پزشکان چقدر رازدار هستند؟

به گزارش شفا آنلاین،به نقل از سپید ،اگر بیماری حس کند پزشک نسبت به حفظ اطلاعاتی که در اختیارش گذاشته شده، بی‌توجه است آن را در حضور باقی افراد بدون اجازه قبلی بیان می‌کند و توجهی ندارد هنگام کسب این اطلاعات چه افراد دیگری حضور دارند، به راحتی اعتماد خود را به پزشک از دست می‌دهد و چه بسا روند درمان را قطع کند و دیگر به وی مراجعه نکند. به گفته پزشکان اخلاق پزشکی و پزشکی قانونی بیشترین خطاهای پزشکی که ناشی از افشای اطلاعات است، زمانی موجب می‌شود که پزشک بدون اطلاع از حقوق بیمار و وظایف خودش، سهواً مرتکب خطا شده باشد.

 بنابراین شاید مهم‌ترین راه حل اطلاع رسانی به پزشکان است که بدانند اطلاعاتی که از بیمار به دست می‌آورند تا چه اندازه می‌تواند برای بیماران حیاتی باشد و با آن با سهل‌انگاری برخورد نکنند.

چالش‌های رازداری در کشور
       همایش یک روزه رازداری پزشکی که هفته گذشته در سالن همایش‌های رازی برگزار شده بود، به چالش‌های مربوط به این حوزه از اخلاقِ پزشکی پرداخت. علیرضا ثبوتی، دبیر شورای اخلاق پزشکی دانشگاه علوم پزشکی ایران و دبیر اجرایی همایش از این چالش‌ها نام برد.

وی گفت: «یکی از چالش‌های اصلی ما بحث اخلاق حرفه‌ای در جامعه پزشکی است. ما تا جایی که لازم بوده در این بخش تلاش نکرده‌ایم و به جایگاه مطلوب نرسیدیم. برای جبران آن خصوصاً در بخش آموزش پزشکی سعی داریم با برگزاری کارگاه‌های یک روزه این موارد را به پزشکان و دانشجویان پزشکی آموزش دهیم. رازداری پزشکی یکی از این موارد در اخلاق پزشکی است. رضایت آگاهانه و رعایت اخلاق در پژوهش‌های پزشکی هم از موارد دیگری است که در پیِ برنامه‌ریزی برای آموزش آن هستیم و در دستور کار خود داریم. بیان هر کدام از این مباحث شاید بیش از یک روز زمان بخواهد، ولی تلاش ما بر این است که در کمترین زمان ممکن بیشترین اطلاعات را به پزشکان و دانشجویان پزشکی ارائه دهیم. در این زمینه کمیته‌های اخلاقی بیمارستانی نیز همکاری دارند و ما تنها نباید اخلاق را منحصر به پزشک بدانیم.

 رعایت اخلاق توسط کادر بیمارستانی نیز به همان اندازه حائز اهمیت است.» ثبوتی در رابطه با چالش‌هایی که می‌تواند در این سمینار به گفت‌وگو گذاشته شود، گفت: «تمرکز این سمینار روی چالش‌هایی است که می‌تواند پزشک را در شرایط خاصی از تصمیم‌گیری قرار دهد. ما در تلاش هستیم این موقعیت‌ها را برای پزشکان شرح دهیم تا اگر در موقعیتی مشابه آن قرار گرفتند، تصمیم‌گیری بهتری انجام دهند.

در این همایش همه پزشکان با هر تخصصی حضور دارند و اطلاعات و آموزش‌های ارائه شده مخصوص به هیچ حیطه خاصی نیست. پزشکان متخصص و عمومی، پرستاری، فیزیوتراپ‌ها و علوم آزمایشگاهی، روانشناسی و متخصصین تغذیه همگی در همایش شرکت کرده‌اند و می‌توانند از آن استفاده ببرند. چالش‌های حال حاضر بیشتر در جهت حفظ اسرار بیمار است.

برای مثال در بیمارستان‌ها امکان دارد، دانشجویان رفت وآمد داشته باشند و بیمار نخواهد در حضور آنها با پزشک صحبت کند یا از سوی دیگر، نام بیمار و بیماری‌اش روی تخت وی گذاشته می‌شود که شاید افراد، خصوصاً زمانی که مبتلا به بیماری‌های خاص مانند هپاتیت و ایدز هستند، نخواهند همه از بیماری آنها آگاه شوند.

در بسیاری از آزمایشگاه‌ها نیز، جواب آزمایش بیماران روی سایت قرار می‌گیرد که به لحاظ حفظ اطلاعات بیماران درست نیست. از سوی دیگر، اکثر پزشکان کم و بیش می‌دانند در چه شرایطی می‌توانند اطلاعات بیمار را فاش کنند اما چگونگی این کار بحث برانگیز است.

