«در صورت تداوم روند کنونی تخریب جنگل‌ها و مراتع، طی ۶۰ سال آینده چیزی به‌نام جنگل در ایران وجود نخواهد داشت.» این اظهار نظر که اوایل ماه جاری توسط مدیرکل حفاظت محیط ‌زیست استان فارس اعلام شد، تنها یکی از هشدارهایی است که در چند سال اخیر درباره نابودی محیط زیست به زبان آمده است. با وجود این، توجه به بقای جنگل‌ها امری ضروری است، چون در چرخه طبیعت نقش بسزایی دارند و سبب تعدیل آب و هوا می شوند، به طوری که تخریب آنها می‌تواند تغییراتی را در مقیاس بزرگ تر در آب و هوای کره زمین ایجاد کند. هر چند نابودی جنگل‌ها پیشینه‌ای طولانی دارد و عوامل طبیعی و انسانی بسیاری در آن دخیل هستند، اما باید توجه داشت که حفاظت از محیط زیست به مدیریت قوی نیاز دارد تا با همگامی مردم در راستای حفظ آن اقدام شود. با وجود این، هر لحظه به جای آنکه از نابودی جنگل‌ها جلوگیری به عمل آید، دائما با بحران های جدیدی مواجه می شویم. گرچه لایحه استراحت جنگل‌ها که بهره ‌برداری از چوب درختان را به مدت ۱۰ سال ممنوع می کند، به کمک حفاظت از جنگل‌ها آمده است، اما این لایحه چالشی مخالفان و موافقان زیادی را به همراه دارد. تا جایی که در سه روز گذشته ۵۸ استاد علوم جنگل دانشگاه های کشور، خواستار عدم اجرای لایحه استراحت جنگل‌ها از سوی سازمان حفاظت از محیط زیست شدند و تاکید کردند:‌ توقف بهره‌برداری و اصطلاح «استراحت جنگل‌ها» نه ‌تنها پایه علمی ندارد، بلکه اجرایی نیز نخواهد بود و تنها آسیب و تخریب بیشتر جنگل‌ها و سرمایه‌های عمرانی موجود در آن را به دنبال خواهد داشت. در بخشی از این نامه سرگشاده آمده است: جنگلداری، علم مدیریت جنگل است و سابقه‌ای طولانی در دنیا دارد؛ حدود نیم‌قرن نیز از ایجاد این رشته در کشور ما می‌گذرد. بدیهی است چگونگی مدیریت جنگل‌ها و برخورداری از خدمات چندگانه این موهبت الهی، باید توسط استادان و متخصصان دانش جنگلداری و البته با عنایت به جنبه‌های محیط ‌زیستی و توان اکولوژیکی آنها تعیین شود. اعمال مدیریت پایدار در جنگل‌ها، تنها از طریق تهیه و اجرای طرح‌های مبتنی بر دانش جنگلداری میسر است. با وجود این مخالفت ها رئیس سازمان محیط زیست اظهار کرد که طرح تنفس جنگل‌ها مراحل پایانی خود را طی می‌کند و به زودی در مجلس ارائه خواهد شد. بنا به گفته ابتکار این لایحه در راستای توقف بهره‌برداری از جنگل‌ها بوده و خوشبختانه نظر سازمان جنگل‌ها و مراتع و جهاد کشاورزی نسبت به این لایحه مثبت بوده و رئیس مجلس نیز موافقت خود را با این لایحه اعلام کرده است که امیدواریم پس از تدوین نهایی این لایحه در دولت و بررسی آن در مجلس، تصویب شده و در این راستا قطعا بهره‌برداری تجاری، قاچاق و برداشت غیرقانونی از جنگل‌ها متوقف خواهد شد.

ما مالک زمین نیستیم

در سال های اخیر تخریب جنگل‌ها با سرعتی چشمگیری اتفاق افتاده است و در همین راستا درختان بسیاری را برای صادرات، مسکن، کاغذ، انواع محصولات چوبی، چرای دام ها و... از دست داده‌ ایم؛ عرصه هایی طبیعی که متعلق به آیندگان است و بدون آنکه پاسخی برای آنها داشته باشیم، درصدد نابودی شان هستیم. در این بین بی توجهی مردم، مسئولان و دولت ها باعث شده تا بیش از پیش نگرانی‌ها افزایش یابد. مدیر کل آموزش محیط زیست درباره محیط زیست ایران می گوید: ایران با وجود اینکه تنوع آب و هوایی و اکوسیستمی دارد، اما از نظر جنگل و منابع آبی فقیر است. در کشور ما حدود ۵/۷ درصد جنگل وجود دارد، در حالی که باید ۲۵ درصد عرصه کشور جنگلی باشد تا در حد متوسط جهانی قرار بگیرد. از طرف دیگر کشور ما خشک و نیمه خشک است و میزان بارندگی آن کمتر از یک سوم متوسط بارندگی دنیاست. کیومرث کلانتری ادامه می دهد: بنابراین راهی نداریم جز اینکه جنگل و منابع آب را مدیریت کنیم، چون جنگل‌های ما به شدت آسیب پذیرند. باید همه اقشار جامعه نسبت به حفظ عرصه های طبیعی کشور حساسیت خاصی داشته باشند که این همان مسئولیت اجتماعی است. او عنوان می کند: محیط زیست صرفا متعلق به این نسل نیست، باید به اندازه نیازمان بهره برداری داشته باشیم و در کنار استفاده باید این منابع را احیا کنیم. کلانتری بیان می کند: قبل از اینکه پارک ملی دریاچه ارومیه خشک شود، مسئولیت های اجتماعی کاهش پیدا کرده بود. بنابراین باید به مردم آگاهی و آموزش دهیم که در حفظ محیط زیست کوشا باشند.

