به گزارش شفا آنلاین،
ساحل
«شیب دراز» قشم را هم همین لاک‌پشت‌های پوزه عقابی _در حال انقراض_ روی
زبان‌ها انداخت و این ساحل را به «برند» گردشگری کشور تبدیل کرد. گردشگرانی
که برخی از آنها راه و رسم حضور در یک زیستگاه و سایت حفاظت شده را
نمی‌دانند و آنقدر با چرخ سماجت روی ماسه‌های ساحل می‌رانند و با نور چراغ
هایشان لاک‌پشت‌ها را کلافه می‌کنند که لاک‌پشت مادر در نهایت تخم‌هایش را
در آب رها می‌کند و می‌رود یا بچه لاک‌پشت‌هایی سر از ساحل درآمده گمراه
می‌شوند و به بیراهه می‌روند تا مرگ در یک قدمی زندگی به آنها تحمیل شود.
گردشگرانی که ممکن است خود ندانند که یکی از دلایل انقراض این گونه نادر
هستند.
دایه‌های مهربان‌تر از مادر
«شیب دراز» قشم را «لاک‌پشت‌های پوزه عقابی» روی زبان‌ها انداخت. تا پیش
از آنکه پای «هوشنگ دره شویی» کارشناس نامدار در 13 سال پیش به قشم برسد
اهالی جزیره از تخم‌های لاک‌پشت تغذیه می‌کردند و هر شب به انتظار رسیدن
مادرهای لاک‌پشت می‌نشستند اما حالا آنها به دایه‌های مهربان‌تر از مادر
تبدیل شده‌اند و معنای طعنه دار این ضرب المثل فارسی را تغییر داده‌اند.
دایه‌هایی که چهار ماه زندگی را دلنگران امانت‌های لاک‌پشت‌های مادر هستند.
«میلاد زینعلی» مسئول انجمن مردمی «ناتوران خمیس» (حافظان لاک‌پشت) به
«ایران» می‌گوید: «این مردم 4 ماه شبانه روز از لاک‌پشت‌های شیب دراز
مراقبت و پرستاری می‌کنند تا باری که مادرهای لاک‌پشت به زمین گذشته‌اند به
سلامت به خلیج فارس برسانند.» شیب دراز آنقدر به لاک‌پشت‌های پوزه عقابی
سنجاق شده است که شاید بسیاری ندانند که غیر از این جزیره، جزایر هنگام،
شیدور، هندورابی، هنگام و کیش در هرمزگان و ام‌الکرم و نخیلو در بوشهر هم
محل تخمگذاری و تولد این گونه در معرض انقراض است. بیش از یک دهه بعد از
آن که نام و آوازه لاک‌پشت‌های شیب دراز به گوش گردشگران رسید، حضور آنها
«هجوم» نام گرفت تا چند طرح برای حفاظت از آنها و گسترش گردشگری مسئولانه و
اکوتوریسم تعریف شود.
به گفته «افسانه احسانی» رئیس هیأت مدیره مؤسسه «آوای طبیعت پایدار» طرح
«ارتقای اکوتوریسم جزیره قشم - روستای شیب دراز» در سال 2006 میان این
مؤسسه و بخش کمک‌های کوچک تسهیلات محیط زیست جهانی - برنامه عمران سازمان
ملل متحد کلید خورد. هدف از این طرح ارتقا و مدیریت اکوتوریسم در روستای
شیب دراز بر پایه جاذبه تخمگذاری لاک‌پشت‌های پوزه عقابی بود. پوزه عقابی
در فهرست جهانی IUCN (اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت) در فهرست قرمز قرار
دارد و در خطر انقراض است. هجوم گردشگران برای مشاهده لاک‌پشت‌هایی که سر
از شن‌های ساحل شیب دراز در می‌آورند ومسیر نور نقره‌ای ماه را برای رسیدن
به موج‌های خلیج فارس ریل وار طی می‌کنند، باعث شد تا طرح دیگری هم تعریف
شود. به گفته احسانی این پدیده طرح اکوتوریسم با هدف کاهش اثرات منفی حضور
گردشگر و نیز ارتقای کیفیت اکوتوریسم منطقه از جمله آموزش، ارائه اطلاعات
علمی و جغرافیایی و نیز خدمات‌رسانی اصولی به گردشگران فعالیت خود را آغاز
کرد. در طی این طرح تلاش شد تا درآمد حاصل از ورود گردشگر به روستا به صورت
مستقیم و غیر مستقیم برای حفاظت از این لاک‌پشت صرف شود.»
