پيش به‌ سوي ريشه کنی هپاتيت C در ايران

مويد علويان، رئيس شبکه هپاتيت ايران جايزه دانشمند برتر در اين حوزه را دريافت کرده است. برخي از کتاب‌هاي وي به زبان‌هاي روسي، عربي و کردي ترجمه شده است. علويان همچنين اولين مرکز هپاتيت ايران در انتقال خون را سال 72 تاسيس کرد.

در خصوص هپاتيت C، وضعيت ما در کشور در مقايسه با کشورهاي منطقه چگونه است؟

ما در جمعيت عادي کشور آماري زير نيم درصد ابتلا داريم. طبق برآوردي که شبکه هپاتيت با مراکز علمي داخل و خارج از کشور انجام داده حدود 148 هزار نفر مبتلا به هپاتيت C در کل کشور داريم. ما چون زير نيم درصد هستيم در مقايسه با کشورهاي همسايه شيوع بسيار کمي داريم. کشورهاي شمال ما يعني آذربايجان و تاجيکستان شيوع بالاي 5 درصد دارند. پاکستان، افغانستان و عراق بين 5 تا 7 درصد شيوع بيماري دارند.

آمارهمه کشورهاي حاشيه خليج فارس به‌جز امارات نيز خيلي بالاتر از ما است و اين وضعيت ما را متفاوت مي‌کند.

خوشبختانه ما در کشور هم بحث سلامت روز و هم بحث پيشگيري را داريم. در کشور طبق برنامه‌اي که ريخته و طراحي شده، اميد داريم در سال 2030 يعني 15 سال ديگر وارد فاز ريشه‌کني هپاتيت C در کشور شويم. اين اتفاق باعث مي‌شود 20 تا 30 سال آينده جامعه از لحاظ هپاتيتC فکري آسوده داشته باشد.

لازمه اين موضوع هم تشخيص و درمان است. براي اينکه تشخيص داده شود، لازم است که مردم آگاهي پيدا کرده، پيشگيري و دوري کنند و اگر کسي رفتارهاي پرخطر دارد مورد آزمايش قرار گيرد.

چرا قبلا حرف ريشه‌کني اين بيماري زده نمي‌شد؟

چون درمان‌هاي قبلي ما سخت‌تر بود. مصرف آمپول داشتيم که يک‌سال براي درمان طول مي‌کشيد. اما طول درمان ‌هاي جديد 3 ماه با اثربخشي بالاي 98 درصد و نزديک به صددرصد است. وقتي اين اتفاق افتاده، يعني اميد به ريشه‌کني وجود دارد. اصل داستان و چيزي که خيلي مهم است، دانستن اين است که بايد چه کار کرد.

اينها داروهاي گراني هستند. وقتي به بازار آمدند درمان 3 ماهه آن حدود 84 هزار دلار بود. برخي کشورها مثل مصر تاکنون بيش از 100 هزار نفر ثبت نام داشته و درحال درمان هستند. براي کشور مصر شرکت توليد‌کننده قيمت بسيار پاييني در نظر گرفته است. نکته‌اي که وجود دارد، اين است که بالاترين شيوع هپاتيت در منطقه مصر، پاکستان و بعد آذربايجان است. کشورهايي که همه در خاورميانه هستند. ما قطعا با اين قيمت‌ها نمي‌توانيم بيماران را درمان کنيم. بايد دنبال اين باشيم که درمان با اثربخشي بالا و قيمت پايين داشته باشيم. اگر مي‌خواهيم اين اتفاق با قيمت پايين بيفتد، بايد در ايران توليد داشته باشيم.

داروهاي موجود در درمان بيماري هپاتيت چيست؟

ما چيزي داريم به نام اينترفرون يا ريباويرين که درمان کلاسيکي است که براي بيماران انجام مي‌داديم.

در ژنوتيپ3 اثربخشي بيشتر و در ژنوتيپ 1اثربخشي کمتري دارد و بيماري را حدود 50 تا 60 درصد ريشه‌کن مي‌کند. همچنين اين دارو با عوارضي همراه است.

