استادجوادعليزاده ،يكي از شناخته شده ترين کارتونیست و کاریکاتوریست صاحب سبك ايران است كه كاريكاتورهاي اوازشهرتي جهاني برخورداراست.
اوتاكنون بيش از30جايزه بين المللي ازنمايشگاه وجشنواره هاي مختلف بين المللي دريافت كرده كه ازجمله آنهابه مقام اول کاریکاتور چهره در جشنواره آنگلت فرانسه، مقام اول جشنواره آنکارا، جایزه اول فستیوال آیدین دوغان تركيه، نخل نقره‌ای بوردیگراي ایتالیا، نشان لیاقت سازمان ملل ۱۳۹۰ و...اشاره كرد
وي63ساله وفارغ التحصيل رشته زبان انگليسي از مدرسه عالي ترجمه است كه فعاليت خوددرعرصه طراحي راازسال 50 بامجله كاريكاتورآغاز و از ۱۳۶۹ هم مجله طنز و کاریکاتوررامنتشر مي كند.
براي اينكه هنروتجربه ارزشمند استادجوادعليزاده چراغ راه كاريكاتوريست هاي جوان اين مرزوبوم باشدبااوگفت وگويي انجام داده ايم كه مي خوانيد:
استاد عليزاده،شمايكي ازكاريكاتوريست هاي صاحب سبك ايران هستيدكه كارهايتان جايگاه بين المللي دارد بفرماييدكه چطور وارداين هنرشديد؟
دليل خاصي ندارم بيشترما دردوران كودكي وقتي چهره اطرافيان خود رانقاشي مي كنيم حس خوبي به مادست مي دهد، بنابراين به سوي اين كارمي رويم ،من هم چون ازطراحي لذت مي بردم ومشكلات روحي-رواني خودرا باآن تسكين مي دادم به كاريكاتورروي آوردم .
براي كاريكاتوريست شدن الگوي خاصي داشتيد؟
آنموقع‌مجله كاريكاتوروتوفيق منتشرمي شد،منهم تمام طرح هاي اين‌مجله هارا نگاه مي كردم تااين كه به عنوان يك خواننده كارهايم را به مجله كاريكاتورارسال كردم ومنتشر شد وتشويق به كار شدم.
آيابراي كاريكارتوريست شدن استادي هم داشتيد ؟
خير، معلم خاصي نداشتم فقط دردبيرستان آقاي دادش زاده نامي بودكه معلم نقاشي ما بود و مرادراين زمينه خيلي تشويق مي كرد.البته زماني كه محصل بودم كارهايم دركيهان بچه ها واطلاعات كودكان چاپ مي شدچون تاكلاس ششم دانش آموزنمونه بودم ،درس و نقاشي ام هم خوب بود ،دربيشترمسابقات نقاشي هم برنده مي شدم.
خانواده چه اندازه دركاريكاتوريست شدن شما نقش داشتند؟
پدرم دراين راه خيلي مرا تشويق مي كردهميشه كتابهاي نقاشي وداستان هاي مصور آنزمان را برايم تهيه مي كرد،يادم هست كتاب بيژن وبشير،كتاب سال كيهان و اطلاعات برايم مي خريد ومن باديدن اينها به مطبوعات علاقه مندشده وشروع به فرستادن كاربراي مطبوعات كردم. چون كاريكاتوربه نوعي بامطبوعات وكتاب هاي هنري سروكار دارد.
بعدازنزديك به نيم قرن فعاليت درهنركاريكاتورهم اكنون مشغول چه كاري هستيد؟
درحال حاضر مجله طنزو كاريكاتوررا منتشرمي كنم، به خاطراين كه عاشق اين كارهستم لذتي كه ازاين حرفه مي برم ازهيچ چيزنمي برم باكاريكاتور‌تفسيروتحليل مي كنم سعي مي كنم ديدگاه طنزآميزخود را به جامعه منتقل كنم يك سري علاقمندان هم هستند كه ازكارهايم لذت مي برندهمه اينهاباعث شده كه به اين حرفه بپردازم البته درحرفه خودم آدم خودساخته اي هستم ولازمه اش عشق وعلاقه است .
