درحال‌حاضر نیز مشاهدات نشان می‌دهد که پساب این دستگاهها بدون رعایت مسائل زیست‌محیطی راهی حوضچه‌های خاکی می‌شود و به مرور به عمق زمین نفوذ می‌کند. محمدعلی نواب، یکی از باغداران پسته شهرستان انار گفت که پساب‌ها به دلیل تبخیر آب، اثرات نامناسبی دارد. به گفته وی، «این پساب‌ها به دلیل نفوذپذیری در خاک باعث تخریب مزارع کشاورزی و باغات پسته می‌شود. شوری و سختی (EC) آب چاه ما به‌طور چشمگیری بالا رفته و نظر کارشناسان آب این است که احتمالا یکی از دلایل بالارفتن EC آب همین مسئله پساب‌ها بوده است».
این باغدار پسته می‌گوید که دراین‌باره حدود هشت نامه به استانداری کرمان و جهاد کشاورزی کرمان نوشته؛ اما «متأسفانه تاکنون جوابی داده نشده است».
پلمب دستگاه‌های آب‌شیرین‌کن و رفع پلمب
سال گذشته با شکایت جمعی از کشاورزان و همچنین پیگیری سازمان محیط‌زیست
استان کرمان، دستگاه‌های آب‌شیرین‌کن با حکم دادستانی شهرستان انار پلمب
شدند؛ اما بعد از مدتی رفع پلمب شدند تا روزانه دو ساعت کار کنند. محمدعلی
نواب دراین‌باره می‌گوید که پیگیری‌های مستمر مالکان پسته در شهرستان انار و
اعتراضات، باعث پلمب‌شدن دستگاه‌های آب‌شیرین‌کن شد؛ اما بعد از مدتی
مالکان دستگاه‌های آب شیرین اظهار کرده‌اند به دلیل ضایعه احتمالی واردشده
به فیلترها، باید در شبانه‌روز یک تا دو ساعت اجازه داده شود که از این
دستگاهها استفاده شود و مسئولان هم چنین اجازه‌ای را داده‌اند؛ اما
«متأسفانه این استفاده از دو ساعت به ٢٤ ساعت رسیده که این موضوع از سوی ما
به محیط‌زیست و دادستانی گزارش شده است».
وی می‌گوید: «سؤال این است که چه نهادی مسئول کنترل و بازرسی است؟ مسئله مهم این است که در نیمه دوم هر سال، به دستور شرکت آب منطقه‌ای استان کرمان، فعالیت چاه‌های کشاورزی شهرستان انار به مدت یک ماه متوقف می‌شود و بهره‌برداری از چاه‌ها ممنوع است، آیا در این یک ماه به فیلترهای دستگاه آسیب وارد نمی‌شود؟
این پرسش به‌طور جدی مطرح است و سؤال‌برانگیز است». این باغدار پسته همچنین گفت که «مدیریت جهاد کشاورزی کرمان در نامه‌ای اعلام کرده استفاده از دستگاه‌های آب‌شیرین‌کن تا مدیریت صحیح پساب‌ها ممنوع است. تاکنون یک مهلت چهارماهه و به‌تازگی یک مهلت دوماهه به مالکان دستگاه‌های آب‌شیرین‌کن برای مدیریت پساب‌ها داده شده؛ اما آنها هیچ اقدامی درباره پساب‌ها انجام نداده‌اند».
تلاش ما برای گفت‌وگو با مدیرعامل شرکتی که مجری طرح نصب و راه‌اندازی آب‌شیرین‌کن‌های کشاورزی در شهرستان انار بود، بدون‌نتیجه ماند. این شرکت که در تیرماه ١٣٨٦ ثبت شده و دفتر مرکزی آن در تهران است، در زمینه طراحی و ساخت سیستم‌های تصفیه و آب‌شیرین‌کن فعالیت می‌کند. کارخانه این شرکت در جاده رودهن، منطقه صنعتی خرمدشت قرار دارد.
