نوروز ایرانی ها تابستانی بود نه بهاری

 به گزارش شفا آنلاین، به گفته  او هنوز هم نوروز دریایی ایران در سواحل جنوبی کشور در تیرماه جشن گرفته می‌شود. روایت جالبی  هم   از چهارشنبه سوری دارد که خیلی چیزها را تغییر می‌دهد.  در حالی که بسیاری چهارشنبه سوری را متعلق به ایران باستان و پیش از اسلام می‌دانند و برخی هم همین  مسأله را مبنای مخالفت خود با «چهارشنبه سوری» ذکر می‌کنند، محیط طباطبایی می‌گوید: «تا پیش از اسلام ما روز داشتیم نه هفته. هر روز یک نام  داشت وقتی نام روز و ماه یکی می‌شد، آن را جشن می‌گرفتند. » تا این سؤال پیش بیاید که آیین چهارشنبه سوری قبل از اسلام و در ایران باستان هم وجود داشته است یا خیر؟

پای جلال‌الدوله ملکشاه سلجوقی  در میان است
احمد محیط طباطبایی نوروز را یک ظرفیت بسیار مهم فرهنگی می‌داند که متعلق به جغرافیای تاریخی ایران است و می‌گوید: «امروز  تمام ملل و کشورهایی را که به این عید پایبند هستند «جهان نوروز» می‌نامند.» به اعتقاد او نوروز را نمی‌توان فقط یک عید  در مقام تحویل سال یا یک عید همانند اعیاد دیگر دانست. به گفته او نوروز یک روز معین نیست که ما  آن  را بر اول برج حمل یا فروردین اطلاق  کنیم، بلکه  نوروز مجموعه‌ای از  رسوم و سنت هایی‌است که با خداحافظی با سال کهنه  و سلام به سال جدید و حرکت به سوی آینده شکل می‌گیرد: «فرهنگی  که در طول تاریخ خودش را حفظ کرده است.» او برخلاف خیلی از پژوهشگران  پنجه (5 روز) آخر سال را آغاز مراسم نوروز می‌داند که  تا 19 فروردین یا عید فروردین گان ادامه می‌یابد.  او پای جلال الدین ملکشاه سلجوقی را به میان می‌آورد که گفته علاقه به بهار  باعث می‌شود تا نوروز ایرانی‌ها از تابستان به بهار برسد: «این نوروز که امروزه در اول برج حمل برگزار می‌شود و به «نوروز جلالی» شهرت دارد در زمان جلال‌الدوله ملک‌شاه سلجوقی شکل گرفت و تثبیت شد.» به گفته او جشن نوروز در دوره  «ساسانیان» در تیرماه برگزار می‌شد: «کبیسه تقویم ساسانی هر 120 سال انجام می‌گرفت، آخرین بار هم توسط «یزدگرد سوم» انجام گرفت. بعد از آن دیگر انجام نگرفت و همین آغاز جابه جایی نوروز از تیرماه به فروردین شد.»
120 سال زنده بمانی!