48 هفته زمان براي درمان نياز دارد. خوشبختانه اين دارو در ايران توليد مي‌شود و مطالعه باليني روي آن انجام داديم و معادل اثربخشي داروهاي خارجي را دارد. اين 4هزار بيماري که در کشور درمان مي‌شوند با همين روش است.

اين داروهاتحت پوشش بيمه هستند؟

بله همه بيمه‌ها پرداختي دارند. برخي از بيمه‌ها صددرصد هزينه را مي‌دهند. با حمايتي که بيمه‌ها انجام دادند ما توانستيم در کل کشور سالي 4 هزار بيمار را درمان کنيم.

اين درماني که گفتيد همان درمان قطعي است؟

نه، اين درمان از قبل بود. درمان‌هاي قطعي تازه آمده است. دارويي به نام سوفوسبووير(سووالدي) آمده است. دارويي است که در واقع خوراکي است.

اين دارو در ايران نيز توليد شده است. وقتي اين قرص را به همان درمان قبلي اضافه مي‌کنيم چند اتفاق مي‌افتد. يعني درمان سه تايي مي‌شود.

مي‌شود بيشتر توضيح دهيد؟

براساس دستورالعمل کشوري ما در خصوص ژنوتيپ1 ديگر درمان دو تايي نداريم، يعني بايد دو داروي قبلي را به‌اضافه داروي سوفوسبووير بدهيم. داروي سوفوسبووير که بالاي 80 ميليون تومان قيمت داشت با توليد داخل درحال حاضر با قيمت 4 و نيم ميليون تومان در اختيار بيماران قرار گرفته است. اگر اين دارو اضافه شود چند حسن دارد. اول اينکه اثربخشي از 50 تا 60 درصد به 95 درصد مي‌رسد. دوم مدت درمان را از يک سال به سه ماه کاهش مي‌دهد.

با اين قرص جديد دوره‌هاي درماني ما يک‌چهارم زمان قبل و اثربخشي نزديک به دو برابر شده است. نکته‌اي که وجود دارد، اين است که بعد از اينکه اين قرص معرفي شد، بايد با درمان قبلي مصرف شود و نمي‌توان دارو را بدون آنها استفاده کرد. داروي بعدي قرص لديپساوير همراه با سوفوسبووير بود. اسم اين ترکيب را هارووني گذاشتند.

اين قرص در درمان بيماري، بدون اينترفرون است. البته هنوز گران است و ايران هم مراحل مطالعه و بررسي و ساخت را مي‌گذراند. اين قرص اثربخشي بالاي 98 درصد دارد. هنوز داروي ايراني آن به بازار نيامده است. عمده داروهايي که در ايران وجود دارد، از طرف ما بررسي شده و اثربخشي آن به‌ثبت رسيده است.

عمده اين داروها شايد سنتز داخل نباشد. مواد اوليه آن را از بازارهاي جهاني مي‌گيرند. مهم اين است که دارويي با کيفيت خوب و قيمت پايين عرضه مي‌شود.

اساس حرف ما در شرايط هپاتيت اين است که ما دارويي با کيفيت بالا و اثربخشي خوب با قيمت پايين مي‌خواهم. اگر بخواهيم اين اتفاق بيفتد، بايد رقابتي سالم در بين شرکت‌ها بوجود بيايد. داروي بعدي داروي داکلينزا است که 12 تا 24 هفته با ميزان اثربخشي بالاي 95 درصد دارد که هنوز در ايران توليد نشده است.

انتظارات شما در اين بين چيست؟

ما انتظار داريم که وزارت بهداشت و حوزه غذا و دارو اين فرصت را به همه شرکت‌هاي توليد داخل بدهد که وارد عرصه توليد دارو براي بيماران هپاتيت شوند. وقتي اين رقابت اتفاق بيفتد، قطعا قيمت پايين‌تر خواهد بود و به درمان 10 هزار نفر در سال مي‌رسيم. در ضمن مگر ايران ادعاي مرجعيت علمي در منطقه ندارد؟ شرکت‌هايي که دارند اين داروها را توليد مي‌کنند، چرا در کشورهاي منطقه، بازار خود را پيدا نکنند؟ پس نبايد اين فکر را کرد که بازار ايران اشباع مي‌شود و مقرون به‌صرفه نيست. چيزي که اکنون در سايت وزارت بهداشت ديده مي‌شود براي داروي سوفوسبووير است.

