از چهچهه قناری‌های ایران تا اپرای قناری‌های آلمان

 لک تولک یعنی چی؟
تولک اصطلاحی است برای فصل پرریزی پرندگان. به اصطلاح توی لاک خودشان می‌روند. اگر قبل از پایان دوران پرریزی عاملی باعث پرریزی دوباره پرنده بشود، پرنده لک تولک شده است.
 حالا چرا شما لک تولک هستید؟
برای اینکه قناری به خاطر صدایش و آوازش «اسیر و آواره شد» اما الان همه به دنبال جوجه کشی از این پرنده هستند. دیگر کسی به صدایش اهمیت نمی‌دهد. قناری کشی، شغل شده است. یعنی یک آپارتمان و دو تا آپارتمان  می‌گیرند جوجه کشی می‌کنند و می‌فروشند. الان تعداد قناری مهم است. با دارو و مکمل کیفیت(جثه) آنها را بالا می‌برند. من می‌گویم اگر پرنده درشت می‌خواهید بروید«کفتر» بازی! (قدیم) فقط آوازش مهم بود اما الان فقط برای قشنگی است.  فقط تجاری نگاه می‌کنند.
 الان گرانترین قناری چند تومان است؟
500 میلیون تومان. البته بیشتر از این قیمت هم داریم. برای همین هم است کسانی که تجاری به این ماجرا نگاه می‌کنند وقتشان را صرف تعلیم یک قناری در سال نمی‌کنند.
 یعنی در سال فقط یک قناری می‌توان تعلیم آواز داد؟
در نهایت دو(بال)قناری. زمان می‌برد.
 آواز هم توی قیمت قناری تأثیر دارد؟
نه، فقط جثه بعد رنگ. الان همه دنیا دارد روی مد کار می‌کند.
 یعنی قناری‌ها آواز را کنار گذاشته‌اند و مدل شده‌اند؟
بله
 الان تمام دنیا آواز را کنار گذاشته است؟
به طور کامل نه. بویژه ترکیه خیلی خوب در این زمینه دارد کار می‌کند. بلژیک چند سالی است که دارد روی آواز قناری کار می‌کند. آواز بلژیکی‌ها با آلمانی‌ها فرق دارد. در روسیه و اوکراین با یک فلوت هایی با برنج مثل نی لبک به قناری آواز یاد می‌دهند. ما ایرانی‌ها قناری دوست داریم که دنگ دنگ صدا بدهد. آلمان روی آواز یک قناری کار می‌کند که رولر نام دارد.
 کی رفتید سراغ تعلیم قناری‌ها؟
از 17 سالگی. می‌رفتم قناری‌های مختلف را می‌دیدم. نت‌ها را گوش می‌دادم، معمولاً قناری‌ها هفت هشت مدل می‌خواندند. یکی دو تای آن قشنگ بود بقیه اش زشت. آن زمان ضبط صوت‌های  ریلی بود. یکی ازآنها را خریدم. صدای قناری‌های مختلف را پر کردم. نت‌های قشنگ را چیدم و به هم چسباندم. این نت را یاد یک قناری دادم.  هر کی می‌شنید تعجب می‌کرد. بعد یواش یواش کامل ترش کردم. تکه قشنگ تر را انتخاب می‌کردم. مثلاً اگر تند بود آهسته‌اش می‌کردم یا اگر کند بود، تندش می‌کردم.
 غیر از شما کسی روی آواز قناری توی ایران کار می‌کند؟
خیلی کم.  کسانی که اهل دل باشند سه - چهار نفرند.
 نت زشت یعنی چی؟
نتهای بد و زشت در آواز قناری را قور و وی وی و غاز غاز و چیو چیو و فیس فیس، وز وز  و قِرچ قِرچ می‌گویند. هر کدام از این نت‌های بد اگر در آواز قناری باشد این قناری از امتیازهایش کم می‌شود.
