آیا می‌دانید واژه «رحم اجاره‌ای» اشتباه است و باری منفی دارد؟ کسی می‌داند که به پدر و مادر این جنین لقاح یافته، پدر و مادر ژنتیکی گفته نمی‌شود؟ چراهزینه انجام این روش بارداری بالا است؟ و ...
بارداری به شیوه رحم جایگزین از جمله روش‌های جدید درمان ناباروری است که در برخی مراکز درمان ناباروری ایران نیز انجام می‌شود. در مواردی که خانم فاقد رحم است یا توانایی نگهداری جنین در رحم را ندارد، جنین لقاح یافته در آزمایشگاه به رحم دیگری منتقل می‌شود تا مراحل رشد تا تولد را آنجا طی کند.
این شیوه، بعد از گذشتن از خوان‌های پیش روی خود برای پذیرفته شدن، همچنان در ابعاد مختلف خود با چالش‌های جدی روبرو است؛ از مطمئن شدن درباره سلامت کسی که جنین زن دیگری را با خود حمل می‌کند، گرفته تا داستان پرکشمکش ورود نام مادر به شناسنامه نوزاد و ....
با دکتر محمد مهدی آخوندی، رییس اداره پژوهشگاه فناوری‌های نوین علوم زیستی جهاد دانشگاهی ابن سینا و دکتر علیرضا میلانی فر، عضو هیئت علمی این پژوهشگاه در این باره گفت‌و‌گو کردیم که در پی می‌خوانید:
رحم اجاره‌ای نه! «بانوی صاحب رحم»
دکتر علیرضا میلانی‌فر، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فناوری‌های نوین علوم زیستی جهاد دانشگاهی ابن سینا با اشاره به این نکته که نباید به بانویی که در روش باروری به روش رحم جایگزین، باردار می‌شود «مادر» اطلاق کرد، گفت: در کشورهای دیگر به علت اینکه پذیرفته‌اند مادر می‌تواند جانشین داشته باشد از کلمه مادر جانشین استفاده می‌شود. اما، ما در روش رحم جایگزین به خانمی که دارای رحم است می‌گوییم « بانوی صاحب رحم»؛ چون زمانی که از کلمه «مادر جانشین» صحبت می‌کنیم یعنی برای او مادری قائل شده‌ایم. اگر قائل به مادر شویم سرفصل جدیدی باز می‌شود که چرا به او می‌گوییم مادر؟
در ادامه، دکتر محمد مهدی آخوندی درباره نحوه انتخاب «بانوی صاحب رحم» توسط زوج نابارور می‌گوید: این تنوع در مراکز مختلف وجود دارد؛ یا این که مرکز وی را معرفی می‌کند یا زوج خودشان فرد را معرفی می‌کنند. مرکز ما به این نتیجه رسیده است که معرفی یک خانم صاحب رحم از طریق مرکز خیلی به نفع زوجین نیست. چون 9 ماه قرار است آن بچه را حمل کند، قرار است به زوج نابارور پاسخگو باشد و اگر مشکلی پیش آید، مرکز مربوطه باید پاسخگو باشد. ما می‌گوییم ترجیح این است که خودتان یک نفر را انتخاب کنید و ما او را از نظر سلامت، روان، اخلاق، بررسی‌های حقوقی و ... ارزیابی می‌کنیم. این بانو باید از یک سلامت متعارف برخوردار باشد.
ملاک سنجش سلامت بانوی صاحب رحم
میلانی‌فر، درباره ملاک ارزیابی و سنجش سلامت «بانوی صاحب رحم» می‌گوید: ترجیح این است که این خانم قبلا تجربه بارداری و داشتن فرزند سالم را داشته باشد. اگر ندارد، باید مطلقه باشد. بعد از آن ما سلامت متعارف او را بررسی می‌کنیم. ما چیزی به اسم سلامت کامل نداریم؛ نه داریم، نه چک می‌کنیم و نه قرار است چک کنیم؛ چراکه باید به طور معمولی به آدم‌ها گفت سالم. هیچ حد ومرزی وجود ندارد که کجا به کسی بگوییم سالم. ما می‌گوییم آدم‌هایی که در کوچه و خیابان قدم می‌زنند سالم هستند، در ظاهر بدن سالمی دارند و فقط یک تست معمولی می‌گیریم که اختلالات عجیب و غریب و عمده و ظاهر روانپزشکی را نداشته باشند که دراصطلاح به آن چکاپ می‌گویند. با این کار به نتیجه می‌رسیم که او برای این کار مناسب است یا خیر.