شما ازسال 69 مجله طنز وكاريكاتوررا منتشرمي كنيد ،اين مجله چه اندازه درآگاهي دهي به نسل جوان نقش داشته است؟
گاهي اوقات درمناسبها دوستان مراسمي كه برگزارمي كننددراين برنامه ها اعلام مي كنندكه مجله طنزوكاريكاتور چقدرتاثيرگذاربوده است، ما25 سال پيش مسابقه كاريكاتوربرگزارمي كرديم وعده اي جوان درآن مسابقه شركت مي كردند اكنون همان نوجوانها بهترين كاريكاتوريست هاي ايران درزمينه انيميشن پوستروطراحي و... هستند.
بنابراين مجله طنزوكاريكاتورتاثيرش راداشته ،واقعيت اين است مجله كاريكاتوررا بيشتربخاطرزنده بودن كارهاي خودم بودكه منتشركردم ولي بعدها مجله ام تاثيرخودش را گذاشت.
تابه بحال چه جوايزي ازجشنواره هاي بين المللي داخلي وخارجي دريافت كرده ايد؟
خيلي درقيدوبندجايزه نيستم اماازجايزه نقدي بدم نمي آيد، حدود30جايزه بين المللي وچندتا جايزه داخلي برنده شده ام يكي ازكارهايم كه درتركيه موردتوجه داوران قرارگرفت اثرزن روستايي است چون خيلي ها مادريامادربزرگ خودشان را دراين طرح مي بيننديا چهره كورت والدهايم درفرانسه جايزه اول رابرد،جايزه نخل نقره‌اي نمايشگاه بورديگراي ايتاليا ،روماني، ژاپن وكره و.... ديگرجوايزي بودكه درنمايشگاه هاي ديگربرنده شدم.
استعدادهاي نسل جوان رادرزمينه كارتون وكاريكاتورچگونه مي بيني ؟
استعدادنسل جوان بدنيست، بعضي ها ايده وفكرنويي دارند،اما لازمه اش اين است كه مطالعه هم بكنندتا نوآوري داشته باشنداگرپشتكار،علاقه وعشق دركارباشد درنسل فعلي هم مي توانيم‌شاهدكاريكاتور يست هاي برجسته باشيم،من درآن دوره به خاطرعلاقه شخصي ام نوآوري هايي داشتم كه كمتركسي داشت ،،هميشه دنبال سوژه هاي غيرعادي مي گشتم ،آن زمان كه همه كاريكاتورهاي عمومي مي كشيدند من كتاب بوف كورصادق هدايت را مطالعه مي كردم كاريكاتوري درباره هدايت كشيدم كه نمادصادق هدايت شد ،هميشه دنبال سوژه هاي غيرعادي عجيب مي رفتم به سراغ نسبيت انيشتن رفتم كه كمتركسي سراغ اينجورسوژه ها مي روداگر نوآوري وخلاقيت باشدجوان امروزهم مي تواندموفق باشد.
نسل جوان چگونه مي توانندنوآوروخلاق باربيايند؟
اين فرمول خاصي نداردو يك چيزغريزي است زماني كه يك نويسنده وياشاعرتوان خلاقيت داشته باشد مي تواند كارهايي بكندكه ديگران قبلا آنرا انجام نداده اند ،هركسي كه دنبال خلاقيت، نوجويي وايده هاي جديد باشدمي تواندحرف هاي نوبزند،من هميشه ازتكراربدم مي آمد دركارهاي ژورناليستي سعي كردم كارهايم باروزهاي قبل فرق داشته باشدمثلا وقتي شخصيت كار مي كنم سعي مي كنم شخصيت به روزكاركنم درحالي كه بعضي ازهمكارهاوقتي مي خواهندشخصيت كاركنندچهره 20 سال پيش را طراحي مي كنند، اين يك بخش اش غريزي است ويك مقدارهم به خاطرعشق وعلاقه ونوآوربودن است كه باعث مي شود كه آدم نوآور باربيايد.
وضع كاريكاتور امروز را با دوره خودتان چگونه ارزيابي مي كنيد؟
تفاوت دونسل است دردوره ماخيلي محدوديت بودهمه چيزدردسترس نبودماباامكانات محدودي به كاريكاتور روي آورديم وتعدادما هم كم بود،اما اكنون فضاي كاربراي جوانها راحت تراست، شمادرآن دوره براحتي نمي توانستي واردمطبوعات شوي وخودت رامطرح كني خيلي سخت بود ولي جوان امروز خيلي راحتترمي تواندوارداين‌حرفه شود،اگردونسل رامقايسه كنيم شرايط امروز براي جوانهاخيلي بهتر است .