شوری و سختی پساب آب‌شیرین‌کن‌ها ٤٠هزار است
مرجان شاکری، کارشناس مسئول بررسی آلودگی آب و خاک اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان کرمان دراین‌باره گفت که درختان پسته قادر به تحملECهای حدود هشت هزار هستند؛ در این راستا تعدادی از کشاورزان پسته‌کار در
شهرستان انار برای مقابله با این معضل و ارتقای کیفیت منابع آب موجود اقدام
به استقرار دستگاه‌های آب‌شیرین‌کن کرده‌اند که نتیجه آن به‌کارگیری دو
دستگاه آب‌شیرین‌کن با کاربری کشاورزی در دو منطقه از باغات پسته شهرستان
انار بود.
کارشناس مسئول بررسی آلودگی آب و خاک اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان کرمان درباره دستگاه‌های آب‌شیرین‌کن در شهرستان انار گفت: «این دستگاهها البته بدون اخذ مجوز محیط‌زیست کار خود را شروع کردند، تقریبا ٣٠ درصد از آب ورودی به این دستگاهها به پساب تبدیل می‌شود که اغلب سختی و شوری آن حدودا به ٤٠هزار می‌رسد».
به گفته مرجان شاکری، «بعد از استقرار این دستگاهها، برخی از کشاورزان معترض شدند که پساب آب‌شیرین‌کن‌ها برای باغات آنها مضر است. این در حالی بود که از میان شاکیان نیز افرادی متقاضی نصب دستگاه‌های آب‌شیرین‌کن هستند.
این موضوع ما را با چالشی دوگانه مواجه کرد. از یک طرف امکان استقرار دستگاه‌های یادشده در خشکی و تبعات زیست‌محیطی آن و از طرفی تقاضا از سوی باغداران برای نصب دستگاه برای جلوگیری از خشک‌شدن باغات پسته، به‌واسطه شکایات تعدادی از باغداران شهرستان انار درباره چگونگی دفع پساب دستگاه‌های آب‌شیرین‌کن در سطح شهرستان و از آنجا که درباره استقرار دستگاه‌های یادشده هیچ‌گونه استعلامی از این اداره کل از سوی مبادی ذی‌ربط صورت نگرفته است، ما موضوع را برای بررسی‌های کارشناسی در دستورکار قرار دادیم».
این کارشناس اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان کرمان افزود: «نمونه‌برداری‌های صورت‌گرفته نشان‌دهنده شوری بیش‌ازحد پساب خارج‌شده از دستگاه‌های یادشده است».
اخطاریه محیط‌زیست کرمان به واحدهای آب‌شیرین‌کن
مرجان شاکری می‌گوید اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان کرمان براساس وظایف
قانونی خود نسبت به صدور اخطاریه برای واحدهای آب‌شیرین‌کن فعال اقدام کرده
و دراین‌باره جلسات متعدد کارشناسی برگزار کرده و در همین راستا با سازمان
حفاظت محیط‌زیست نیز مکاتبه شده است.
وی افزود: «پس از انجام مکاتبات با سازمان حفاظت محیط‌زیست، دستورالعمل‌هایی برای استقرار این نوع آب‌شیرین‌کن‌ها در خشکی صادر شد. براساس این دستورالعمل‌ها پساب‌های آب‌شیرین‌کن‌ها به‌هیچ‌وجه نباید در خاک نفوذ داشته باشد. با توجه به نرسیدن برنامه‌‌ای مقبول از سوی صاحبان دستگاه‌های آب‌شیرین‌کن برای مدیریت پساب و رعایت ملاحظات زیست‌محیطی مربوط به استقرار دستگاه‌های یادشده و با عنایت به نظرات فنی دفتر آب و خاک سازمان حفاظت محیط‌زیست و همچنین دستورالعمل‌های ارسالی از دفتر ارزیابی سازمان حفاظت محیط‌زیست، ضمن صدور اخطاریه و تعیین مهلت، اقدامات لازم معمول شد که نهایتا حسب دستور قضائی دو واحد آب‌شیرین‌کن پلمب شد؛ اما به دنبال پیگیری صاحبان این دستگاهها و به دلیل جلوگیری از آسیب‌رسیدن به فیلترها و ممبرین‌های دستگاهها، حسب دستور قضائی مقرر شد که آب‌شیرین‌کن‌ها روزانه دو ساعت کار کنند».
