قانون 1: زمان غذا خوردن
انسان
باید در زمان اشتهای واقعی اقدام به غذا خوردن کند و بدون اشتهای صادق غذا
نخورد. این زمانی است که غذای قبلی کاملا هضم شده است و ادرار نضج پیدا
کرده است. یعنی رنگ آن از بی رنگی به سمت ترنجی و پررنگ شدن رفته است.
همچنین شکم از زیر سینه با ناف سبک شده است، بوی غذای قبلی در بادگلو نیست،
نبض کوتاهتر شده است، حواس ظاهری تیزتر شده است و احساس تشنگی به وجود
آمده است.
قانون 2: زمان دست کشیدن از غذا
قبل
از این که کاملا سیری اتفاق بیافتد، باید دست از غذا خوردن کشید؛ چرا که
غذا برای هضم شدن نیاز به فضای بیشتری دارد و اجزا آن از هم فاصله می
گیرند. حال اگر حجم معده کاملا پر شده باشد، باعث تشویش و اختلال هضم و
بروز نفخ و سوءهاضمه خواهد شد.
قانون 3: جویدن غذا و طول مدت غذا خوردن
لقمه
های غذایی باید کوچک برداشته شوند تا بتوان آن ها را به خوبی جوید. جویدن
کامل غذاها باعث پیشگیری از سوءهاضمه، نفخ، یبوست و بسیاری از اختلالات
دیگر خواهد شد؛ چون هضم غذا از دهان آغاز می گردد. این کار باعث طول کشیدن
بیشتر غذا خوردن شده و از پرخوری نیز پیشگیری می کند.
جویدن کامل غذا باعث پیشگیری از سوءهاضمه، نفخ و بسیاری از اختلالات دیگر خواهد شد
قانون 4: نوع غذاهای مصرفی و غذا برحسب مزاج های مختلف
هر
چیزی خوردنی که وارد بدن می شود و وارد فعل و انفعال با بدن می شود، یا
شبیه بدن می شود و جایگزین بافت و مواد از دست رفته از بدن می گردد که به
آن غذای مطلق می گویند، یا اصلا قابلیت غذایی برای بدن ندارد و بدن را تحت
تاثیر خود قرار می دهد و کیفیتش را تغییر می دهد؛ مثلا بدن را گرمتر یا
سردتر از حد معمول خودش می کند که دوای مطلق نام دارد، مثل زنجبیل و کافور و
سیاه دانه و...
بعضی موارد نیز هستند که هم حالت غذایی و هم حالت
دوایی دارند. حال اگر غذایی بودن غالب باشد، غذای دوایی نام می گیرند؛ مثل
کاهو، اسفناج، عدس، نخود، لوبیا و... و اگر دوایی بودن غالب باشد، دوای
غذایی نام می گیرند، مانند سیر، پیاز، تره، نعناع و...
این قانون می
گوید فردی که سالم است و سوءمزاجی ندارد، نباید بطور روزمره به غیر از
غذاهای مطلق، غذایی دریافت کند. چرا که در درازمدت باعث بروز سوءمزاج (خارج
شدن از حالت اعتدال مزاج و سلامتی) خواهد شد. بهترین غذاهای مطلق شامل نان
گندم خوب پخته شده، گوشت های معتدل مثل گوسفند و بز و گوساله و ماهی،
شیرینی های ملایم و طبیعی، میوه هایی مثل انجیر و انگور است. اکثر غذاهای
مطلق، طبع معتدلی دارند و برای کسانی که سالم هستند و مزاجشان خیلی از
اعتدال دور نیست، مناسب است.
اما کسانی که مزاجشان از اعتدال فاصله
دارد و با خوردن غذاهای گرم یا سرد اذیت می شوند، باید غذاهای ضدمزاج
خودشان را دریافت کنند. یعنی از غذاهای دوایی و در مرحله بعد دواهای غذایی
استفاده کنند. اگر کسی دارای غلبه سردی است و با خوردن ماست، ترشی ها،
کاهو، خیار و گوجه دچار سستی بدن، آبریزش دهان، پرخوابی و کندی ذهن می
گردد؛ اولا باید میزان مصرف این مواد را کاهش دهد (نه این که کلا حذف کند) و
ثانیا مُصلحات مناسب آن- ها را به کار ببرد، مثلا ماست را با اندکی نعناع
یا پونه یا زنیان میل کند و ثالثا در هر گروه غذایی غذاهای مناب طبع خودش
را انتخاب کند.
