واگذاری بهداشت زنان باردار روستایی به مراقبان سلامت

طبق اعلام مسئولان وزارت بهداشت مهم‌ترین اقدام در طرح تحول بهداشت بازسازی، بهسازی و تکمیل شبکه بهداشت روستایی، شهرهای زیر ٢٠ ‌هزار نفر و عشایر خواهد بود.

براساس این طرح پوشش‌ خدمات بهداشتی (مراقبت‌های اولیه بهداشتی) برای ساکنان حاشیه شهرها یعنی جمعیتی بالغ بر  ٨,٥ ‌میلیون نفر پیش‌بینی شده است. باوجوداین، بررسی جزئی‌تر این طرح حاکی از برخی ایرادهای اساسی در آن است.

اما این تمام ماجرای این طرح نبود و به نظر می‌رسد که کلیات آن خصوصا در حوزه مادران باردار با چیزي که در برنامه جامع آن وجود داشت بسیار تفاوت دارد. دکتر محمد پارسا، متخصص زنان و نازایی، با انتقاد از مراکز بهداشتی که پس از طرح تحول بهداشت در مراکز حاشیه‌نشین تأسیس شده‌اند می‌گوید: «طرح تحول بهداشت که به طرح حاشیه شهرها مشهور است دارای مشکلات ساختاری عدیده است که متأسفانه به دلیل همین مشکل هر روز یک نسخه و بخشنامه جدید برای آن صادر می‌شود که نه‌تنها موجب نارضایتی شدید ارائه‌دهندگان خدمت در طرح شده بلکه زنان و به‌خصوص مادران باردار را نیز دچار سرگردانی و بعضا دریافت خدمات بدون کیفیتِ لازم کرده است که بیم آن می‌رود خدای‌ناکرده مرگ مادران افزایش یابد. چندی پیش در استان فارس متأسفانه دو مورد به دلیل ارائه‌نشدن خدمات صحیح به مادر باردار در تیم پزشک خانواده اتفاق افتاد».

پارسا در ادامه می‌افزاید: «در نسخه سه برنامه هیچ جایگاه مشخص و سازمان‌یافته‌ای برای خدمات به مادران باردار مد نظر قرار داده نشده است و مشخص نیست مراقب سلامتی که قرار است مادر بارداری را ویزیت کند چه کسی است؟ چه مهارت و چه مدرک دانشگاهی دارد؟ برای هر مادر باردار چقدر وقت صرف شود؟ درحالی‌که در چنین طرح‌هایی باید عامل ارائه خدمات به مادر باردار به‌وضوح مشخص شود؛ یعنی چه کسی با چه مشخصات و تخصصی این کار را انجام دهد و اینکه شخص ارائه‌دهنده خدمت به مادر باردار به کار دیگری مشغول نشود.

در اغلب این پایگاه‌ها، ماما حضور دارد ولی اتاق مامایی ویژه مادران باردار پیش‌بینی نشده است و هر مراقب سلامتی با هر پیشینه تحصیلی با طی چند ساعت آموزش ضمن خدمت و بدون مهارت و تسلط کافی مشغول ارائه خدمت به مادر باردار شده است».
این متخصص زنان در پایان تأکید می‌کند: «زنان متقاضی خدمات سلامت باروری و مادران باردار انتظار دارند تا از ماما خدمات خود را دریافت کنند ولی متأسفانه با تغییر نام ماما به مراقب سلامت مراجعان سرگردان بوده و چون اطمینانی به نامی غیر از ماما یا واحد مامایی ندارند، اغلب با وجود داشتن پرونده به مراکز خصوصی مراجعه می‌کنند که این رویکرد، مغایر با اهداف طرح است».

در همین حال اما دکتر ناهید خدا کرمی، دبیر کارگروه بهداشت و سلامت معاونت زنان و خانواده ریاست‌جمهوری، در گفت‌وگو با «شرق»، توضیحاتی را درباره طرح تحول بهداشت ارائه کرده و گفت: «طرح تحول سلامت در حوزه بهداشت بسیار خوب است و بازدهی بسیار بالایی را برای مردم در بلندمدت خواهد داشت.