اینکه برای مثال تا چه اندازه می‌توان اطلاعات را به دادگاه داد یا شرایط برخورد با بیماران در اورژانس‌ها و حفظ اطلاعات آنها تا چه اندازه ممکن است. در این همایش سعی شده به همه این موارد و چالش‌ها پرداخته شود.»

محدوده رازداری پزشکی
       به نظر می‌رسد رازداری پزشکی حد و مرزی ندارد و به هر شکلی به شرطی که جامعه مورد آسیب قرار نگیرد باید اجرا شود. مسعود قادی پاشا، مدیرکل پزشکی قانونی استان تهران، در این سمینار، در رابطه با حد و مرز رازداری پزشکی گفت: «رازداری در اصل خودش بخاطر آسیب ندیدن بیمار از افشای اطلاعاتش بوده است، اما اگر این اطلاعات باعث شود جامعه و سلامت آن مورد تهدید قرار بگیرد و پزشک تنها با در اختیار گذاشتن اطلاعات می‌تواند از وقوع بسیاری از موارد پیشگیری کند، اطلاعات قابل افشا خواهند بود. بنابراین نکته مهم درباره رازداری این است که این حق نیز مطلق نبوده و در مواردی که مصالح مهم‌تری ایجاب می‌کند، قابل نقض است.»

 اما در چه مواردی می‌توان رازداری پزشکی را کنار گذاشت؟ قادی پاشا توضیح داد: «اولین مورد از استثنائات رازداری پزشکی، رضایت فرد صاحب راز است. خود فرد در ابتدا باید راضی باشد که این اطلاعات در اختیار دیگران قرار بگیرد. از سوی دیگر، اعلام بیماری‌های واگیردار به وزارت بهداشت نیز یکی از این موارد استثنا است.

اگر پزشک متوجه یک بیماری خطرناک واگیردار مانند طاعون، تب زرد و مواردی شبیه به این در کسی شود، لازم است برای پیشگیری از شیوع بیشتر بیماری، آن را به وزارت بهداشت اعلام کند. اعلام ولادت و وفات افراد نیز چیزی نیست که پزشک بتواند آن را مخفی نگه دارد.

 همچنین اگر از پزشک خواسته شود در دادگاهی شهادت دهد و اطلاعات مربوط به بیمارش را فاش کند، باید این کار را انجام دهد. اجرای عدالت در دادگاه‌ها از جمله مواردی است که بر حریم خصوصی افراد پیشی می‌گیرد.

 در همین دادگاه و کمیته‌های انضباطی اگر پزشک لازم باشد در مقام دفاع از خود بربیاد، می‌تواند اطلاعات بیمارش را فاش کند. این کار بیشتر در شکایت‌های بیمار از پزشک اتفاق می‌افتد که به منظور دادرسی بهتر اطلاعات بیمار در اختیار کمیته قرار داده می‌شود. از سوی دیگر اگر بیمار تصمیم به ارتکاب جرم داشته باشد پزشک موظف است که این موضوع را به مراجع قضایی اطلاع دهد. در نهایت نیز، همانطور که پیش از این گفته شد، حفظ مصالح مهم دیگران و جامعه می‌تواند دلیلی بر افشای اطلاعاتی باشد که پزشک از بیمارش دارد.»

 وی همچنین در مورد قانون مجازات اسلامی گفت: «طبق ماده 158 قانون مجازات اسلامی، اعمالی جرم محسوب نمی‌شود که عمل جراحی یا طبی مشروع و با رضایت شخص یا والدین یا سرپرست و نمایندگان قانونی آنها و همچنین با رعایت موازین فنی و علمی و نظامات دولتی انجام شود. در این قانون سه شرط وجود دارد. یکی اینکه عمل جراحی مشروع باشد، رضایت وجود دارد و موازین علمی و فنی نیز رعایت شده است.»

حفظ حریم خصوصی بیماران چقدر رعایت می‌شود؟
       منیژه متولیان، عضو گروه اخلاق پزشکی دانشگاه علوم پزشکی دانشگاه ایران در این سمینار در رابطه با حریم خصوصی بیماران و اینکه تا چه اندازه در مراکز درمانی و بیمارستان‌ها رعایت می‌شود، صحبت کرد.