دردوره شما بيشترهنرمندان خودساخته بودند امابه نظرمي رسد امروزه اين باور تغييركرده است چرا؟
درمورد خودساخته بودن يك چيزي بگويم كه ممكن است جنبه شوخي داشته باشد،،هميشه به جوانهاتوصيه مي كنم دنبال كاري برويد كه عاشق آن كارباشيد درزمينه كاريكاتورهم هميشه پيشنهادم به جوانها اين بوده كه شغل دومتان كاريكاتورباشدامادرمورد من كاربرعكس شد،يك سال قبل ازانقلاب قراربودباليسانس زبان انگليس وحقوق 7هزارتومان درجايي استخدام شوم چون آن موقع به كيهان كارمي دادم استخدام درروزنامه كيهان و ادامه كاريكاتور را ترجيح دادم اين نشانه عشق است .
درگذشته تمام هنرها وحرفه ها به صورت استادشاگردي بودولي اكنون احساس مي شود اين باور ازبين رفته آيا دركاريكاتورهم به اين صورت است ؟
تقريبا دركاريكاتورهم به اين صورت است چون اينترنت آمده ،خيلي ازجوانها براحتي مي توانندكارهايشان رادرمعرض ديدعموم قراردهنددرحالي كه دردوره ماكارهابه راحتي چاپ نمي شد مثلا مجله كاريكاتورآن دوره مرحوم محسن دولوراداشت كه پدركارتون مدرن ايران بودايشان خيلي سخت گيري بخرج مي دادشايددوسه سال كاركردم تا يك كارازمن در پشت جلدنشريه چاپ كرد بعدبه مرورمطالبم چاپ شد، همانگونه كه شمادرفوتبال ازتيم نونهالان ونوجوانان شروع مي كني وبعدواردتيم ملي مي شوي ،درهنرهم كار بايد ازنوجوانان، جوانان وبزرگسالان شروع شود، اكنون چون اينترنت آمده هرشخصي مي توانديك كاريكاتوري بكشد ودراينترنت به اشتراك بگذاردويك سري هم لايك كنندولي خودشخص متوجه نمي شود كه درچه مقطعي قرارگرفته است، درحال حاضر اين مشكل جامعه ما درهمه عرصه هاست درنقاشي ،شعر،ادبيات و... شايددرآينده يك وضعيتي پيش بيايدكه ضوابط بيشتري حاكم باشداكنون اينگونه نيست.
آيا اين مساله باعث سطحي نگري جوانهابه هنركاريكاتورنخواهدشدبراي جلوگيري از اين كارچه بايد كرد؟
تاحدي مي توانداين گونه باشد ،جواني كه به كارش عشق بورزد و ايمان داشته باشد، دنبال نوآوري، نوجويي، متفاوت ديدن وكاركردن بگردد ،نخواهدكه فقط اسمش رامطرح كند بدون اين كه پشتوانه ومطالعه داشته باشد كارهايش مي تواندعميقتر باشد.، ولي اگر كاررا دراينترنت عرضه كند تا يك عده آنرا لايك كنند آن موقع ممكن است كارخيلي سطحي باربيايد.
براي اين كه نسل جوان بتوانندكاريكاتوريست موفقي شوندچه راهكاري ارايه مي دهيد؟
حس غريزي وذاتي بايددروجود يك هنرمندباشد،زماني كه آن غريزه را دروجودش كشف كردبايددنبال آن حرفه برودوآنرا كاملتربكند،حرفهاي نوبزند مثلا طرف ازدانشكده ادبيات فارغ التحصيل مي شودولي نمي تواندشعربگويدولي اشخاصي هم هستندكه دانشكده نرفته شعرمي گويند.
آيا كاريكاتور هنرذاتي است ياازطريق آموزش هم مي شود كاريكاتوريست شد؟
هردورامي خواهد،مابيشتراوقات بدون هدف قبلي وارداين عرصه مي شويم وبعد به مروركه سن بالامي رودمتوجه مي شويم چه‌رسالتي داريم ،يك كاريكاتوريست بايد رسالتي براي خودش داشته باشد،يك هنرمنديايك كاريكاتوريست به مرورزمان رسالت خودش درحين كاربدست مي آوردولي درابتدا اين گونه نيست، مثلا من در3،4سال اول هيچ ايده اي نداشتم مي خواستم فقط كارهايم چاپ شود به مرورزمان يك ايده ومانيفستي دركارم تشكيل شد..