 یعنی صدایی که قناری از اطراف می‌شود مثل صدای چرخ خیاطی؟
بله
 این امتیاز‌ها را توی گرو کشی‌ها می‌دهید؟
بله
 چرا می‌گویید «موقوم خوانی»؟ چرا مقام نمی‌گویید؟
به قناری‌های خوش آواز و خوش صدا،« خوش مقام» می‌گفتند. کم کم کلمه خوش مقام جای خودش را در لهجه تهرونی‌ها به «خوش موقوم» می‌دهد در نهایت در محاوره کوچه بازار به موقوم خلاصه می‌شود الان هم می‌گویند:«موقوم». مثل تهران که می‌گویند«تهرون، ایرون، ایوون».
 تفاوت آوازی که آلمانی‌ها به رولر تعلیم می‌دهند با آواز ایرانی چیست؟
در اروپا با یک فلوت  فقط یک ردیف آواز رولر را به قناری آموختند که معنی غلتان یا غلتک را می‌دهد. شما هم می‌توانید با هر وسیله موسیقی آواز جدیدی به یک جوجه قناری که حتی صدای پدرش را نشنیده باشد، بیاموزید. مثل تفاوت چهچه ایرانی و اپراست.  رولر از نت «لی لی لی لی» که از صدای یواش و آرام شروع می‌شود و تا آخر چه‌چه و قور در آوازش شنیده نمی‌شود.در ایران ردیف‌های مختلفی دارد و در اروپا هم یک نوع ردیف آواز می‌پسندند که به نام «رولر» معروف شده و در آلمان بیشتر علاقه‌مند دارد. در ایران مدل‌های آواز قناری  را با صدای زنگ مشخص می‌کنند. مثل لی لام هور، بلبلی، لیلی لی لی، جام جام. زنگی سه نوع است. اگر زنگی را ریز و تند و بهم چسبیده  بخوانند،
نعلبکی می‌گویند.
 این  اسم‌ها از کجا آمده مثلاً نعلبکی یا جام جام؟
از قهوه خانه‌های قدیم. در گذشته صاحب قهوه خانه برای اینکه حواس مشتری را به قهوه خانه اش جلب کند وقت شستن، نعلبکی‌ها را به هم می‌زد که صدای ریز می‌داد. زنگی لوله‌ای فاصله دار تر از نعلبکی و سنگین تر است، مثل برخورد صدای دو تا لوله آهنی به هم. جام جام از صدای برخورد دو تا جام قهرمانی بهم می‌آید.
 نت‌های زیبایی که شما دنبال آن می‌گشتید چی بودند؟
لی لی لی لی و جام جام و جنگ جنگ و چنگ چنگ و چاپ چاپ و هور است ممکن است یک قناری با صدای زنگ دارتر این نت‌ها را بخواند که نمره بهتری دارد و باز هم ممکن است که قناری این نت‌ها را با فاصله یعنی سنگین تر بخواند که باز هم نمره بیشتری میاورد.
 نت معمولی هم داریم؟
بله. انواع چه چه و چیاه چیاه و ایس ایس و اُس اُس است.
 تعلیم یک قناری موقوم خوان چقدر طول می‌کشد؟
یک سال،البته بستگی به استعداد قناری هم دارد. در سال یک قناری را بیشتر نمی‌توانی تعلیم دهی، درنهایت دو قناری را. برای خیلی‌ها نمی‌صرفد. بنابراین چند اتاق را به جوجه کشی اختصاص می‌دهند. قناری معمولاً 12 تا 14 سانت قد دارد اما آنقدر به  پرنده هورمون و تقویتی و ویتامین می‌دهند که قدش را به 23 سانت رسانده‌اند. دوبرابر. خیلی هم گران است.
 چرا گران است؟صدایش خیلی بهتر است؟
نه اصلاً با صدایش کار ندارند و فقط جثه اش مهم است. بعد هم قد و رنگ.
 الان چه رنگی از همه گرانتر است؟
سفید و طلایی.
 گرانترین قناری‌ها همین دو رنگند؟
نه. گرانترها را جثه آنها مشخص می‌کند. ما بهش می‌گوییم «استایل».