در سايت اعلام شده طبق آرا کميسيون تشخيص، صلاحيت و ساخت داروها، با انحصار توليد قرص سوفوسبووير 400 به مدت يک سال از تاريخ صدور پروانه موافقت شد. اگر قرار باشد توليد داروهاي اين بيماري را در انحصار يک گروه قرار دهيم، قطعا به هدف خود نائل نمي‌شويم. تصميمي که در مورد اين دارو گرفته شده است، باعث مي‌شود شرکت داخلي به علت نداشتن رقيب در قيمت‌گذاري راحت باشد.

درحال حاضر قيمت‌گذاري چگونه است؟

قيمت اصلي قرصي را که اين شرکت توليد کرده و هر قرص را 50 هزار تومان به فروش مي‌رساند، در آورده‌ايم. هر کيلوگرم ماده اوليه قرص سوفوسبووير 5 هزار دلار است. يک کيلوگرم مي‌شود يک ميليون ميلي‌گرم، اين به قرص 400 ميلي گرمي تقسيم شود، 2 هزار و 500 قرص مي‌دهد.

يعني ماده اوليه در هر قرص 7 هزار و 200 تومان است. اگر قرص پکيج شود و سودش را هم در نظر بگيريم، باز فاصله 7200 تومان با 50 هزار تومان خيلي زياد است. هر بيمار سه ماه، هر روز بايد يک قرص 50 هزار توماني بخورد که اين به اقتصاد خانواده ضربه وارد مي‌کند. وقتي انحصار در خدمت شرکتي قرار بگيرد، نمي‌توان بيش از اين انتظار داشت. من اطلاع دارم که 6 شرکت تقاضاي توليد اين قرص را در ايران دارند. انحصاري کردنشان به همين دليل است که مي‌گويند چرا تقاضا زياد است؟

در خصوص قرص هارووني بيشتر توضيح دهيد.

قرص هارووني براي ما مهمتر است. اين قرص شامل سوفوسبووير و لديپساوير است. قيمت تمام شده قرص لديپساوير را هم در آورديم و حدود 19 هزار تومان بود. يعني اگر اين دو را در کنار هم بخواهند در قالب قرص جديد بدهند، نبايد بيش از 40 هزار تومان عرصه کنند البته با احتساب سود دارو.

براي بهتر شدن قيمت‌ها چه بايد کرد؟

بايد فضا را براي توليد شرکت‌هاي ديگر باز کرد. هيچ انحصاري درحال حاضر براي هارووني وجود ندارد. چندين شرکت براي توليد آن درحال فعاليت هستند. ولي اگر يکي از اين شرکت‌ها زودتر توليد کند، دارو انحصار آن شرکت مي‌شود. سوال اينجاست، مگر اين قرص‌ها توليد ما است؟ دارويي را مي‌توان به انحصار گرفت که شما توليد کرده باشيد. اينجا مواد اوليه آورده و بعد ساخته مي‌شود. ديگر نمي‌توان ادعاي انحصار داشت.

از نظر غربالگري در اين زمينه کارهايي کرده‌ايد؟

غربالگري براي افراد پرخطر را داشته‌ايم. کساني که سابقه تزريق خون قبل از سال 75 داشته‌اند و جانبازان خيلي غربالگري شده‌اند چون تعداد بالاتري از تزريق خون داشتند. کساني که اعتياد تزريقي دارد نيز نياز به غربالگري دارند. به مراکزي که معتادان در آنجا درمان مي‌شوند آموزش داده مي‌شود تا غربالگري انجام دهند. در آمريکا در بهترين شرايط 10 درصد بيماران شناخته شده‌اند.

وضع ما يک تفاوتي دارد، اينکه مي‌خواهيم در 15 سال آينده به ريشه‌کني اين بيماري برسيم و امکان‌پذير هم هست. اين ايده تئوري تنها نيست و در عمل اتفاق خواهد افتاد. به شرطي که درمان‌ها ارزان شود و داروها در دسترس قرار بگيرد. تنها استراتژيک مهم درحال حاضر در دسترس بودن داروهايي با اثربخشي بالا و قيمت پايين و توليد داخل است. سپید