رونق گردشگری شبانه در تاریکی و سکوت

زندگی شهری و محدودیت‌های گردشگری شبانه
در بسیاری از موارد می‌شنویم که زندگی شهری یعنی هشت ساعت کار، هشت ساعت تفریح و هشت ساعت استراحت. این در حالی است که در کلان‌شهرهایی مانند تهران و اصفهان به طور معمول تنها هشت ساعت کار معنا دارد و مابقی به استراحت اجباری ختم می‌شود چراکه تفریحاتی همچون رستوران‌گردی، خیابان‌گردی و... به‌واسطه تعطیلی زودهنگام مراکز تفریحی که به‌طور معمول تا ساعت ١١ شب فعال هستند، امکان‌پذیر نیست.

درواقع با تعطیل‌شدن مغازه‌ها، سالن‌های سینما و تئاتر، مراکز فرهنگی، هنری و... در ساعت ١٢ شب، مرگی خاموش به شب‌ها هدیه می‌شود. این در حالی است که خانواده‌ها می‌توانند با دراختیارداشتن امکانات تفریحی تا پاسی از شب در کنار هم از موقعیت‌های به‌دست‌آمده لذت ببرند و دمی بیاسایند. اما با توجه به قوانین موجود می‌توان گفت تمام بهره‌مندی شهروندان از شهر تنها به ١٣ ساعت محدود می‌شود که به معنای محدودیت در زمان تفریح خانواده‌هاست.

این در حالی است که زندگی شبانه یکی از بخش‌های تعریف‌شده در دنیاست که این روزها تبدیل به یکی از جاذبه‌های گردشگری شده است. حتی کشورهای مسلمان نیز از این مهم بهره جسته‌اند و درصدد توسعه و رونق گردشگری شبانه برآمده‌اند. درواقع می‌توان یکی از بارزترین موارد این مهم را در ماه رمضان شاهد بود. چنان‌که در ماه رمضان با اجرائی‌شدن طرح «اذان تا اذان» و فعالیت سالن‌های سینمایی و رستوران‌ها تا سحر رونقی هرچند یک‌ماهه به شب‌های کلان‌شهرها بازمی‌گردد.

اذان تا اذان
طرح «اذان تا اذان» که پیش‌تر برای رونق سالن‌های سینما و به‌تبع آن اقتصاد سینما شکل گرفت، این روزها با فعال‌شدن در سایر بخش‌ها مانند مراکز تهیه و توزیع غذا، اغذیه‌فروشی‌ها، رستوران‌ها، آب‌میوه‌فروشی‌ها و قهوه‌خانه‌ها رونقی نیز در بخش گردشگری شبانه ایجاد کرده است.

چنان‌که خیابان‌های شهر تا پاسی از شب و گاهي تا سحر مملو از ماشین‌ها و صدای زندگی است. خیابان‌های چراغانی‌شده و نورهای رنگی مغازه‌ها که تا سحر زندگی را به شهر هدیه می‌کنند می‌تواند نوید توسعه گردشگری شبانه و به‌نوعی زندگی شبانه دور از گرمای تابستان و دغدغه‌های شهری باشد.  درعین‌حال گاهی اجرای برنامه‌های خارج از چارچوب و قواعد تعیین‌شده که سلیقه‌های عمومی را نیز پاسخ‌گو هستند، می‌تواند با مشکلاتی نیز همراه باشد.

«علی‌اصغر ابراهیمی»، رئیس اتحادیه رستوران‌داران تهران، با اشاره به علاقه گردشگران به حضور در رستوران‌ها و بهره‌جستن از امکانات شکم‌گردی شبانه می‌گوید: «هرچند رونق رستوران‌ها در ماه رمضان پس از اذان مغرب آغاز می‌شود و تا سحر ادامه دارد و با آغاز تابستان نیز پیاده‌روی‌های شبانه موردعلاقه شهروندان قرار می‌گیرد اما باید به این نکته توجه داشت که ادامه فعالیت رستوران‌داران بعد از ساعت ٢٤ در ماه‌های بعد از رمضان، نیازمند احیای شیفت جدید است.

این به آن معناست که رستوران‌داران باید برای ساعت ٢٤ به‌بعد شیفتی جداگانه با حقوق، بیمه و مزایای جداگانه در نظر بگیرند و این سود برای سرمایه‌گذار وجود ندارد تا سه شیفت کاری را در رستوران مشغول به کار کند».

البته او تأکید می‌کند: «صرفه اقتصادی در صورتی به وجود می‌آید که تعداد مراجعان در شب زیاد باشد اما نباید فراموش کرد که مجوز فعالیت رستوران‌ها تنها تا ساعت ٢٤ است و اداره اماکن اجازه فعالیت بیشتر را نمی‌دهد. درعین‌حال اگر زیرساخت‌ها و شرایط حضور مشتریان فراهم شود شاید بتوان درباره این مقوله به گفت‌وگو پرداخت».