 مگر هر قناری در سال چند جوجه را به سرانجام می‌رساند؟
هر قناری هر بار 4 تخم می‌گذارد. تخم‌های آنها زیر یک نوع قناری که به آن پرستار می‌گویند می‌گذارد. آنها از تخم خیلی خوب نگهداری می‌کنند.
 قناری‌های ایران را صادر هم می‌کنند؟
نه. الان خیلی از کشورهاصادرات دارند. حتی ترکیه هم صادرات دارد. چین هم یکی دوسالی است که راه پیدا کرده‌اند. هم به نمایشگاه‌های اروپایی می‌روند وهم به نمایشگاه‌های ترکیه.  اما ایران صادرات ندارد فقط ساده‌ها را برای کشورهایی مثل عراق وکشورهای عربی اطراف می‌فرستند. ریزهاشون(قناری‌های کوچک) که به آنها «پرستار» می‌گویند.
 چرا پرستار می‌گویند؟
چون اینها ارزش آنچنانی ندارند، تخم قناری‌های گران را می‌گذارند زیرشان. این بیچاره‌ها هم از آنها پرستاری می‌کنند.
 یعنی عراق پرستارهای ما را می‌خرد، جوجه کشی می‌کند و صادر می‌کنند؟
نه عراق هم صادرات ندارد. عرب‌های عراق یا دوبی و امارات قناری را برای آواز می‌خواهند. چون کوچک‌ها هم  زیاد آواز می‌خوانند هم کمتر مریض می‌شوند.
 پس هرچه جثه قناری بزرگتر باشد احتمال بیماری اش بیشتر می‌شود؟
بله به دلیل اینکه به آنها دارو و ویتامین می‌دهند تا جثه آنها درشت شود. فکر کنید مکمل‌های بدن‌سازی را می‌دهند به این بیچاره‌ها.
 بیشتر چه بیماری می‌گیرند؟
ورم روده. چون داروهای قاچاق مختلف می‌آورند.
 هنوز دارو و درمان استانداردی در کشور برای آنها وجود ندارد؟
چرا؛ چند نفر در تهران هستند که دانه و دارو می‌فروشند که استاندارد و قابل اعتماد هستند.
 داروها را از کدام کشورها می‌آورند؟
اسپانیا و هلند. تازگی‌ها ترکیه هم دارد دارو وارد ایران می‌کند؛ حتی چین.
 مثل همیشه پای چین همچنان وسط است؟
بله داروی تقلبی می‌سا‌زد! ترکیه هم یک دارویی براساس تجربیات خودشان تولید می‌کند.
 که قابل اعتماد نیست؟
نه نیست. به خاطر همین داروها و ویتامین‌ها  یک دفعه بیماری اپیدمی می‌شود. شما فکر کنید به جای غذا، صبحانه، ناهار و شام «تخمه » بخورید. خب مریض می‌شوید، آن هم پرنده به این (کوچکی).
 در حال حاضر تغییرات ژنتیکی زیادی روی قناری‌ها انجام می‌شود.حتی رنگ‌ آنها را تغییر می‌دهند.  قناری‌ها در ابتدا چه شکلی بودند؟
بله الان انواع و اقسام قناری‌های از لحاظ رنگ و اندازه وجود دارد اماپرنده‌هایی که اسپانیایی‌ها اسیر کردند حدود 10 سانتی متر طول داشتند و به رنگ سبز خاکستری و زرد کم رنگ بودند.
 ‌چطور شد که قناری‌ها از اسپانیابه سراسردنیا پرواز کردند؟
می دانید اصل قناری برای جزایر قناری است که خودشان می‌گویند: «کاناری». 1478 میلادی اسپانیایی‌ها درنزدیکی سواحل قاره آفریقا  به جزایر قناری می‌رسند. آنجا  پرندگانی زیبایی را می‌بینند که  خیلی هم زیبا آواز خوانی می‌کنند. اسپانیایی‌ها صد سال انحصار قناری را در دست داشتند و چون فقط «پرنده نر» را می‌فروختند کسی نمی‌توانست از آنها جوجه بکشد. سال 1555 یک کشتی اسپانیایی پر از قناری دچار حادثه می‌شود و قناری‌ها موفق به فرار می‌شوند.  