براي كاريكاتور يست شدن آياكلاس يا محل آموزشي هم وجودارد؟
به رغم اين كه معتقدم كلاس به تنهايي نمي تواندكاريكاتوريست تربيت كنداما درتهران محلي به نام خانه كاريكاتورداريم كه دركلاس هاي آنجامي شودپرسپكتيووآناتومي و فنون طراحي راآموزش داداما آموزش سوژه يابي خلاقيت نگاه هاي طنزبه قضايا داشتن خيلي مهم است و استعدادخاصي مي خواهد ،چون يك كاريكاتوريست مطبوعاتي بايد قدرت تحليل داشته باشديك كاريكاتوريست سياسي تحليلگر سياسي است وبه اين چيزهابايدعلاقه داشته باشد .
آيا ازطريق كاريكاتورمي شود هزينه زندگي راتامين كرد؟
خير،مگراين كه انسان عاشق كارباشدازهنركاريكارتوربه عنوان حرفه پول درآوردن خيلي سخت است دردنيا هم همينطور است مگراين‌كه جزوسنديكا باشيدمثلادرژاپن وامريكا سنديكاوجودداردكه طرح ها را چاپ مي كند،دربيشتركشورها به تنهايي نمي شودباكاريكاتورامورات زندگي گذراند،درايرا ن هم به سختي مي شودازاين حرفه پول درآورد چون انجمن كاريكاتورنداريم تايك انجمن صنفي تشكيل نشودنمي شود كاري كرد.
نگاه يك كاريكاتوريست جوان بانگاه يك كاريكاتوريست حرفه اي چه تفاوتي دارد؟
فقط در اختلاف نسل است ،معتقدم كسي كه سنش بالامي روداگرنوآورونوجوباشد مي تواندنگاه جوان داشته باشديك هنرمندتا آخرعمرش جوان مي ماند سن فقط يك عدداست ،.جوانها نبايدفكركنندكه اشخاص پيشكسوت ازرده خارج شده اندبايداحترام آنهارانگه دارند،گاهي جوانها سوژه هايي طراحي مي كنندكه ما30 سال پيش كارمي كرديم وقتي مي گويي اينها قبلاكارشده مي گويندشما قديمي فكر مي كني درحالي كه من به روز هستم.
به نظرشما كاريكاتوربه تمسخرگرفتن واقعيت است يا انتقام گرفتن ازواقعيت ؟
درموردكاريكاتورچند ديدگاه وجودداردولي من نگاه بينابين دارم چون به نسبيت اعتقاددارم ،معتقدم هيچ راه حل قطعي براي هيچ چيزوجود نداردبنابراين يك كاريكاتوريست هم هميشه بايد موضع حدوسط داشته باشديعني هم بدي هارا ببيندوهم خوبي ها ،بايد قضايا راخاكستري ببيندوتجزيه وتحليل كند،همه چيزرانبايدسياه ويا سفيد ببيندچون زندگي همين جوراست چه ازنظرعلمي وچه ازنظرتجربه هاي روزانه همه چيزدرحال تغييرو تحول است ويك كاريكاتوريست بايدنگاه بينابين داشته باشد وسعي كندكاري بكندكه مردم به مشكلات وسختي هاي زندگي شان بخندند.
جوان هايي كه واردعرصه كاريكاتورمي شوندچه پيشنهادي داريد؟
پيشنهادم اين است كه دروهله اول كاراصلي شان كاريكاتورنباشدچون ازكاريكاتورپول درآوردن خيلي سخت است ،اگرشغل ديگري دارند دركنارآن به كاريكاتوربپردازندكه ازاين راه هم درآمدي داشته باشند،هميشه نوآوري ،خلاقيت وايده هاي نو داشته باشندوكارهاي پيشكسوتان رامطالعه كنندوبدانندكه احترام به پيشكسوت باعث پيشرفت كارخودشان مي شود چون خودشان هم روزي به آن مرحله خواهند رسيد.
گفتگو:رحمان احمدي