بااین‌حال برخی از کشاورزان گفتند این دستگاهها بیش از
دو ساعت در روز فعالیت دارند. فعالیت این دستگاهها بدون چاره‌اندیشی برای
پساب‌ها در حالی ادامه دارد که سازمان محیط‌زیست کشور در نامه‌ای به تاریخ
نهم اردیبهشت ١٣٩٥ اعلام کرده که «بنا بر بازدید صورت‌گرفته از واحدهای
آب‌شیرین‌کنی که در انار استقرار یافته‌اند، مقرر شده تا ضمن رعایت کلیه
استانداردهای خروجی فاضلاب، نسبت به مدیریت اصولی حوضچه‌های نگهداری
پساب‌های خود اقدام و از هر عملی که سبب ایجاد و انتشار آلودگی در محیط خاک
و آب‌های زیرزمینی شود، جدا خودداری به عمل آورند».
برخی از مالکان این آب‌شیرین‌کن‌ها پیشنهاد کرده‌اند که پساب دستگاهها را
راهی رودخانه شور انار کنند که خود پیامدهای ناگوار زیست‌محیطی به دنبال
دارد.
مخالفت وزارت نیرو با راه‌اندازی آب‌شیرین‌کن‌ها در دشت‌های بحرانی
مرجان شاکری همچنین گفت: «از وزارت نیرو درباره وضعیت چاه‌های متقاضی نصب
آب‌شیرین‌کن‌ها استعلام کردیم که شرکت آب منطقه‌ای استان کرمان به‌عنوان
نماینده وزارت نیرو در استان اعلام کرده با طرح‌های آب‌شیرین‌کن در دشت‌های
بحرانی مخالف است و به‌هیچ‌وجه به این طرح‌ها مجوز نمی‌دهد. البته این
درباره طرح‌هایی است که می‌خواهند مجوز بگیرند، نه درباره واحدهایی که قبلا
استقرار یافته‌اند».
دشت انار از نظر منابع آبی جزء مناطق ممنوعه و به‌شدت بحرانی استان کرمان به شمار می‌رود؛ اما با وجود این، تلاش‌ها برای حفر چاه‌های جدید کشاورزی در این منطقه همچنان ادامه دارد.
کارشناس مسئول بررسی آلودگی آب و خاک اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان کرمان می‌گوید این استان قریب به دو دهه است که با خشک‌سالی مواجه است و علاوه‌براین، «برداشت بی‌رویه آب از منابع زیرزمینی در کنار بارندگی کم و خشک‌سالی باعث کاهش کیفیت منابع آب، افزایش سختی و شوری و به‌تبع‌آن افزایش هدایت الکتریکی (EC) منابع آب (اغلب تا ٢٢هزار میکروزیمنس بر سانتی‌متر) به‌ویژه در مناطق پسته‌کاری استان شده است».
به گفته شاکری، به دنبال این
وضعیت، «کف‌شکنی چاه‌های آب کشاورزی برای دسترسی به منابع آب بیشتر و با
کیفیت بهتر از سوی برخی باغداران منطقه بدون درنظرگرفتن مدیریت صحیح منابع
آب موجود، تبعاتی را به دنبال داشته که محسوس‌ترین آن نشست زمین در بعضی
مناطق است».
شهرستان انار ٢٥هزار هکتار باغ پسته دارد که عمده آن پسته اکبری است.
درحال‌حاضر ۲۳۸ حلقه چاه مجاز کشاورزی در شهرستان انار وجود دارد که از این
طریق حجمی حدود ۱۲۵میلیون مترمکعب از سفره‌های آب زیرزمینی برداشت
می‌شود.
کسری حجم مخزن منابع آبی شهرستان انار حدود ۲۵میلیون مترمکعب و میزان اضافه برداشت از منابع آب حدود ۲۷میلیون مترمکعب است. علی کاردوست‌پاریزی، سرپرست اداره مدیریت منابع شهرستان انار چندی قبل گفته بود که وضعیت منابع آب زیرزمینی این شهرستان بحرانی است و «نشست زمین» یکی از عواقب اضافه برداشت آب ازسوی چاه‌های کشاورزی در دشت انار است. به گفته وی، بحران منابع آب شهرستان انار با توجه به کاهش بارندگی‌ها، کسری حجم مخزن، تداوم خشک‌سالی‌های سال‌های اخیر و افت مداوم سطح آب، «روزبه‌روز در حال تشدید است».شرق
