تاثیر لغو تحریم ها بر محیط زیست ایران

به باور عده یی، تحریم های اعمال شده علیه ایران در سال های اخیر تنها شامل حوزه های اقتصادی و سیاسی کشور بوده و بس اما با اطلاع از گستره ی تحریم ها و بررسی چالش های ناشی از اعمال آن در بخش های گوناگون، می توان به پیامدهای گسترده ی تحریم و آثار آن بر چالش های زیست محیطی پی برد.
به واسطه ی تحریم ها، بنزین مصرفی بی کیفیت شد. کیفیت خودروهای داخلی به دلیل محدودیت واردات در قطعه ها کاهش یافت، هوا آلوده تر شد و روز به روز بر قربانیان آلودگی هوا افزوده شد. در این میان امکان واردات تجهیزات و دستگاه های حفاظت محیط زیست مانند دوربین های تله یی برای عکسبرداری از حیات وحش، بالگردهای آبپاش به منظور خاموش کردن آتش، دستگاه های از بین برنده ی لکه های نفتی و ... یا به طور کلی از بین رفت یا در صورت تهیه در موارد محدود، با قیمتی چند برابر قیمت اصلی وارد ایران شدند. این ها تنها گوشه یی از مشکل های ایجاد شده ناشی از تحریم ها علیه ایران است.
نتیجه ی تحریم ها و بی توجهی به مسایل زیست محیطی کشور تا پیش از روی کار آمدن دولت یازدهم منجر به سقوط 70 پله یی ایران از جایگاه پیشین خود در همه ی شاخص های زیست محیطی شد اما اکنون با توافق هسته یی میان ایران و گروه 1+5 و برداشته شدن تحریم ها می توان نسبت به حل چالش های زیست محیطی کشور امیدوار بود.

*** تشدید بحران های زیست محیطی در دوره ی تحریم
در نگاهی واقع بینانه باید گفت پیش از تحریم ها نیز محیط زیست ایران درگیر مشکل ها و چالش های زیادی بود اما اعمال تحریم ها باعث بروز کاستی هایی فزاینده یی در زمینه ی حفظ هرچه بهتر و بیشتر این حوزه شد و همچنین در بسیاری موارد بر مشکل ها دامن زد و شرایط بحرانی در بخش هایی مانند هوای کلان شهرها را سبب شد.
در این ارتباط، «حسن روحانی» رییس جمهوری در روزهای گذشته با توجه به تاثیر تحریم ها بر محیط زیست تصریح کرد: تحریم های ظالمانه باید از بین برود تا سرمایه بیاید و مشکل محیط زیست، اشتغال، صنعت و ... حل شود.
«معصومه ابتکار» رییس سازمان حفاظت محیط زیست نیز تاثیر تحریم ها بر محیط زیست را اینگونه بیان کرد: به دلیل وجود تحریم ها و محرومیت ایران از دسترسی به فناوری های نوین در عرصه های محیط زیست و فناوری سبز، کشورمان دوران سختی را تجربه کرده است. تحریم ها آثار متعدد و مخربی را روی محیط زیست و طبیعت کشور داشته است. این در حالی است که طبیعت و محیط زیست کشورمان به دلیل تغییرات آب و هوایی و خشکسالی های پی در پی، دچار آسیب های فراوانی شده است. به دلیل وجود تحریم ها و محرومیت ایران از دسترسی به فناوری های نوین در عرصه های محیط زیست و فناوری سبز، ایران دوران سختی را مانند آلودگی هوا تجربه کرده است.
در کنار اظهارنظر مسوولان ارشد دولت، کارشناسان محیط زیست نیز از تاثیرهای مخرب تحریم ها بر حوزه ی های زیست محیطی سخن می گویند.
«اسماعیل کهرم» مشاور رییس سازمان حفاظت محیط زیست گفت: به طور اساسی بسیاری از معضل های زیست محیطی، از هوایی که تنفس می کنیم گرفته تا آب و غذایی که مصرف می کنیم، همگی زیر تاثیر تحریم ها بوده است. بیان این نکته که تحریم ها تنها دولت ها را مورد تاثیر قرار خواهد داد و مردم از آن ها در امان خواهند ماند، نادرست است و باید گفت تحریمی در دنیا وجود ندارد که مردم را تحت تاثیر قرار ندهد. سبک شمردن تحریم ها از سوی مقام های داخلی و خارجی وقت امری نادرست بود چرا که تحریم ها بر همه ی موارد حیات در ایران اثر گذاشت.
