومتر دورتر از قطار اول متوقف کرده بود. همانطور که قبلاً هم اشاره شده است با تعویض شیفت مرکز کنترل، لوکوموتیوران قطار دوم اجازه خروج از حالت کنترل اتوماتیک به کنترل دستی را می خواهد که این درخواست از سوی متصدی مرکز کنترل بدون در نظر گرفتن وضعیت مسیر و اینکه قطار دیگری روی همان خط ایستاده پذیرفته می شود. از سوی دیگر راهبر قطار براساس قوانین بین المللی باید برای تایید مجوز حرکت با مرکز کنترل دوباره تماس می گرفت که این کار را نکرد و متاسفانه فاجعۀ هولناکی رقم خورد.

رییس کمیسیون عالی سوانح راه‌آهن، در خصوص روند پیگیری حادثه و برخورد با عاملان آن خاطرنشان می کند: فعلاً افرادی که به نوعی با این ماجرا مرتبط بودند به دستور مقام قضایی بازداشت شدند و طبق نظر دادستان محترم قطعاً تحقیقات بیشتری از آنها بعمل می آید. علاوه بر این بررسی های تخصصی از مکالمات قطارها، مرکز کنترل و عملکرد سامانه های الکترونیکی صورت گرفته و اقدامات فنی بیشتری توسط تیم های مجرب کارشناسی در حال انجام است.

پیش از این نیز رئیس هئیت مدیره شرکت رجا بروز اشکال در سامانه هوشمند کنترل سرعت قطار یا ATC را رد کرده بود. بنابر توضیحات سید محمد راشدی، این سامانه براساس قوانین بین المللی راه آهن نصب و بکارگیری شده و قبل از وقوع حادثه درست عمل کرده بود. آنچه در حادثه اخیر بیشترین نقش را داشته خطای انسانی است که باید با اجرای تمهیدات بیشتر ایمنی و آموزشی از تکرار آن پیشگیری شود.

لازم به یادآوری است دستگاه الکترونیکی کنترل قطار از ۱۹۵۰ بکارگرفته شد و اکنون به سامانۀ کنترل خودکار قطارها یا ATC معرف است و در سراسر جهان بکار گرفته می شود. این سامانه وظیفه دارد پیش از رسیدن قطار به محدوده خطر سرعت آن را به صورت پلکانی کاهش دهد و در صورت عدم عملکرد مناسب لوکوموتیوران و حفظ ایمنی مسافران نسبت به توقف کامل قطار اقدام کند؛ هم اینک بیش از ۸۰ درصد مسیرهای پرتردد ریلی کشور به این سامانه مجهز شدند.  

* هیچ چیز به اندازه جان انسان ها اهمیت ندارد

یک کارشناس حمل و نقل ریلی ضمن ابراز همدردی با بازماندگان حادثه اخیر خواستار توجه همه جانبۀ تیم های ارزیابی به ابعاد مختلف این سانحه دلخراش شد. مهدی جباری  می گوید: مدیریت بخش مسافری راه آهن از ابتدا براساس کف خدمات شکل گرفته و با وجود برخی اقدامات از جمله اختصاص واگن های ویژه همچنان به لحاظ کیفیت و تطبیق پذیری با استانداردهای روز دنیا با ضعف ها و چالش های عدیده ای مواجه است.

این کارشناس حمل و نقل ریلی خاطرنشان می کند: اولین اصل در جابه جایی مسافر تامین ایمنی، راحتی و سلامت کافی خدمه و مسافران است و برای این منظور می بایست تمهیدات فنی و نیز تجهیزات کافی برای رویارویی با حوادث پیش بینی نشده در نظر گرفته شود. علاوه بر ضعف های تکنیکی باید اذعان کرد مدیریت ناوگان ریلی کشورمان برای رویارویی با شرایط مخاطره آمیز از آمادگی کافی برخوردار نیست و در حقیقت اصل پیشگیری از حوادث و رخدادهای ناگوار جدی گرفته نشده است.

جباری تاکید می کند: در صنعت حمل و نقل هیچ چیز به اندازه جان انسان ها اهمیت ندارد پس به جای دغدغه افزایش سرعت ناوگان ریلی باید امنیت شغلی کارکنان راه آهن و ارتقاء هر چه بیشتر سامانه های کنترلی و ایمنی خطوط، قطارها و ایستگاه ها مطابق با استانداردهای روز دنیا در دستور کار قرار بگیرد تا حادثه ای مشابه ایستگاه هفتخوان هرگز تکرار نشود.

پیش از این نیز سید حسن شاهرودی، عضو کمیسیون اقتصاد مجلس شورای اسلامی  تاکید کرده بود، باید ممیزی های بیشتری وجود داشته باشد تا مثلا اگر راهبر قطار سکته کرد یا خوابش برد، کسی جوابگوی جان مسافرانی باشد که در قطار حضور دارند.

  جای خالی پزشک و امدادگران قطار  

حادثه اخیر به خوبی نشان داد تعامل و هماهنگی میان نیروهای امدادی می تواند از وخامت اوضاع و افزایش تلفات انسانی پیشگیری کند؛ در این رابطه امدادگران اورژانس و جمعیت هلال احمر همپای هم و در شرایط نامساعد جوی و جغرافیایی از لحظات اولیه وقوع حادثه در محل حاضر شدند و به یاری مصدومان برخورد دوقطار در ایستگاه هفتخوان سمنان شتافتند.