وی گفت: «اگر نگرانی از رعایت حفظ حریم خصوصی و رازداری پزشکی نبود، شاید بسیاری از بیماران خیلی سریع‌تر از آنکه دیر شود به پزشک مراجعه می‌کردند و بسیاری از مشکلات حل می‌شد. بنابراین باید در نظر داشته باشیم چگونگی رفتار ما با بیماران، به صورت مستقیم روی حفظ و دوام سلامت در جامعه تاثیر می‌گذارد.»

 وی در رابطه با حفظ حریم خصوصی و انواع آن توضیح داد: «حریم خصوصی بیماران انواع و ابعاد زیادی دارد که بخشی از آنها مانند نگهداری از اطلاعات گفته شد. اما چیزی که خیلی به آن در کشور پرداخته نمی‌شود، حفظ حریم جسمی و فیزیکی افراد است.

 طبق بررسی‌هایی که در برخی از بیمارستان‌های آموزش پزشکی در کشور انجام شد، مشخص شد پزشکان، کادر پزشکی و حتی والدین در حفظ حریم کودکانی که در بیمارستان بستری می‌شوند، کوشا نیستند و کرامت بسیاری از آنها خدشه‌دار می‌شود. این در مورد بزرگسالان نیز جایز است.

 برای مثال بیماری که به بیمارستان آموزشی مراجعه می‌کند، شاید از آموزشی بودن آن اطلاعی نداشته باشد و نخواهد با چندین دانشجو همراه پزشک مواجه شود. پیشنهاد من این است که حداقل پیش از اینکه مراحل تشخیص و درمان آغاز شود به فرد اطلاع داده شود که این بیمارستان آموزشی است تا حداقل حق انتخاب داشته باشد که در این بیمارستان بماند یا نه.» متولیان در رابطه با نکته‌های کوچکی که پزشکان با سهل‌انگاری و عدم رعایت آن به بیمار آسیب می‌زنند، گفت: «از سوی دیگر گاه پیش می‌آید که بیمار بی‌دلیل لمس می‌شود یا در حضور افرادی است که نمی‌خواهد آنجا باشد. این افراد می‌توانند باقی بیماران اتاق، افراد خانواده و کادر بیمارستانی باشند.

پزشک باید حتماً به این موارد توجه داشته باشد و سرسری از کنار ناراحتی بیمار نگذرد. گاهی بیمار حین معاینه به محیط خلوت احتیاج دارد که به امکانات بیمارستان باز می‌گردد. حتی اگر امکان این نیست که پزشک و بیمار به مکان خلوت‌تری بروند، بهتر است حداقل از پرده‌ای دور تخت استفاده شود. توجه به همین نکات ساده می‌تواند مقام پزشک را برای بیمار چندین مرتبه ارتقا دهد.

برخوردهای سرد و نگاه‌های ناخوشایند پزشک به بدن بیمار نیز می‌تواند حریم خصوصی بیمار و کرامت انسانی وی را تحت‌الشعاع قرار دهد و از بین ببرد. همچنین در مورد برهنگی بیماران باید در نظر داشت، حتماً الزامی نیست اگر قرار است تنها یک بخش کوچک از بدن مورد معاینه باشد، باقی بخش‌ها نیز بدون پوشش باشد. با رعایت یکی دو نکته ساده می‌توان تنها عضوی را که لازم است مورد معاینه باشد خارج از پوشش باشد و بیمار مجبور نباشد حتماً در حضور پزشک یا دانشجویان وی برهنه باشد. همجنس بودن پزشک و بیمار نیز از مواردی است که می‌تواند به حفظ حریم افراد توجه ویژه داشته باشد.

 خوشبختانه در کشور ما بسیاری از متخصصین زنان و زایمان زن هستند، اما اگر هم یک پزشک مرد، بیمار زن داشت، بهتر است حداقل با یک دستیار زن، فضا را برای بیمار بهتر کند. همچنین شرایط خاص بیمار نیز ایجاب می‌کند به خواسته‌های وی توجه کنیم. اگر بیمار در شرایطی مانند احتضار، زایمان و درد شدید است، شاید علاقه‌ای به حضور برخی افراد یا حتی کادر بیمارستانی نداشته باشد. در این مواقع باید به خواسته وی احترام گذاشت و تلاش کرد شرایط برای وی هرچه بیشتر راحت باشد.»

بنابراین به راحتی می‌توان پی برد که رعایت کوچک‌ترین کارها می‌تواند بزرگ‌ترین تاثیرها را داشته باشد. به همین علت باید توجه بیشتری به این نکات داشت و از دوران آموزش‌های اصلی می‌توان آنها را در ذهن‌ها ماندگار کرد. با این همه اطلاع‌رسانی به اندازه کافی به بسیاری از پزشکان انجام نمی‌گیرد و گردهمایی مانند این باید بیش از پیش انجام شوند.