وقتی موضوع اکوتوریسم و مشارکت جامعه محلی مطرح شد، طرح توانمندسازی
بانوان شیب دراز برای حفظ، احیا و ایجاد کاربری جدید صنایع دستی بومی منطقه
هم شکل گرفت. زنان قشمی همواره در صف اول دفاع و حفاظت محیط زیست جزیره
بوده‌اند. زنانی که در دولت دهم جلو بولدوزرهایی که برای تخریب ساحل درگهان
دندان تیز کرده بودند نشستند، هرچند زور منطقه آزاد بیشتر از آن بود که
آنان بتوانند یکی از مهم‌ترین زیستگاه‌های ماهی و میگو را از تیغ ساخت و
سازهای غیرضروری برهانند. اما در این طرح هم به گفته کارشناسان منطقه آزاد
بانوان روستا برای احیای صنایع دستی بومی خود گردهم آمدند و در صددند که از
طریق هنر خود گامی برای حفاظت از این گونه در خطر جانوری بردارند.
«کسری انصاری نسب» مدیرمؤسسه سبز کاناز، شیب دراز را یک منطقه گردشگری
توریستی و بهترین نقطه‌ای که می‌توان در آن شاهد لانه‌گذاری و تولد بچه
لاک‌پشت‌ها بود می‌داند و به روزنامه «ایران» از پذیرایی مردم روستای شیب
دراز از گردشگران در خانه‌های خود با غذاهای محلی سخن می‌گوید. به گفته او
هر گردشگر حداقل باید یک شب بیداری را خرج دیدار از لاک‌پشت‌ها کند. البته
حرف‌های او درباره گردشگرانی است که آرامش مادران لاک‌پشت را بهم نمی‌زنند و
آنهارا از ساحل فراری نمی‌دهند. به گفته او این گردشگران بدون اطلاع
مسئولان طرح و اعضای ناتوران خمیس به منطقه حفاظت شده وارد نمی‌شوند.
قدم زدن شبانه در ساحل ماسه‌ای شیب دراز ممنوع است اما مرغ بعضی از
گردشگران یک پا دارد. گردشگرانی که نمی‌دانند در لب همان ساحل چند لاک‌پشت
مادر بارها آمده و رفته و ساحل را پاییده‌اند اما صدای پای آنها،
لاک‌پشت‌ها را به این نتیجه رسانده است که امنیت از ساحل رخت بر بسته.
درنهایت بسیاری از آنها مجبور می‌شوند تا تخم‌هایشان را در دریا رها کنند
که خود یکی از دلایل انقراض این <گونه> است.
محافظان لاک‌پشت
«ناتوران» در زبان بومی یعنی «محافظ»، «خمیس» هم معنای «لاک‌پشت» را
می‌دهد. به گفته انصاری نسب گردشگران تنها زمان تخمگذاری لاک‌پشت‌ها
می‌توانند به آن نزدیک شوند. البته این نزدیکی هم نسبی است. باید با کمک
راهنمای محلی - اعضای ناتوران خمیس - در نقطه‌ای قرار بگیرند که بتوانند
شاهد تخمگذاری لاک‌پشت‌ها باشند. به گفته او تخمگذاری 30 تا 40 دقیقه طول
می‌کشد و در این زمان سطح هشیاری مادر به پایین‌ترین حد می‌رسد و از حضور
گردشگران خبردار نمی‌شود. همین محدوده زمانی است که گردشگر حق دارد شاهد
تخمگذاری باشد. آمارهای قشمی‌ها نشان می‌دهد امسال تا زمان گفت‌و‌گو با
روزنامه ایران 47 لاک‌پشت در ساحل شیب دراز لانه‌سازی کرده‌اند. البته وقتی
لاک‌پشت مادر تخم‌هایش را در ماسه‌های ساحل پنهان می‌کند و دوباره به دریا
باز می‌گردد تازه کار بچه‌های ناتوران خمیس شروع می‌شود. به گفته انصاری
نسب در شیب دراز سایت محصوری را برای انتقال تخم‌ها به آن ایجاد کرده‌اند.
چرا؟ چون در جزیره قشم آنقدر روباه و سگ ولگرد پیدا می‌شود که تمام تخم‌ها
را بخورند. بنابراین ناتورانی‌ها تخم را به این سایت انتقال می‌دهند.