خوشبختانه شبکه بهداشتی ما حدود ٣٠ سال در حوزه پزشکی خدمات پایه‌ای مطلوب سلامت را به مردم ارائه می‌کرد. بعد از آن هم طرح پزشک خانواده روستایی را داشتیم که آن هم به نحو بسیار خوب و سازمان‌یافته ارائه خدمات می‌كرد و یکی از بهترین دستاوردهای آن، این بود که یک ماما و یک پزشک عمومی خدمات خود را به روستاییان می‌دادند و منجر به کاهش میزان مرگ‌ومیر مادران باردار در روستاها شد؛ اما در طرح تحول حاشیه شهرها، تصمیم بر این شد که خدمات اولیه سلامت در خدمت حاشیه‌نشین‌ها باشد اما اتفاقی که افتاده این است که متأسفانه می‌بینیم درسی از تجارب گذشته نگرفته‌ایم و بهره‌‌اي از تجارب گذشته برای ترسیم این برنامه نبرده‌ایم و کمترین توجه به نتایج برنامه قبلی در این برنامه شده».

رئیس انجمن علمی مامایی در ادامه افزود: «از طرفی از پتانسیل فارغ‌التحصیل‌های گروه‌های مختلف در این طرح خوب بهره‌برداری نمی‌شود به‌طوری‌که درحال‌حاضر مثلا یک کاردان بهداشت خانواده یا یک کاردان بهداشت عمومی در کلاسی می‌نشیند که لیسانس مامایی یا کارشناس مبارزه با بیماری‌ها می‌نشیند و از همه اینها یک خدمت خواسته می‌شود. برای همین ما در بحث خدمات تخصصی سلامت مثل خدمات گروه‌های سنی، نوزادان مادران باردار و خدمات سلامتی باروری، در مراکزی که الان خدمات ارائه می‌دهند، دچار چالش شده‌ایم.

به این صورت که مادر باردار ممکن است توسط یک ماما مراقبت شود که اسمش مراقب سلامت است یا توسط یک کاردان بهداشت که اسم آن هم مراقب سلامت است یا توسط یک بهداشت خانواده که آن هم همین اسم را دارد. مشکلی که اینجا پیش آمده سرگردانی مادر باردار است و نداشتن اطمینان و اعتماد به تیم ارائه‌دهنده خدمت که مجبور می‌شود به مرکز دیگر مراجعه کند؛ چون اطمینان ندارد طرف واقعا ماما هست یا نیست؛ چون مردم ترجیح می‌دهند و می‌خواهند خدمات خود را از ماما دریافت کنند».

خداکرمی تأکید می‌کند: «از آن طرف هم مامایی که باید در خدمت مادر باردار باشد، مجبور است خدمات عمومی سلامت را ارائه دهد؛ بنابراین این طرح با وجود نقاط قوتی که دارد متأسفانه در چیدمان نیروی انسانی بی‌توجهی به فارغ‌التحصیلان گروه پزشکی را دارد و جالب است که این فارغ‌التحصیلان را معاونتی به اسم معاونت آموزشی تربیت می‌کند، اما معاونت بهداشتی اینها را به کار دیگری می‌گمارد یا دوباره برایشان دوره آموزشی می‌گذارد».

  رئیس کارگروه مامایی خاطرنشان کرد: «اینجا این مسئله مطرح می‌شود که اگر واقعا یک نفر با ٢٠ ساعت یا ١٤٠ ساعت آموزش می‌تواند کار فرد دیگری را انجام دهد، کلا و اصلا فلسفه دانشکده علوم پزشکی چیست؟ اصلا پزشک عمومی چرا باید چهار سال دوره تخصصی جراحی عمومی ببینید؟ چرا یک دوره سه‌ماهه نمی‌بیند و جراح نمی‌شود؟ ما باید به مردم احترام بگذاریم و نیازهای سلامتی آنها را بشناسیم. درست است که هدف این طرح پیشگیری از بیماری‌های غیرواگیر است، اما یکی از مهم‌ترین علت بیماری‌های غیرواگیر وضعیت سلامت باروری و هنگام تولد نوزادان است؛ بنابراین مسئولان ما باید توجه ویژه‌ای به زنان و دختران و مادران باردار داشته باشند.