 به کجا می‌روند؟
جزیره آلبا در ایتالیا. ایتالیایی‌ها هم بسرعت روی آنها سرمایه گذاری می‌کنند و به سراسر اروپا قناری نر و ماده صادر می‌کنند. البته الان قناری‌ها بیشتر به اسم محلی نامیده می‌شوند. مثلاً قناری یورک شایر در شهر یورک شایر انگلستان پرورش یافته به همین اسم هم معروف شده است.
 قناری چه زمانی وارد ایران می‌شود؟
وقتی ناصر الدین قاجاری(نمی گوید شاه. توی کتابش هم توضیح داده که شاه کلمه بزرگی است و نباید دنبال اسم ناصر بیاید.) به اروپا می‌رود 20 تا(بال) قناری به او تعارف (هدیه) می‌دهند. ناصر خودش یک باغ وحش کوچک در خیابان پیروزی الان داشت، دو تا از قناری‌ها  را برای خودش نگه داشته و بقیه قناری‌ها را داد به پسر و وزیر و اطرافیانش. کم‌کم تعداد قناری باز‌ها زیاد شد. پدرم سال 1310 قناری بازی‌های تهران را شمرد که 11نفر بودند.  قناری‌ها به اسم افراد  شناخته می‌شدند و همه همدیگر را می‌شناختند.
 نخستین بار چه کسی به قناری‌ها تعلیم داد؟
حدود صد سال قبل آقای ضل السلطان (توی کتابش(پرندگان طلایه) به اسم «ض-س» آمده است) یک کار جالبی می‌کند. یک جوجه قناری را از بقیه جدا می‌کند و دو نفر از نوکرهایش را موظف می‌کند که تمام روز هر کدام با یک میله آهنی چند بار به زنگ برنجی ضربه بزنند و چند بار هم به جام بلوری. آنها شبانه روز این کار را انجام می‌دهند. سه ماه بعد جوجه قناری نت زنگی و جام جام را به آواز پدرش اضافه می‌کند.
 خب؟
سال بعد این جوجه قناری، معلم چند جوجه دیگرمی شود. یکی از آن جوجه‌ها به علی آقا سبزی فروش که تو کوچه مروی زندگی می‌کرده، تعارف می‌دهند. این قناری پدر قناری بیقوش بود.
 پس آواز «بیقوش» از پسر قناری علی آقا سبزی فروش به جا می‌ماند؟
هم بله هم نه.بیقوش قناری آوازه خوانی بود که  گردنش را کج می‌کرد ولی بیقوش اسم  یک آواز نیست. این قصه را از زبان پدرم، و آقای اسدالله منتظری، آقای اصغر مسچیان و آقای صدر چیلانی(قناری بازی‌های معروف تهران قدیم) شنیدم. شنبه شب‌ها قناری باز‌ها پاتوق داشتند. یکی از این شب‌ها قناری باز‌ها در قهوه خانه‌ای در خیابان «پامنار» جمع می‌شوند. علی آقا هم یک قناری کاکلی لیمویی رنگ قوی جثه را به این مغازه می‌آورد. این قناری صدای بسیار بالایی داشت که با چند مدل «سردهان» و «پس دهان» می‌خواند و توجه همه را جلب می‌خواند. قناری بازها هم خواهانش می‌شوند اما علی آقا حاضر به فروش نمی‌شود.
 خب؟
بالاخره یک نیمه شب تاریک (که مهتاب نبود) آقاصدر جیلانی  به همراه اکبر آقا اره کش این قناری  را از دکان علی آقا بردند و پس از دو سال از این قناری جوجه کشیدند.