آیا این انتقال برای تخم‌ها خطری ندارد؟به گفته او این بهترین روشی است که
در دنیا استفاده می‌شود. البته انصاری‌نسب این روش را صد درصد ایمن
نمی‌داند اما در حال حاضر بهترین راه برای حفاظت از این گونه است. ساحل
ماسه‌ای شیب دراز بیش از یک کیلومتر وسعت دارد. به گفته انصاری نسب امسال
در نوروز برای کمک به تیم ناتوران خمیس از هر گردشگر دو هزار تومان پول
دریافت می‌شد که به گفته او پرداخت آن کاملاً اختیاری بوده است.
انصاری نسب در پاسخ به این سؤال که حفاظت مردم شیب دراز از لاک‌پشت‌های
پوزه عقابی چقدر در افزایش تعداد آنها تأثیر داشته هم می‌گوید: «اصلاً
نمی‌شود چنین تخمینی زد چون از هر هزار بچه لاک‌پشت تنها یک لاک‌پشت به
ساحل محل تولدش برمی گردد.» لاک‌پشت‌ها بدون مادر به روی دنیا چشم
می‌گشایند.
سی سال بعد که آنها به سن باروری می رسند غریزه، دوباره لاک پشت های ماده
را به ساحل محل تولد باز می گرداند، بدون اینکه کسی راه را از چاه به
آنها یاد داده باشد.
ماهی سیاه کوچولو
ماسه‌های ساحل خرداد آرام به جنبش در می‌آیند. بچه لاک‌پشت‌ها ابتدا بینی و
چشم‌های سیاه رنگ خود را از زیر ماسه بیرون آورده و ممکن است تا ساعت‌ها
در همین حالت باقی بمانند، گویی شرایط محیطی را برای در پیش گرفتن مسیر
دریا بررسی می‌کنند. با گذشت زمان ممکن است بر تعداد چشم‌های بیرون آمده از
خاک اضافه شود. سپس با بیرون آمدن یک نوزاد لاک‌پشت، هیاهویی در گودال
درگرفته، به یک باره لاک‌پشت‌های کوچک یکی پس از دیگری از خاک بیرون آمده و
با درخشش سطح آب به دلیل تابش ماه مسیریابی کرده و به طرف امواج حرکت
می‌کنند. انگار همه آنها منتظر یک لاک‌پشت با جسارت ماهی سیاه کوچولوی
معروف صمد بهرنگی هستند. اما متأسفانه گاهی منابع نوری انسانی موجود در
اطراف سواحل مثل روشنایی منازل یا حتی چراغ خودروها بچه لاک‌پشت‌ها را
گمراه کرده و آنها را به بیراهه می‌کشانند. این مسأله هر سال باعث مرگ و
میر جمعیت زیادی از لاک‌پشت‌های تازه تولد یافته می‌شود. این قصه زخمی کهنه
را بازمی کند و زینعلی می‌گوید: «متأسفانه گردشگرانی وجود دارند که شب‌ها
روی ماسه‌ها نور می‌اندازند.» به هشدارهای او و سایر همکارانش هم که در
مجموع 6 نفر می‌شوند گوش نمی‌دهند. به گفته زینعلی نور باعث گمراه شدن
لاک‌پشت‌ها می‌شود تا آنها سر از ناکجاآباد درآورند و دفتر زندگی آنها در
همین ساحل بسته شود.
جریمه هر تخم لاک‌پشت یک میلیون تومان
لاک‌پشت‌های پوزه عقابی خیر و برکت را به زندگی «شیب درازی»ها آورده‌اند.
البته اهالی روستای شیب دراز «نان» دلشان را می‌خورند. از رهگذر حضور این
گونه، خانه‌های اهالی به میهمانسرا تبدیل شده و زنان روستا از قبل پخت و پز
برای گردشگران، درآمد دارند. صنایع دستی آنها به فروش می‌رود و مسیر
گردشگران به سمت آنها می‌چرخد. زینعلی می‌گوید: «شهرتی که لاک‌پشت‌ها برای
شیب دراز داشتند، دلفین‌ها نداشتند.» دلفین‌ها جزیره هنگام را روی زبان‌ها
انداختند. به گفته زینعلی مردم شیب دراز سال گذشته شهریورماه با همکاری
سازمان منطقه آزاد جزیره به پیشواز بچه لاک‌پشت‌ها رفتند و برای آنها جشن
تولد گرفتند. به گفته او گردشگران می‌توانند در قالب تیم‌های 20 تا 25 نفره
با کمک یک راهنمای محلی به دیدار بچه لاک‌پشت‌ها بروند. او ورود گردشگران
به ساحل ماسه‌ای را تاپیش از شروع تخمگذاری ممنوع می‌داند. نام و آوازه
لاک‌پشت‌های شیب دراز به خارج از ایران هم رسیده است. به گفته او چند شب
پیش دو گردشگر آلمانی که لاک‌پشت‌های سری لانکا (بزرگترین لاک‌پشت‌های
جهان) را دیده و آموزش دیده‌اند که چگونه به دیدار یک لاک‌پشت بروند به شیب
دراز آمدند. البته خارج از روستای شیب دراز، برخی از روستاهای اطراف
همچنان چشم به تخم‌های لاک‌پشت‌ها به عنوان یک خوراکی دارند. همین مسأله هم
کار ناتورانی‌ها را بیشتر می‌کند. به گفته زینعلی جریمه هر تخم لاک‌پشت یک
میلیون تومان است. البته بسیاری از بومی‌ها وقتی با توضیح ناتوران خمیس رو
به رو می‌شوند به گفته زینعلی با روی گشاده تخم‌ها را پس می‌دهند. علاوه
بر رد تایر ماشین که زیستگاه را با خطر رو به رو می‌کند، چادر زنی‌های
گردشگران هم یکی دیگر از عوامل کاهش تعداد لاک‌پشت هاست.