بحث بعدی میزان دریافتی کارشناس مامایی در این طرح است. میزان دریافتی کارشناس مامایی در این طرح از یک کارشناس تغذیه کمتر است؛ درحالی‌که تعداد خدمت وی بیشتر است، اما متأسفانه این بی‌عدالتی در پرداخت‌ها وجود دارد و در بحث سوم نظارت بر کار پایگاه‌ها، به رشته‌های غیربالینی سپرده شده است؛ یعنی به رشته‌های تغذیه و روان‌شناسی؛ درصورتی‌که روان‌شناس اصلا از چگونگی ارائه خدمات بالینی خبر ندارد و این خدمات سلامتی و بالینی خدماتی هستند که باید از سوی فردی که آگاه به نوع خدمات هستند ارائه شود، نه فردی که خارج از نظام بالینی و به‌ویژه نظام سلامت است. اینها مشکلاتی به نظر کوچک است، اما در آینده مشکلاتی بزرگ را ایجاد خواهد کرد».

شیما، کارشناس مامایی است و در دانشگاه علوم پزشکی اراک درس خوانده و حالا در خانه بهداشت اراک مشغول به کار است و مدتی است تصمیم گرفته که از این طرح انصراف بدهد. او دلایل انصراف خودش را  این‌گونه بیان می‌کند: «این طرح آن‌قدر مشکل دارد که ترجیح می‌دهم دیگر با آن همکاری نکنم. من خودم کارشناس مامایی هستم و چهار سال با مشقت دروس مامایی و زنان را خوانده‌ام. ما درس‌هایی را که متخصص زنان می‌خواند به همان سنگینی می‌خوانیم و پاس می‌کنیم، رشته مامایی بهترین رشته لیسانس در شهر خودم بود.

بسیاری از هم‌رشته‌ای‌های من با رتبه‌های خوب زیر پنج هزار برای همین که در شهر خودشان بتوانند درس بخوانند، رشته مامایی را انتخاب کردند، اما حالا می‌بینیم در این طرح با آنهایی که با رتبه ٢٠‌هزار رشته بهداشت خانواده خوانده‌اند، هیچ فرقی نداریم. بعد از طرحم هم در یکی از شهرهای اطراف اراک یک سال به ‌عنوان مامای بهورز کار کردم و با وجودی که من هر روز باید یک روستا می‌رفتم، اما به خاطر علاقه به رشته‌ام تحمل می‌کردم. کیس‌های روستا را روی تخت ساده با امکانات ابتدایی معاینه می‌کردم تا بتوانم اطلاعات خود را بالا ببرم. من به ‌عنوان همه‌کاره تیم سلامت به همراه یک پزشک، ٩٠ مادر باردار را ویزیت می‌کردیم».

او می‌افزاید: «اما در طرح بهداشت همه چیز فرق کرد. در طرح مراقبین سلامت دیدم اصلا ماجرا چیز دیگری است. شغل مامایی که تو دوست داشتی به حاشیه می‌رود و همه کارهای بهداشتی که بچه‌های بهداشتی باید انجام بدهند، اصل ماجرا می‌شود. آنها یک دوره آموزشی برای ما گذاشته‌اند و می‌گویند چون کلاسش را گذرانده‌اید، باید این کارها را بکنید؛ درحالی‌که اصلا ما نباید این کارها را نکنیم وقتی وظیفه ما مراقبت بارداری است؟

از طرف دیگر بچه‌های بهداشت بیایند استرس مراقبت بارداری را تحمل کنند؛ واقعا نمی‌توانند. این چه منطقی است که از ما می‌خواهد به‌زور پا در کفش یکدیگر نکنیم؟ ماما می‌تواند کار واکسیناسیون بکند، اما فارغ‌التحصیل بهداشت خانواده، طبیعی است که نمی‌تواند کمکی به مادر باردار بکند. او با دو ساعت کلاس آموزشی نمی‌تواند مراقبت بارداری بکند. من تازه فقط در حوزه مراقبت بارداری صحبت می‌کنم؛ نمی‌خواهم وارد کارهای تخصصی‌مان شوم. من دیدم در این طرح ما را به چالش کشیده‌اند و این کار بسیار برایم ناراحت‌کننده بود و ترجیح دادم دیگر ادامه ندهم».شرق