وی در بیان چالش های به وجود آمده ی از اعمال تحریم ها در عرصه ی محیط زیست گفت: یکی از این نمونه ها به پتروشیمی «جم» واقع در منطقه ی عسلویه مربوط می شود. این منطقه از داشتن دستگاه های مکانیزه برای ساماندهی و انبار گوگردهای حاصل از تصفیه ی گاز محروم است. به همین دلیل گوگردها در کنار جاده جمع آوری و به صورت توده هایی انبار می شود. این گوگردها به وسیله ی ماشین های عبوری پودر و وارد آب و هوا و در نتیجه وارد ریه و بدن انسان می شود. از سویی دیگر این گوگردها با ابزارهای ابتدایی مانند بیل جمع آوری و در بندر ماهشهر برای فروش به کشتی های چینی می آید که در این میان نیز 10 درصد از گوگردها وارد آب و هوا می شود و این جفایی است که به دلیل نبود یک دستگاه مکانیزه برای ساماندهی و انتقال درست گوگردها به محیط زیست این منطقه می شود.
کهرم افزود: بر اساس پژوهش های انجام شده، آلودگی هوا در سال 2005 میلادی، 9 میلیارد تومان خسارت مالی بر جای گذاشت و تنها خدا می داند که چه تعداد از مرگ و میرها به دلیل آلودگی هوا در آن سال ها رخ داد. تشدید آلودگی هوا به دلیل تحریم بنزین و استفاده نکردن از قطعات استاندارد در تولید و مونتاژ خودروهای ساخت داخل بود. تحریم ها باعث تاخیر در خودروهای داخلی برای رسیدن به استاندارد یورو-4 شد. بر اساس آمار ارایه شده، حدود 65 میلیون لیتر مصرف روزانه ی بنزین در ایران است که حدود 45 میلیون لیتر آن تولید داخلی بود و باقی مانده از خارج از کشور با کیفیت یورو-4 وارد ایران می شد اما زمانی که پیچ تحریم ها سفت شد، توانایی واردات بنزین از ایران سلب شد و به تولید داخلی با کیفیت نازل و البته سرطان زا با ترکیب «بنزن» مجبور شدیم.
این کارشناس محیط زیست همچنین به آسیب دیگری ناشی از نبود فناوری های نوین حفاظت زیست محیطی اشاره کرد و گفت: بخش هایی از صنعت نفت ایران، پس از سال ها دچار فرسودگی شده است و نه تنها نفت و گاز تولیدی از چاه های قدیمی با ابزارهای فرسوده دارای کیفیت یورو-4 نیست بلکه یورو یک نیز نخواهد بود و دود آن تنها به چشم مردم خواهد رفت.
بنا بر گفته های کهرم، یکی دیگر از مانع های ناشی از تحریم ها در مسیر پیشرفت و حفظ محیط زیست، نصب نشدن ماهواره ی رصد کننده ی تالاب ها در شهر رامسر بود. ابتدا قرار بود کنوانسیون بین المللی رامسر، دستگاه رصدکننده ی تالاب ها را در ایران و در شهر رامسر نصب کند که به دلیل تحریم ها و محدودیت زمانی برای در اختیار داشتن ماهواره ها و تجهیزات این عملیات، این پایگاه در شهر رم در ایتالیا تاسیس شد.
این فعال محیط زیست با انتقاد از نحوه ی مدیریت مسایل زیست محیطی گفت: کاهش ارزش پول ملی ایران در سال های اخیر نیز امکان خرید سیستم های آبیاری پیشرفته مانند سیستم قطره یی، بارانی و مه پاش و همچنین سایر تجهیزات پیشرفته در زمینه ی حفاظت محیط زیست را کاهش داد. قیمت بالای این ابزار از سویی و بسته شدن راه های ورود آن ها به ایران از سویی دیگر این مساله را تشدید می کرد. باید اعتراف کرد که ایران قادر به حل مشکل های زیست محیطی به تنهایی و بدون کمک های خارجی نخواهد بود.
کهرم همچنین به چالش های تهیه ی دستگاه و تجهیزات لازم برای جمع آوری لکه های نفتی در بندرماهشهر اشاره و اظهار کرد: لکه های نفتی نیاز به دستگاه های کنترل کننده یی دارد که در صورت افزایش، باید از سطح آب جمع آوری شود. قیمت این دستگاه ها 10 میلیون دلار است در حالی که ایران برای خریداری یکی از آن ها در زمان تحریم 150 میلیون دلار هزینه کرد. این دستگاه ها از آمریکا به بلژیک و از آنجا به هلند رفت و به دلیل طی مسیر طولانی چندین برابر قیمت اصلی برای ایران تمام شد.
«مهرداد بائوج لاهوتی» نماینده ی مردم لنگرود در مجلس شورای اسلامی نیز در گفت وگو با گروه پژوهش و تحلیل خبری به مانع های ایجاد شده بر اثر تحریم ها در حفظ محیط زیست اشاره کرد و گفت: 80 درصد آلودگی کلان شهرها به خودروها مربوط می شود و این در حالی است که بر اساس قانون برنامه ی چهارم توسعه، خودروهای ایرانی تا پایان این برنامه باید استاندارد یورو-4 را دریافت می کردند که اکنون با توجه به اینکه برنامه ی پنجم توسعه را نیز پشت سرگذاشته ایم، هنوز خودروهای ما استاندار یورو-2 دارند.