وی ادامه می‌دهد: به هیچ وجه نمی‌شود گفت کسی سلامت کامل دارد و گفتن این موضوع اشتباه است و در کشور هم استانداردی در این زمینه نداریم. شش مدل برای این سنجش وجود دارد که هر مرکز می‌تواند یکی از آنها را انتخاب کند. برای این منظور باید استاندارد ملی داشته باشیم که نداریم و اگر داشتیم کار خیلی آسان‌تر بود. در نتیجه مرکزی که مثلا 20 آزمایش انجام می‌دهد، متهم به سخت‌گیری می‌شود و مرکز دیگری که 10 آزمایش انجام می‌دهد، متهم به کم کاری. مرز باریکی بین هزینه تراشی، رعایت استاندارد و ... وجود دارد. کشورهایی که معتقد به داشتن استانداردهای مکتوب هستند، این استانداردها را دارند.
هزینه‌های بارداری به روش رحم جایگزین بالا است؟
آخوندی درباره علت بالابودن هزینه بارداری به روش رحم جایگزین نیز می‌گوید: هزینه یک "IVF" معمولی به طور میانگین شش تا هشت میلیون تومان است. کسی که می‌خواهد از رحم جایگزین استفاده کند، حداقل کار این است که جنین باید خارج از رحم تشکیل و به بانوی صاحب رحم منتقل شود. در کنار آن هم ارزیابی سلامت آن بانو باید انجام شود. ممکن است پنج نفر هم برای این کار آورده شوند و ما بگوییم خوب نیست و هزینه‌های این کار هم اضافه شود. زنی که برای این کار از جان خودش مایه می‌گذارد از پدر و مادر چه انتظاراتی دارد؟ در این بین خطرات زایمان و حاملگی باید به جان بخرد بعد بچه را به پدر و مادر تحویل دهد؛ به همین دلیل کار بسیار مشکل است.
وی ادامه می‌دهد: آن زن یا به خاطر مشکلات مالی و کسب درآمد آمده است یا واقعا به خاطر کمک کردن. در مجموع کار خارج از عرفی دارد انجام می‌شود و مبلغ هم می‌تواند خارج از عرف باشد. این پول‌هایی که در این جا مطرح می‌شود فقط به عنوان یک کمک است و ما هم می‌گوییم حتما باید باشد. بعضی‌ها سر آنها را کلاه می‌گذارند و بعضی‌ها هم رقم بالایی می‌گویند. تنها یک قسمت از آن هزینه‌هایی که می‌شود، خرج نیروی انسانی پزشکی است، بقیه هزینه، توافق بین طرفین است که به گروه پزشکی هیچ ارتباطی ندارد. عملیات "IVF" هم ممکن است برای کسی 500 هزار تومان باشد و برای دیگری 30 میلیون تومان.
میلانی‌فر نیز دراین باره می‌گوید: درمان ناباروری وابسته به حیات آدم‌ها نیست. بنابراین خیلی از سیستم‌های حمایتی به ناباروری به طور دیگری نگاه می‌کنند. تمام اقسام درمان ناباروری مثل همه کارهای درمانی، نوعی تعهد به وسیله است. ما همه این کارها را انجام می‌دهیم، اما ممکن است 30 درصد جواب دهد. ممکن است کسی 30 میلیون تومان هم هزینه کرده باشد و بعد هم جواب نگیرد و در عین حال جبرانی هم برای آن وجود ندارد.
وی ادامه می‌دهد: بین پدر و مادر و بانوی صاحب رحم توافقاتی وجود دارد که بهتر است این توافقات در سیستم جامعه ما کتبی باشد. ما توصیه می‌کنیم این افراد توافقات مهم بین خودشان را بنویسید؛ چراکه مثلا در حالت عادی من و شما با هم قراری می‌گذاریم و تا زمانی که من وشما آن را اجرا کنیم، کسی به نوشته ما کاری ندارد اما اگر مشکلی در این بین پیش آید، مثلا یکی از طرفین فوت کند، آن نوشته می‌تواند به ما کمک کند.