پاسخ این سؤال که چرا  ایرانی‌ها در تولد‌ها و جشن‌ها آرزوی 120 سال زندگی را برای یکدیگر دارند، به گفته  محیط طباطبایی باید در تقویم قدیمی ایرانیان تا زمان ساسانی جست‌و‌جو کرد.  براساس این تقویم، ایرانی‌ها هر  120 سال یک کبیسه داشته‌اند. در آن سال زندگی به جای 12 ماه 13 ماه داشت. محیط می‌گوید: «ماه سیزدهم در واقع تکرار یکی از ماه‌ها بود که به نام همان ماه هم اسم گذاری می‌شد.»  کبیسه برای اصلاح تقویم است. به گفته  محیط طباطبایی کبیسه می‌کنند که مشکلات اعشار آخر سال و  جا به جایی که پیش می‌آید، از بین برود: «جابه جایی که در تقویم قمری اتفاق می‌افتد به دلیل همان کبیسه‌ای است که انجام نمی‌شود. بنابراین در سال قمری  ماه‌ها مدام در حال جا به جایی اند.» آن‌طور که او می‌گوید: «تقویم فعلی کشور هم هر چهار یا پنج سال در زمان‌های مختلف برای آن کبیسه انجام می‌شود.» او راز 120 سال آرزو برای هر ایرانی را هم در همین جا می‌گشاید و می‌گوید:«به دلیل همان کبیسه بود که در جشن تولد برای هر فردی آرزوی 120 سال عمر می‌کنند.یعنی فرد باشد و آن سال 120 را ببیند زیرا  آن ماهی (ماه سیزدهم) که کبیسه می‌شد در آن مردم فقط جشن می‌گرفتند و به هیچ کار دیگری مشغول نبودند.»بعد از یزدگرد سوم کبیسه به فراموشی سپرده می‌شود تا به گفته محیط، نوروز جا به جا شود و از اول تیرماه به خرداد ماه بیاید. ملکشاه 480 سال بعد از آخرین کبیسه ایرانی‌ها  به عنوان ولیعهد در شهر اصفهان حضور دارد که نوروز با جشن‌های آغاز بهار یکی می‌شود. محیط می‌گوید:«این امر باعث خوشحالی بسیار زیاد  ملکشاه می‌شود.   زمانی هم که ملکشاه به سلطنت رسید  دوباره نوروز  به اواخر اسفند می‌رسد.» همین جاست که شاه سلجوقی  به منجمان دستور می‌دهد که  به خاطر «تثبیت نوروز» تقویم را اصلاح کنند.
نوروز دریایی
اجرای دستور شاه و اصلاح تقویم، 7 سال منجمان  از جمله مشهورترین آنها یعنی «عمر خیام نیشابوری» را به خود مشغول می‌کند:« این زیج را به نام «ملکشاه»  تقویم جلالی نامیدند.» اما هنوز هم جشن‌های نوروز دریایی  ایران در تیرماه و در سواحل کشور برگزار می‌شود. پای یک منجم دیگر هم  به نام «عبدالرحمان خازنی»  در میان است. تقویم «خازنی» به گفته  «محیط طباطبایی» براساس  گردش ستاره «مشتری» است:« او 50 سال رصد می‌کند و وقتی زیجش کامل می‌شود، علمی ترین تقویم را تا آن زمان به جامعه آن روز ارائه می‌دهد.» این تقویم همزمان با سلطنت «سنجر شاه» کامل می‌شود و به نام «تقویم سنجری» شهرت می‌یابد. نسخه خطی آن امروزه در کتابخانه
سپهسالار(مدرسه عالی شهید مطهری) موجود است. به گفته رئیس ملی ایکوم، این تقویم مبنای تغییر تقویم اروپایی‌ها هم می‌شود: «تنها رهاورد علمی ایران که همچنان باقی است و همچنان  هیچ کس برای آن نمونه بهتری ایجاد نکرده،تقویم شمسی است و علت و مبنای اصلاح آن نوروز بود.»
چهارشنبه سوری بعد از اسلام
حال زمان پاسخگویی او به سؤالی است که در ابتدای مطلب پرسیده می‌شود: آیا چهارشنبه سوری متعلق به ایران باستان است یا  ایران بعد از اسلام؟ او شک ندارد که چهارشنبه سوری بعد از اسلام در میان ایرانیان رواج می‌یابد. چند دلیل هم دارد:«تا پیش از اسلام ما هفته نداشتیم. هر روز یک نام داشت وقتی نام روز و نام ماه یکی می‌شد مردم آن روز را جشن می‌گرفتند. بنابراین هرجا که اسمی از شنبه یا یکشنبه می‌آید بدانید که آیینی بعد از اسلام است مثل همین چهارشنبه.» اما مسأله به همین جا ختم نمی‌شود.