گردشگری شبانه وجود خارجی ندارد
با وجود این به اعتقاد بسیاری از کارشناسان و فعالان گردشگری، گردشگری شبانه در تهران بسیار ضعیف است؛ چنان‌که می‌توان گفت اصلا وجود خارجی ندارد. به‌طورمثال می‌توان به یکی از نمونه‌های بارز گردشگری شبانه که همان حضور در شهربازی‌هاست اشاره کرد. با حسابی سرانگشتی می‌توان به این نتیجه رسید که سهم هر تهرانی از شهربازی‌ها به‌عنوان یکی از مصادیق گردشگری شبانه به یک‌هزارم درصد هم نمی‌رسد.

به گفته مسئولان شهر بازی ارم که می‌توان از آن به‌عنوان تنها شهر بازی روباز تهران نام برد، ٧٠ درصد مردم تهران و کرج در طول سال حداقل یک تا سه‌بار از پارک ارم استفاده می‌کنند و ٣٠ درصد باقي‌مانده هم شامل مردم شرق تهران می‌شود كه با مشکلات تردد مواجه هستند و تعدادی از خانواده‌های شمال شهری که تفریحات خاص‌تری دارند. این بدان معناست که عملا یکی از عناصر گردشگری شبانه در کلان‌شهری مانند تهران معنا ندارد و جمعیت بیش از ٩‌میلیون‌نفره آن نمی‌توانند از امکاناتش بهره جویند.
تاریکی در بافت‌های تاریخی
البته این تنها مشکل گردشگری شبانه نیست، چراکه اگر بخواهیم بخش دیگری که همان بافت تاریخی را به مجموعه عناصر مؤثر در توسعه گردشگری شبانه بیفزاییم، باید گفت به‌طور کلی هنگامی که صحبت از گردشگرپذیرشدن بافت‌های تاریخی می‌شود، اولین تصویری که به‌طور ناخودآگاه در ذهن تداعی می‌شود، ترکیبی از زباله، اعتیاد، سیاهی و سکوت و خاموشی بناهایی است که با تاریک‌شدن هوا به همان اندازه در تاریکی فرو می‌روند و بیش از آنکه سوژه‌ای برای توسعه گردشگری شبانه باشند، به سوژه‌های اجتماعی و معضلات آن تبدیل می‌شوند.

گردشگری شبانه و امنیت در بافت‌های تاریخی، دو عامل جدایی‌ناپذیر هستند، چراکه امنیت موضوعی است که اهمیت آن در بافت‌های تاریخی به‌ویژه در شب‌ها دوچندان می‌شود؛ اما این مهم با وجود آنکه بیش از هفت سال از طرح آن می‌گذرد، هنوز محقق نشده و همواره گردشگری شبانه در بافت‌های تاریخی با دلهره و دیدن صحنه‌های ناخوشایند کارتن‌خواب‌ها و معتادان همراه است.

«سعید امیریان»، کارشناس ارشد برنامه‌ریزی توریسم و ناظر مطالعاتی است که حدود هفت سال پیش درباره فعال‌سازی گردشگری شبانه در منطقه ١٢ انجام شد. او دراین‌باره می‌گوید: «در آن زمان، پیشنهاد شد با توجه به آنکه منطقه ١٢ از جمله مناطق تاریخی تهران است و در طول روز به‌دلیل فعالیت بازار و شلوغی آن، امکان بازدید از بخش‌های تاریخی وجود ندارد، به این واسطه با تعطیلی بازار و خالی‌شدن منطقه از جمعیت، این بخش تبدیل به قطب گردشگری شبانه تهران شود، چراکه محورهایی همچون بازار، ١٥ خرداد، لاله‌زار و... می‌توانند پایلوتی برای توسعه گردشگری شبانه باشند».به گفته امیریان، بسیاری از گردشگران خارجی در طول روز به‌دلیل ازدحام جمعیت، ماشین و به‌ويژه موتورسیکلت‌ها قادر به بازدید از بخش‌های تاریخی تهران و منطقه ١٢ نیستند و وحشت‌زده می‌شوند، این در حالی است که این بخش ظرفیت بسیار خوبی برای رشد و توسعه گردشگری و به‌تبع آن رونق اقتصاد منطقه دارد و می‌توان از ساعات شب و ایجاد فضایی امن برای بازدید گردشگران، از این ظرفیت بهره جست. با‌ وجود ‌این مسائل اجتماعی و آسیب‌هایی که متوجه این مناطق است مانع بهره‌جستن از ظرفیت‌های گردشگری شبانه شده است.

این استاد دانشگاه دراین‌باره می‌گوید: «با وجود آنکه در قالب پژوهش و مسائل تئوریک، توسعه گردشگری شبانه در بافت‌های تاریخی امکان‌پذیر است؛ اما به‌لحاظ اجرائی حساسیت‌هایی وجود دارد براي مثال نیاز است ارائه خدمات گردشگری تا پاسی از شب شاید حدود تا ساعت دو و سه بامداد ادامه یابد و تحقق چنین مواردی نیازمند هماهنگی دستگاه‌ها و ایجاد امنیت در منطقه است، از‌این‌رو نیاز است برنامه‌ریزي دقیقی براي اين كار انجام شود».