یک کارشناس طب اورژانس نیز با بیان اینکه رسیدگی سریع به مجروحان سوانح حمل و نقل از تعداد مرگ و میرها می کاهد، بر ضرورت حضور مستمر پزشک و امدادگران داوطلب در قطارهای مسافربری تاکید کرد.

دکتر رضا گوهرپی  می گوید: به دلیل شرایط خاص و مسافت های زیاد مسیرهای ریلی کشور و از سوی دیگر فقدان زیرساخت های امدادی در بسیاری از مسیرها و ایستگاه ها ضروری است حداقل یک پزشک یا تیمی از امدادگران مجرب در قطارها حضور داشته باشند و از مسافران در برابر مشکلات عادی نظیر بیماری یا رخدادهای غیرمنتظره ناشی از حوادث حمایت کنند.

او می افزاید: در بسیاری از کشورها به ویژه آلمان، آمریکا، انگلستان، فرانسه، چین، ژاپن، کره جنوبی و سنگاپور خدمه و مهمانداران حرفه ای قطارها برای مقابله با حوادث و موقعیت های پیش بینی نشده دوره های سخت آموزشی و بازآموزی را سپری می کنند و از سوی دیگر کلیه ملزومات ایمنی و امدادی متناسب با نوع قطار، سرعت، مسافت سفر و تعداد مسافران در نظر گرفته می شود. همچنین در برخی کشورها گروه های داوطلب مردمی نیز به شکل فعال مشارکت داده می شوند تا سرعت و کیفیت امدادرسانی در زمان بروز مشکلات و حوادث احتمالی افزایش یابد.

این متخصص طب اورژانس خاطرنشان می کند: پزشک قطار از یک دهه قبل در دستور کار مسئولان راه آهن قرار گرفت و پس از مدتی به دلیل برخی چالش ها به حالت تعلیق درآمد و در نهایت متوقف شد. این در حالی است که وجود نیروهای متخصص و آشنا به اصول ایمنی و امدادی می تواند از بسیاری مخاطرات منجر به ضایعه یا تلفات انسانی پیشگیری کند.

روابط‌عمومی شرکت رجا، شهریورماه سال جاری اعلام کرده بود: پزشک قطار به دلیل ناکافی بودن زیرساخت‌ اکیپ ‌های امدادی ایستگاه ‌های راه‌آهن کشور ایجاد شد، ولی با گذشت چندین سال اکنون حضور پزشک یا تکنیسین امداد در قطارها توجیه کافی ندارد. در حال حاضر کلیه سرمهمانداران و مهمانداران قطارها دوره‌های آموزشی امداد را توسط مدرسان مربوطه طی می کنند و در مواقع خاص هماهنگی لازم برای استقرار اورژانس در اولین ایستگاه بین راه، انجام می شود.

* سوالات بی جواب زیادی باقی مانده است

افکار عمومی و محافل کارشناسی همچنان با سوالات بی جواب بسیاری در خصوص علل و عوامل وقوع حادثه اخیر مواجه هستند و از طرفی به نظر می رسد برخی افراد و جریان های تاثیرگذار مایل نیستند مشکلات و ضعف های ساختاری ناوگان ریلی کشور صادقانه ابراز شود.

احمدرضا غفوری، دبیر انجمن علمی مدیریت ایمنی و سوانح ایران با بیان این مطلب می گوید: امروزه دانش، فناوری و تجربیات ایمنی شرکت های پیشرفته راه آهن در سراسر جهان افزایش یافته و این رویکرد با نگاهی فرهنگی و ساختاری دنبال می شود. در این خصوص نظام نامه هایی با ارائه تعهدات فوق العاده بالا تدوین و در اختیار کارمندان، پیمانکاران، مقاطعه کاران فرعی و تولیدکنندگان تجهیزات قرار گرفته است تا ضمن رعایت و نظارت بر اجرای مفاد آن از بروز حوادث و مشکلات غیرمنتظره در آینده پیشگیری کنند. بدون تردید افزایش معیارهای ایمنی در صنعت حمل و نقل ریلی علاوه بر حفظ منابع انسانی و سرمایه های زیرساختی به ارتقاء سلامت بهره برداران و کاربران این صنعت منجر می شود و امکان جذب مسافر و توسعه خدمات پایدار از طریق خطوط راه آهن افزایش می یابد.

او می افزاید: هم اینک ایمنی در صنعت حمل و نقل کشور مهمترین موضوع چالش برانگیز است و اکنون این مسئله در ارتباط با ناوگان جاده ای و ریلی بیش از هر زمان دیگری احساس می شود. باید در این خصوص قوانین مربوط به حمایت از حقوق مسافران مورد بازنگری قرار بگیرد، پوشش های بیمه ای افزایش یابد و مسئولان اجرایی و شرکت های بهره بردار در قبال پیشامدهای احتمالی ناگوار صریح و شفاف به افکار عمومی پاسخ دهند.

به گفته این کارشناس برگزاری مستمر دوره های تخصصی آموزشی و بازآموزی کارکنان راه آهن به ویژه برای راهبران قطار و متصدیان کنترل ضریب ایمنی ناوگان ریلی را افزایش داده و از بروز خطاهای انسانی تا حد زیادی پیشگیری می کند. سلامت آنلاین