آداب شرکت در جشن تولد لاک‌پشت‌ها
زینعلی بر خلاف انصاری نسب اصلاً دوست ندارد این سایت، گردشگری باشد اما
انصاری نسب اعتقاد دارد با رعایت اصول می‌توان از زیبایی منطقه لذت برد. او
خطاب به گردشگران می‌گوید: «با مسئولان و تیم اجرایی طرح حفاظت از
لاک‌پشت‌ها و نیز طرح اکوتوریسم و صنایع دستی ساحل شیب دراز همکاری‌های
لازم را به عمل آورید.» تخمگذاری لاک‌پشت‌ها در شب اتفاق می‌افتد و مشاهده
این پدیده نیازمند صبر و حوصله و انتظار کافی است. در طول روز تنها
می‌توانید از مشاهده طبیعت زیبای ساحل لذت ببرید. همچنین او شناکردن در
ساحل را در زمان تخمگذاری ممنوع می‌داند و می‌گوید: «لاک‌پشت‌ها در طول
روز برای بررسی امنیت ساحل برای تخمگذاری در شب به نزدیکی ساحل می‌آیند
شنا کردن و ازدحام در ساحل موجب عدم احساس امنیت لاک‌پشت‌ها می‌شود.» او
اعتقاد دارد که بی‌توجهی به تذکر مسئولان طرح، به ترک منطقه از سوی
لاک‌پشت‌ها منجر می‌شود. انصاری نسب یک مسأله دیگر را هم یادآوری می‌کند:
«به علت آنکه هدف اصلی ساحل شیب دراز حفاظت از لاک‌پشت پوزه عقابی است،
امکانات ساحل بسیار محدود است. لطفاً با درک این موضوع ما را در مدیریت
بهینه ساحل یاری نمایید.»
او همچنان از گردشگران می‌خواهد از صنایع دستی
بانوان روستا خرید کنند: «صنایع دستی بانوان روستا برای حمایت از لاک‌پشت
پوزه عقابی به فروش می‌رسد، باخرید آنها علاوه بر به یادگار بردن هدیه‌ای
ارزشمند، به حفاظت از گونه جانوری در خطر انقراض جهانی و نیز ارتقای معیشت
مردم بومی کمک کنید.» 13 سال پیش که هوشنگ دره شویی از روستائیان خواست تا
تخم لاک‌پشت‌هایی که سر سفره برده‌اند را به دامان طبیعت برگردانند امروز
جواب داده است. انصاری نسب می‌گوید: «هزینه‌های مربوط به اقامت در ساحل و
مشاهده پدیده تخمگذاری لاک‌پشت برای کمک به پایداری و تداوم طرح تعیین شده
است، لطفاً از چانه زنی و ممانعت از پرداخت آن بپرهیزید.» او همچنین به
گردشگرانی که در خانه‌های محلی داخل روستای شیب دراز اقامت دارند توصیه
می‌کند: «از صاحب خانه بخواهید تا شما را برای مشاهده پدیده تخمگذاری
لاک‌پشت بیدار کند«تیم طرح برای اطلاع‌رسانی کاملاً آماده هستند». او
همچنین می‌گوید: «با توجه به اینکه پدیده تخمگذاری در ساعت‌های مختلف شب
اتفاق می‌افتد لطفاً هنگام حرکت به سمت ساحل سکوت و آرامش روستا را حفظ
کنید.»ایران