او معتقد است: «نمی‌توان گفت باید منتظر ماند تا جمعیت معتاد و کارتن‌خواب از منطقه خارج شوند و بعد گردشگر وارد منطقه شود، چراکه در بافت‌های تاریخی ایران شاهد موضوعات و آسیب‌های اجتماعی هستیم و منحصر به تهران نیست. در اصفهان و شیراز نیز شاهد چنین اتفاقاتی هستیم که به‌دلیل محدودیت زیرساخت‌ها اتفاق می‌افتد و بيشترشان از جمعیت فعال خالی شده‌اند.

اگر بتوانیم فعالیت مثبت اقتصادی را در بافت‌های تاریخی فعال کنیم، به‌مرور زمان شاهد تغییر در روند اجتماعی حاکم خواهیم بود. درواقع می‌توانيم با حضور گردشگران و آغاز فعالیت‌های مثبت اقتصادی، چنین مناطقی را احیا کنیم و زندگی را به بافت تاريخی بازگردانیم، سپس می‌توان شاهد خالی‌شدن این مناطق از آسیب‌های اجتماعی بود. این مهم را که چرا تاکنون نتوانسته‌ایم از این ظرفیت مثبت و خوب استفاده کنیم شهرداری باید پاسخ دهد».درواقع می‌توان با توجه و توسعه گردشگری شبانه و ایجاد رونق اقتصادی در شب، چهره جدیدی را به بافت‌های تاریخی بازگرداند و به‌جای آنکه شاهد سوژه‌های اجتماعی بود، به‌دنبال سوژه‌های گردشگری رفت.

احیای گردشگری شبانه
البته مسئولان گردشگری نیز تأکید مي‌كنند می‌توان گردشگری شبانه را احیا کرد. همان‌گونه که در مستندات تاریخی از جمله خاطرات عبدالله مستوفی و سعید نفیسی آمده، تهران تا دوره قاجار شاهد گردشگری‌های شبانه بود. تهران دوره قاجار نور و روشنایی نداشت؛ اما هویت داشت. با فرارسیدن ماه رمضان مردم تا نیمه‌های شب خرید می‌کردند و به حسینیه‌ها می‌رفتند. شاید بتوان با تعریف سازو‌کار جدید، این رونق را دوباره به شهرها باز گرداند.

چنان‌که بخشی از این طرح در نوروز سال جاری نیز اجرائی شد و در مراسم «شبی با موزه» که پیرو آن موزه ملی تا ساعت ٢٣ فعال بود بیش از ١٠‌هزار نفر از آن بازدید کردند و در مراسمی که به این مناسبت تدارک دیده شده بود شرکت کردند.

مدیر کل میراث فرهنگی تهران در این راستا گفت: «چنین استقبالی نشان از نیاز پایتخت به زندگی شبانه دارد، چراکه ساعت فعالیت مراکز فرهنگی پایتخت به‌گونه‌ای تعریف شده که عملا شب‌های تهران، شب‌های خاموشی برای گردشگران است. این در حالی است که نیاز فرهنگی جامعه به سویی پیش می‌رود که تغییر ساعت در برنامه گردشگری و فعالیت برخی مراکز فرهنگی به‌ويژه در نیمه نخست سال را گوشزد می‌کند».

«رجبعلی خسروآبادی» معتقد است: «امنیت کامل ایران موهبتی است که باید از آن برای توسعه گردشگری شبانه بهره برد، در این راستا می‌توان امکاناتی برای تغییر ساعت فعالیت واحدهای گردشگری فراهم كرد تا زندگی به شب‌های کلان‌شهرها باز گردد و نشاط را در مردم افزایش دهد».برج میلاد می‌تواند تا صبح باز باشد، شهربازی‌ها و سایت‌های تاریخی می‌توانند به جای آنکه ساعت ١٢ شب به کار خود پایان دهند تا سحر فعال باشند و گردشگران را به سوی خود فرابخوانند. برگزاری شاهنامه‌خوانی، سیاه‌بازی و... نیز از دیگر امکاناتی است که می‌تواند شب‌های شهرهای ایران را رونق ببخشد. حتي می‌توان امکانات ویژه‌ای برای دوچرخه‌سواری در شب ایجاد کرد و با نورپردازی اماکن تاریخی زندگی شبانه را رونق بخشید.

زندگی شبانه در ماه مبارک رمضان می‌تواند تجربه‌ای منحصر‌به‌فرد برای ادامه این روند در سایر ماه‌های سال به‌ويژه در تابستان باشد؛ تجربه‌ای که می‌تواند رونق و زندگی را نه‌تنها در روزهای بلند و گرم تابستان، بلکه در شب‌ها نیز جاری كند. تحقق تمام این امور به ایجاد تسهیلات و فراهم‌شدن زیربنای آن و اجازه اداره اماکن برای ادامه فعالیت اصناف تا سحر نياز دارد.شرق