لاهوتی همچنین به کمبود تجهیزات و قطارهای مسافربری در مترو اشاره کرد و گفت: 75 درصد جابه جایی ها در کلان شهرها باید با حمل و نقل عمومی و 30 درصد از این 75 درصد باید با مترو صورت گیرد. این در حالی است که طی سال های اخیر تحریم ها و نبود تجهیزات مانعی مهم بر سر راه گسترش خطوط مترو بود.
وی همچنین به موضوع مدیریت پسماندها و زباله سوزها اشاره کرد. به گفته ی لاهوتی ایران توانایی حل مشکل پسماندها را به تنهایی ندارد. به همین منظور و در سایه ی توافق هسته یی به تازگی هیاتی ژاپنی به منظور مطالعه روی زباله ها و مدیریت پسماند وارد ایران شده و برای سرمایه گذاری در این زمینه اعلام آمادگی کرده است. به اعتقاد این نماینده ی مجلس، ایران در مسایل زیست محیطی به شدت نیازمند رفع تحریم ها است.
چالش های بیان شده از زبان مسوولان و کارشناسان تنها گوشه یی از محرومیت هایی است که به واسطه ی تحریم های یک دهه ی گذشته، موجب دامن زدن به آسیب های زیست محیطی شده است. افزون بر این که تحریم ها فناوری در حوزه ی محیط زیست را از ایران دور نگه داشته، مانع ورود افراد متخصص و کارشناس در این زمینه به ایران شده است؛ رخدادی که نتیجه ی آن زوال منابع طبیعی، حیات وحش و محیط زیست ایران است.

*** امید به بهبود اوضاع زیست محیطی ایران در سایه رفع تحریم ها
اکنون با توافق هسته یی و گشایش های صورت گرفته در عرصه ی بین المللی ایران، می توان نسبت به ورود هیات های کارشناسی، فناوری نوینِ حفاظت محیط زیست و ورود تجهیزات و ابزارآلات مجهز و پیشرفته امیدوار بود.
کهرم در این باره گفت: اکنون که صحبت از آزاد شدن پول های مسدود شده ی ایران در سایر کشورها است، می تواند به رشد فضای صنعت امیدوار بود. می توان بخشی از این پول ها را همانطور که رییس جمهوری اشاره کردند، در راستای ارتقای زیرساخت ها که چاه های نفت فرتوت و فرسوده را نیز شامل می شوند، هزینه کرد و صنایع را گسترش داد. امیدوارم این سرمایه گذاری ها در راه های صحیح صرف شود و صنایع زیربنایی و توسعه ی نفتی صورت گیرد.
وی همچنین با توجه به بهبود روابط ایران با دیگر کشورها و گشوده شدن درهای تعامل های جهانی پس از توافق هسته یی، به افزایش سفرهای خارجی مسوولان ارشد محیط زیست و لزوم استفاده از تجربه های بین المللی در حوزه های زیست محیطی اشاره کرد. بنا بر گفته های مشاور رییس سازمان محیط زیست، از راه مراوده و تعامل با جهان می توان ضعف مدیریت داخلی در زمینه ی حل مشکل های زیست محیطی را از بین برد.
لاهوتی هم با اشاره به سقوط 70 پله یی ایران در مسایل زیست محیطی در سال های گذشته، معتقد است که رفع تحریم ها می تواند در جبران پله های سقوط موثر باشد و با بازگشت سرمایه های ایران می توان در کنار ورود علم و فناوری، تولید داخلی در زمینه ی ابزارآلات و تجهیزات حفاظتی را مورد توجه قرار داد.
گسترش صنایع و انرژی پاک، ورود فناوری های مدیریت پسماند و فاضلاب ها، واردات دستگاه های تصفیه کننده ی آب، توسعه ی ناوگان حمل و نقل عمومی، ورود تجهیزات برای مهار آتش در جنگل ها و مراتع، افزایش کیفیت خودروهای داخلی، حل معضل ریزگردها با همکاری های منطقه یی و بین المللی و ده ها فرصت دیگر پیش روی محیط زیست ایران قرار گرفته که دستیابی به هریک نیاز به مدیریت درست دارد.
اینک با وجود توافق هسته یی صورت گرفته و رفع تحریم ها می توان از مسوولان و برنامه ریزان سازمان حفاظت از محیط زیست این انتظار را داشت که با مدیریت شایسته در شرایط پساتحریم و فضای مثبت بین المللی در این زمینه، چالش های پیش روی محیط زیست ایران را یک به یک از میان برداشته و به بهبود شرایط زیست محیطی سرعت بخشند.

ایرنا