برای رحم جایگزین قانون نداریم
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فناوری‌های نوین علوم زیستی جهاد دانشگاهی ابن سینا همچنین درباره عدم وجود قانونی ویژه برای ثبت نام مادر اصلی در شناسنامه نوزاد متولد شده به روش رحم جایگزین می‌گوید: ما در مورد رحم جایگزین هیچ مقررات خاصی نداریم. دولت می‌تواند استانداردهایی را معین و ابلاغ کند و بعد اجرای آن را تقاضا کند؛ مثلا می‌تواند دستور‌های دارویی، شرایط صاحب رحم، کارها و بررسی‌ها، خدمات بیمه، قراردادهای فیمابین و مسایل این چنینی را مشخص کند. وقتی که چنین قوانینی نیست، طبیعتا هرکسی به صلاح‌دید خودش عمل می‌کند.
میلانی ادامه می‌دهد: قانون زمانی می‌آید که نیاز حس شود. نیاز باید در جامعه حس شود بعد مطالبه شود تا دولت به آن پاسخ دهد. این پاسخ می‌تواند موافق باشد یا مخالف. در هر حال ما به عنوان پزشک نمی‌توانیم مطالبه‌گر باشیم؛ چون ممکن است بگویند شما به عنوان یکی از طرفین قرارداد از طرف خودتان فقط می‌توانید حرف بزنید.
آخوندی نیز با اشاره به نحوه عملکرد این مرکز در خصوص عقد این قرارداد بین دو طرف می‌گوید: ما در مرکز خودمان قراردادی با نظارت مرکز داریم. در این قرارداد مرکز ما ناظر است و به عنوان شاهد عمل می‌کند. البته وزارت بهداشت از ما خواست و ما هم پیشنهادات‌مان را به آنها ارایه دادیم، اما متاسفانه هنوز اجرایی نشده است.
وی همچنین اضافه می‌کند: جواب ندادن به مطالبات عمومی در این زمینه یا به این دلیل است که اصلا به عنوان مطالبه فرض نمی‌شود، یا این که در اولویت قرار ندارد. ما در مجلس هم توضیح دادیم که بخش اوراق سجلی و هویت این امر بسیار مهم است، اما متاسفانه به نظر می‌رسد جزو اولویت‌ها نیست.
« پدر و مادر» در قانون ایران تعریف نشده است
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فناوری‌های نوین علوم زیستی جهاددانشگاهی ابن سینا با بیان اینکه در قانون ایران مثل خیلی از کشورهای دنیا پدر و مادر، به لحاظ قانونی تعریف نشده است، ادامه می‌دهد: قبلا فرض بر این بود که همه می‌دانند پدر و مادر به چه معنی است. درصورتی که الان حتی خرید وفروش هم تعریف دارد. به نظر می‌رسد باید این کار انجام شود و پدر و مادر در قانون تعریف شوند. مثلا در قانون ثبت احوال داریم که پزشکی که در موقع ولادت حضور دارد، وظیفه دارد مراتب را گواهی کند که اسم مادر هم باید در آن نوشته شود. به نظر می‌رسد قانون‌گذار فرض کرده زنی که زایمان می‌کند مادر است؛ چراکه چون مشخص‌ترین وعینی‌ترین امر در بارداری بزرگ شدن شکم و بعد از آن هم زایمان است.
میلانی ادامه می‌دهد: الان ما با واقعه زایمانی مواجه هستیم که زنی که می‌زاید اما مادر نیست. ما در مجلس گفتیم که به قانون تبصره یا ماده‌ای اضافه کنید که در رحم جایگزین، به طور اختصاصی در این حالت به گواهی پزشک مبنی برانجام رحم جایگزین با یک سری مستندات معین ترتیب اثر داده شود و ثبت احوال اسناد شناسنامه را مطابق با آن صادر کند؛ موضوعی که به نظم عمومی مربوط می‌شود.ایسنا