مدیر کل آموزش محیط زیست با بیان اینکه ما در کره زمین ساکن هستیم، مالک نیستیم و مالک فقط خداست، خاطرنشان می کند: مردم باید بدانند این مواهب الهی امانت است و باید از آن درست حفاظت و بهره‌برداری کنند، چون این امانت را که از نسل گذشته گرفتیم باید به نسل آینده تحویل دهیم. او می گوید: ما با توسعه جنگل، درخت کاری و فضای سبز در کشور موافق هستیم، اما با کاهش جنگل، بهره برداری غیر اصولی و بی رویه و تخریب جنگل به شدت مخالفیم، چون اگر امروز عرصه سبز کشور را از دست بدهیم، مطمئن باشید با تغییرات آب و هوایی با وضعیتی بدتر از وضعیت کنونی مواجه می شویم. او ادامه می دهد: جنگل‌ها باعث تامین هوا، تقویت سفره های آب زیرزمینی، لطافت هوا و جلوگیری از فرسایش خاک می شوند.

به نام اشتغال جنگل را از دست ندهیم

برای مقابله با نابودی جنگل‌ها طرح های زیادی پیشنهاد شد و از این میان برای اولین بار در سال ۹۲ لایحه‌ حفظ جنگل‌ها با عنوان «تنفس جنگل» به تصویب دولت رسید. لایحه ای که با چالش های زیادی مواجهه شد؛ از یک طرف موافقان این لایحه ممنوعیت بهره برداری از چوب درختان را به نفع محیط زیست می دانند. از طرف دیگر مخالفان این لایحه نیز دلایل خود را دارند و می گویند این لایحه هزاران فرصت شغلی را از بین می برد و در این شرایط سخت اقتصادی مردم آسیب زیادی می بینند. این در حالی است که کلانتری در مورد لایحه استراحت جنگل‌ها می‌گوید: برای ما ارزش اکولوژیکی از ارزش اقتصادی بالاتر است. باید طوری برنامه ریزی کنیم که در راستای توسعه جنگل باشد، نه در راستای کمبود عرصه جنگل‌های کشور. اگر چه مساله اشتغال هم درست است، اما نباید به نام اشتغال جنگل را کاهش و از دست بدهیم. کلانتری در مورد نقش مردم در حفظ محیط زیست می گوید: مردم ما آگاه، همراه و دوستدار طبیعت هستند.

خوشبختانه اکنون سطح فرهنگی مردم ارتقا پیدا کرده و مسئولان هم به دنبال این هستند که توسعه فرهنگ حفاظت از محیط زیست را در کشور ایجاد کنند. او در مورد حذف کاغذ ادامه می دهد: هر چه به سمت استقرار دولت الکترونیک، حذف کاغذ و کاهش مصرف منابع کشور برویم، محیط زیست حفظ خواهد شد. کلانتری بیان می کند: ما در دنیایی زندگی می کنیم که پیچیده و پویاست و دو ویژگی اصلی دارد، یک نیاز نامحدود و دو منابع محدود، ما هم مستثنا نیستیم. کشور ما در حال توسعه است و منابع پایه محدودی دارد که بخشی از این منابع تجدیدپذیر و بخشی غیر قابل تجدیدند.

او با اشاره به اینکه حذف کاغذ یکی از راه‌های حفظ جنگل است، ادامه می‌دهد: به هر میزان که کاهش مصرف، بازچرخانی، بازیافت و استفاده مجدد از محصولات و مواد داشته باشیم به حفظ منابع کمک کرده‌ایم. کلانتری عنوان می کند: با دولت الکترونیک از همه مهم‌تر منابع مالی و سرمایه‌های اجتماعی نسل آینده مدیریت خواهند شد. او با بیان اینکه جامعه مصرف کننده و دورریز خوب نیست، می گوید: جامعه ای خوب است که درست مصرف کند، الگوهای مصرف و تولید را رعایت کند و بازچرخانی و استفاده مجدد داشته باشد. کلانتری ادامه می دهد: منابع مصرفی باید حداقل پسماند را داشته باشند، به گونه ای که قابل تجزیه باشند، وگرنه اگر این نسل طبیعت را تخریب کند و تنوع زیستی را کاهش دهد، باید پاسخگوی نسل آینده باشد. او خاطرنشان می کند: مشارکت مردم امروز برای سازمان حفاظت از محیط زیست اولویت اول است. دستگاه دولتی‌ای امروز موفق است که بیشترین مشارکت را در راستای انجام وظیفه داشته باشد. کلانتری می گوید: سازمان محیط زیست باید با توسعه سمن‌های محیط‌زیستی، جذب و مشارکت های مردمی از این ظرفیت‌های بالقوه اجتماعی بهره مند شود.آرمان