برای نمونه به جای کاهو و خیار و گوجه، از هویج رنده
شده و کرفس استفاده کند. در فردی نیز که دارای غلبه گرمی است و با خوردن
ادویه زیاد (که معمولا طبع گرمی دارند، مانند دارچین، فلفل، زنجبیل و...) و
شیرینی جات و غذاهای پرچرب، دچار خارش بدن، خشکی دهان، تشنگی زیاد و... می
شود؛ انتخاب غذاهای مناسب در هر گروه غذایی ضروری است.
بعد از خوردن غذا، در حالت آرامش قرار بگیرید تا هضم به درستی صورت بگیرد
قانون 5: سکون بعداز غذا
بعد
از خوردن غذا لازم است که بدن در حالت آرامش قرار بگیرد تا هضم به درستی
صورت بگیرد. بدترین چیز برای هضم غذا، حرکت های شدید است؛ یعنی ورزش بعد از
غذا مناسب نیست. اما حرکت های خفیف که باعث انحدار (پایین رفتن) غذا و
قرار گرفتن آن در قعر (تَه) معده می شوند، کمک به هضم بهتر غذا می کنند. به
همین منظور توصیه شده است که بعد از غذا چند قدم راه رفته شود و سپس چند
دقیقه به پهلوی راست و بعد مدت طولانی تری به پهلوی چپ دراز کشیده شود.
موقع برخاستن نیز از پهلوی راست بلند شوید.
اما حرکت قبل از غذا به دفع فضولات بدن و افزایش حرارت غریزی برای هضم و جذب بهتر غذا کمک می کند.
قانون 6: مراعات عادت و لذت در امر تغذیه
به
تعبیر حکمای طب سنتی، عادت حکم طبیعت ثانویه را دارد و توجه به آن در هر
امری لازم و ضروری است. در بحث تغذیه نیز اگر فردی به غذایی عادت دارد و با
میل و رغبت فراوان آن را می خورد، طبیعت بدنش آن را بهتر هضم و جذب می
کند. البته دو نکته در این جا هست؛ یکی این که فرد عادت به مصرف غذاهای بد
داشته باشد که طبق این قاعده فکر می کند تکرار همین روش خوب است! که در این
جا باید به مرور عادتش را تغییر دهد.
دوم این که معمولا اکثر افراد
در مقابل غذای لذیذ و خوشمزه، کنترل شهوت خود را از دست می دهند و پرخوری
می کنند که خود باعث بروز عوارضی می گردد. در مجموع اگر دو غذا موجود بودند
که هر دو کیفیت خوبی داشتند، بهتر است غذایی که فرد از آن لذت بیشتری می
برد، بخورد؛ به شرط افراط نکردن در مصرف!
قانون 7: عدم مداومت بر یک نوع غذا و رعایت تنوع غذایی در زمان صحت
دریافت
زیاد غذاهای شور باعث خشکی بدن و مشکلات چشمی می گردد، زیاد خوردن غذاهای
ترش موجب پیری زودرس و کم خونی می شود، مصرف زیاد شیرینی ها باعث انسداد
کبدی (مثل کبد چرب) و رخوت و سستی معده می شود.
هرچه غذای موجود در
هر وعده ساده تر باشد، هضم آن بهتر صورت می گیرد؛ ولی در وعده های مختلف
باید تنوع غذایی رعایت گردد. برای نمونه برخی خوراکی ها هستند که یک مدت
محدودی در سال هستند و بعد از آن فصلشان می گذرد و بهتر است در همان موقع
دریافت شوند. مخصوصا که برای تهیه آن ها از مواد شیمیایی زیادی استفاده می
شود. مثل خیار درختی تولید شده در زمستان که پر از سموم و مواد شیمیایی
است!