آیا چهارشنبه سوری را «مختار ثقفی» به ایران آورد؟
چهارشنبه سوری، چهارشنبه آخرسال و شب چهارشنبه سرخ. بحثی در میان مخالفان و موافق تعلق چهارشنبه سوری به ایران بعد از اسلام و یا قبل از اسلام وجود دارد. محیط، چهارشنبه سوری را متعلق به ایرانیان پس از اسلام می‌داند. او هم ارتباطی می‌بیند بین چهارشنبه سوری و  آخرین قیام «مختار ثقفی» و می‌گوید:« چهارشنبه آخر سال همزمان با آخرین قیام مختار بوده است. به  این علت شیعیان چهار شنبه آخر سال را جشن می‌گرفتند.» مختار، برای آنکه مخالف را از موافق تشخیص دهد، فرمان داد تا شیعیان راستین حضرت امام حسین(ع) بر بام خانه‌ها آتش بیفروزند که شب آن فرمان با شب چهار شنبه آخر سال نیز مصادف بوده است. این مسأله حتی زمانی که آخرین قسمت سریال «مختارنامه» پخش شد که در آن یاران مختار روی پشت بام آتش روشن کردند دوباره نقل محافل شد.
«دکتر مجید حیدری» از تاریخ پژوهان دانشگاه، نسبت بین چهارشنبه سوری و آتش افروختن برای اعلام رسمی قیام مختار را براساس قرائن و شواهد تاریخی یکی می‌داند و می‌گوید: «در متون تاریخ ذکر شده که زمان رسمی اعلام قیام مختار به وسیله بر افروختن آتش بر پشت بام‌های کوفه در آخرین چهارشنبه از سال شمسی بوده و به دلیل حضور ایرانیان در سپاه مختار از آن پس روز چهارشنبه آخر هر سال به عنوان جشن آتش آفروزی و آغاز قیام غلبه بر قاتلان امام حسین(ع) نام برده می‌شود.» با وجود  این حجت‌الاسلام و المسلمین محمدهادی یوسفی غروی، عضو کمیته علمی، تخصصی تاریخ در مدارج حوزوی اعتقاد دارد: «ارتباط چهارشنبه سوری با قیام مختار که در میان برخی‌ها به آن پرداخته می‌شود، تنها یک احتمال ضعیف است که عده‌ای به دنبال ایجاد چنین ارتباطی هستند، اما هیچ سند و مصدر معتبر یا حتی غیرمعتبر در این زمینه وجود ندارد. در متون تاریخی حتی یک متن مستند تاریخی که اعلام کند در فلان سال یا در فلان جا در شب چهارشنبه آتش روشن می‌کرده‌اند، وجود ندارد و در سالشمار‌های تاریخ هجری چنین چیزی نیست.» اما این مسأله که ایرانیان تا پیش از اسلام «هفته » نداشته‌اند همچنان به قوت خود باقی ست.
حول حالنا
«احمد محیط طباطبایی» نوروز را فراتر از تحویل سال می‌داند. او اعتقاد دارد که  همه گروه  ها، فرهنگ ها و قومیت‌ها   به نوعی خودشان را در نوروز می‌یابند. می‌گوید:« به همین علت است که مسلمانان،  زرتشتیان، کلیمیان هر کدام  به فراخور خود مهم‌ترین رویداد هایی که به آن  اعتقاد و باور داشتند  از  هبوط آدم از بهشت  گرفته  تا کشتی نوح  که  به ساحل می‌رسد و یا  پیدا شدن  انگشتر حضرت سلیمان و... را منسوب به «نوروز» می‌دانند. حتی عید غدیرخم هم همزمان با برج حمل (فروردین) است.» به گفته او مشهور است  که حضرت امام جعفر صادق(ع) فرموده‌اند:«ایرانیان نوروز را  زنده نگاه داشته‌اند و اعراب آن را  از یاد برده‌اند.» او  درباره دعای تحویل سال هم می‌گوید: «این دعا منسوب به امام جعفر صادق(ع) است.» عید نوروز به گفته او مثل سایر اعیاد اسلامی غسل، نماز ویژه و دعای مخصوص دارد.  محیط، نوروز را متعلق به همه می‌داند و می‌گوید: «به همین علت است که  حتی امروز سازمان ملل روز  شعر و  ادب  و روز طبیعت را  اول فروردین یا حمل می‌داند.»ایران