 قناری علی آقا چه شد؟
قناری را دوباره به علی آقا برگرداند. از بین  جوجه‌های این قناری چهار تا نر شده که هر کدام به نوبه خود معروف شدند. یکی از این جوجه‌ها طلایی رنگ بود که به نام «طلایی» معروف شد. یکی لیمویی کم رنگ بود که به نام «سفید» معروف شد. یکی دیگر لیمویی رنگ بود که چند پر تقریباً سیاه مایل به خاکستری داشت که این هم به نام «پر رش» معروف شد.

از همه مهمتر جوجه درشت تر بود که  رنگ لیمویی داشت و به خاطر مبتلا شدن به مرض آبله یک چشمش را از دست داده بود. بنابراین دید کاملی نداشت و باید صورتش را به طرف چپ و راست بگرداند تا اطرافش را ببیند. به خاطر شباهت به پرنده‌های شکاری که برای یافتن طعمه صورتشان را به اطراف می‌گردانند، نام این قناری را بیقوش نهادند. قناری بیقوش به دلیل نقص چشمش نتوانست جفت‌گیری کند ولی از برادرانش جوجه کشیدند و سالیانی که زنده بود اول نزد آقاصدر بود، بعد آقای جعفر بزاز آن را خرید. بعدتر آقای اصغر رنگرز و دست آخر هم خلیل خان آن را خرید.  جوجه‌هایی که این چهار نفر تحت تعلیم آواز قناری بیقوش گذاردند توانستند مانند استاد خود بخوانند ولی با صدای معمولی و در آن سال‌ها هر قناری نت زنگی یا یکی از مدل‌های موقوم را می‌خواند، قناری بازها می‌گفتند که قناری دهان بیقوشی می‌خواند. اما فقط یک قناری نامش بیقوش بوده و آواز‌های قناری نام دیگری دارند.

  قناری که زیر می‌خواند را بیشتر می‌پسندید یا بم؟
قناری هرچقدر کوچک تر باشد سریع می‌خواند. قناری درشت تر آرام تر و سنگین تر می‌خواند که می‌گویند بهتر است. من یکبار برداشتم نواری را که از صدای قناری ضبط کرده بودم «اریب» بریدم و چسباندم. یکی از ادیتورهای صدا و سیما شنید.توش ماند. می‌گفت ما این را نمی‌دانستیم.  یا ضبط می‌کردم، مثلثی می‌بریدم و به هم وصل می‌کرد. وسط اش یک صدای تیک می‌داد. آن صدای تیک را قناری می‌خواند. یا مثلاً با دور تند پر می‌کردم با دور کند یاد می‌دادم. مثلاً من می‌شنیدم که می‌گوید:«لی لا هورر...وقتی قناری می‌خواندمی گفت:«اِ لین لام هور».
 قناری‌ها ساز هم یاد می‌گیرند؟
بله صدای سنتور و تار را خوب یاد می‌گیرند.
 شما تا به امروز صدای سنتور یا تار را به قناری یاد داده اید؟
نه من صدای قناری را مختلف را گرفتم، ترکیب شان کردم. نت‌های خوب را بریدم، چسباندم. برای جوجه چند روزه گذاشتم یاد گرفت. من نواری که تهیه کرده بودم بردم ترکیه. گفتند ما دنبال همین آواز هستیم. ولی نتوانستند. آنها آواز بلبل را به قناری یاد می‌دهند.
 گفتید که خیلی از کشورهای دنیا را برای گلچین کردن آوازهای قناری گشته‌اید؟
بله. فرانسه، آلمان، ایتالیا، روسیه، اوکراین. دخترم به زبان انگلیسی و فرانسوی مسلط است. او را برای آوردن قناری به فرانسه فرستادم. قناری‌های اوکراین را دیدم. یک نفر قناری‌اش را  آورده بود و توی سرما می‌خواند. نی‌لبکش رادرآورد و زد قناری هم عین او خواند.
 از کدام کشور قناری آوردید؟
اصلا پیدا نکردم. هیچ کدام چیزی که من می‌خواستم نمی‌خواندند.ایران