هرچه غذای موجود در هر وعده ساده تر باشد، هضم آن بهتر صورت می گیرد
قانون 8: پرهیز از پرخوری
از
طرفی هم دریافت زیاد غذا و عادت به این امر، انسان را از صفای دل و
روحانیت خارج کرده و به سمت بهیمیت می برد. در روایت هست که خدا از هیچ چیز
به اندازه شکم پر بدش نمی آید!
قانون 9: رعایت ترتیب در غذاها
یک
نوع دیگر تقسیم بندی غذاها در طب سنتی ایرانی، تقسیم آن ها به غذاهای لطیف
و کثیف است. غذاهای لطیف اجزای از هم فاصله دارتری دارند و به راحتی هضم
می شوند و زودتر هم در بدن تحلیل می روند. اما غذاهای غلیظ بافت متراکم تری
دارند و همین طور بافت سفت و محکمی در بدن تولید می کنند و دیرتر تحلیل می
روند. کسانی که بیشتر کارهای فکری دارند و فعالیت بدنی کم تری دارند، باید
بیشتر غذاهای لطیف مصرف کنند، دچار سوءهاضمه و مشکلات دیگر می گردند. ولی
ورزشکاران و افراد دارای فعالیت بدنی زیاد مانند کارگردان باید غذاهای غلیظ
بیشتری دریافت کنند تا دچار ضعف جسمانی نشوند.
مثال هایی از غذاهای طیف: کاهو، سیب، انار، نان گندم، نان جو، گوشت گوسفند و بز، ماهی، مرغ، سوپ ساده سبزیجات، آش برنج، عسل و...
مثال
هایی از غذاهای غلیظ: رشته و غذاهایی که با رشته درست می شوند مثل آش
رشته، ماکارانی، لازانیا، ته دیگ، غذاهای شیرین و چرب مثل حلوا، سس ماینوز،
سیب زمینی و تخم مرغ آب پز و سالاد الویه، گوشت گاو و گوشت های فریزری،
غذاهای سرخ کرده مثل کتلت و کوکو و...
قانون 10: رعایت ناسازگاری های غذایی
در
طب سنتی ایرانی بعضی غذاها با هم ناسازگارند؛ یعنی نباید همزمان مصرف
شوند. اگر کسی یک بار این ها را با هم مصرف کرد و عارضه ای برایش پیش
نیامد، در صورت تکرار این عادت، باید منتظر بروز عوارض جبران ناپذیری باشد.
برای نمونه مصرف همزمان گوشت ها به ویژه گوشت طیور با لبنیات (مثل ماست)
به شدت نهی شده است و تکرار این عادت غذایی موجب بروز بیماری های پوستی مثل
ویتیلیگو (برص) و دردهای مفاصل می شود.
برخی از موارد ناسازگار با هم:
• لبنیات با ترشی ها
• لبنیات با میوه ها مثل شیرموز
• نوشیدن آب و مایعات بعد از میوه ها
• ماهی با تخم مرغ
مصرف زیاد شیرینی ها باعث انسداد کبدی و رخوت و سستی معده می شود
بعضی افراد هستند که حجم معده شان کم بوده و توانایی دریافت غذای زیاد در یک وعده را ندارند. بنابراین باید حجم غذای هر وعده را کاهش داده و بر تعداد وعده ها بیافزایند. از طرفی برخی افراد می باشند که حرارت معده شان بالاست و غذاهای لطیف در معده آن ها می سوزد. این افراد باید غذاهای غلیظ بیشتری مصرف کنند.
افرادی که معده سستی دارند و غذا در آن نمی ماند تا هضم کامل بیابد و سریع عبور می کند؛ باید قبل از غذا مقداری قابضات (مثل رب به یا سیب یا انار) میل کنند. کسانی هم که معده ضعیفی دارند و هر غذایی بخورند، بلافاصله دچار نفخ و سنگینی و احساس پری معده می شوند، باید بعد از غذا مقداری از شربت های مقوی معده بنوشند؛ مثلا مقداری شربت جالینوس (یا سکنجبین سفرجلی) که از عصاره میوه به، زنجبیل، عسل و سرکه درست شده است.
