وقتی بازار شایعه داغ می‌شود!

به گزارش شفا آنلاين، هرچند کارکردهای اجتماعی شایعه کاملا شناخته نیست، اما بیشتر در وضعیت های ناهنجاری به وقوع می پیوندند، این به آن معنی است که شایعه گزارش تائید نشده ای از وقایع است که به تعریف و تبیین وضعیت های مهمی که به صورت دوپهلو ظاهر می شود کمک می کند. در گذشته این اتفاق به طور غیررسمی و معمولا دهان به دهان منتقل می شد، اما با گسترش رسانه های جمعی و در عصر ما رسانه های اجتماعی، این موضوع سرعت بیشتری یافته و ابعاد تازه تری به خود گرفته است.

با گسترش و همه گیر شدن استفاده از فضای مجازی و شبکه های اجتماعی، بیش از پیش چالش ها و مسائل پیش روی این مقولات عیان شده است. یکی از این مسائل، انتشار و گسترش شایعات و مطالب بی پایه و اساس است. این که شایعات چرا یا توسط چه کسانی شکل می گیرند مورد بحث نیست، آنچه مد نظر است، انتشار بدون توجه به منبع و ماخذ مطالب است. تقریبا همه ما، با یک یا چند گونه از شبکه های پیام رسان تلفن همراه، همانند واتس آپ، وایبر، لاین، اینستاگرام، تلگرام و... سر و کار داریم و بیشتر مطالبی که در این شبکه ها مشاهده شده، بدون منبع است و گاهی این شایعات و حتی خبرهای واقعی بدون منبع با آبروی افراد بازی می کند.برخی خبرها و شایعاتی که در شبکه های پیام رسانی مانند واتس اپ، وایبر و... منتشر می شود، خصوصیات مشترکی دارند؛ به طور مثال منبع در آنها درج نمی شود. این شایعات در زمان آشفتگی های اجتماعی بیشتر منتشر می شود و پای یک گروه ذی نفع در انتشار این اخبار در میان است.

خودکشی پس از مشاهده فیلم

مهم تر از انتشار این گونه شایعات، نحوه بازخورد اجتماع به آن است. شایعات نادرست به برهم زدن آرامش و امنیت روانی جامعه منجر می شود و حتی بعضی از افراد جامعه با شنیدن این اخبار، تصمیمات نادرستی می گیرند و بدون فکر اقداماتی انجام می دهند که به صلاحشان نیست، به طور مثال یک دختر نوجوان ایلامی بتازگی با مشاهده فیلمی از یک خودکشی در شبکه های پیام رسانی تصمیم می گیرد خودش هم خودکشی کند و همان گونه که در فیلم دیده بود اقدام به خودکشی می کند.حتی در بسیاری از مواقع پخش شدن فیلمی از یک فرد در شبکه های پیام رسان تلفنی باعث می شود آن فرد دیگر نتواند براحتی در جامعه زندگی کند و باعث گوشه گیر شدن او می شود. به عنوان مثال پسر مازندرانی که سرکلاس از او فیلم گرفته شده بود و فیلمش دست به دست در جامعه گشت به دلیل تمسخر دیگران ترک تحصیل و تا مدتی در گروه دوستانش بسختی حضور پیدا کرد.

این قبیل مسائل و مشکلات کم نیستند و همه به دلیل نبود فرهنگ استفاده از این گونه شبکه های پیام رسان است.

شایعه خفاش شب

بازگشت خفاش شب در جنوب کشور نیز یکی از شایعاتی است که در فضای مجازی پخش و موجب برهم زدن آرامش فکری افراد در جامعه و ترس و دلهره مردم جنوب شد. چندی پیش در همین شبکه های مجازی عکسی از زنی منتشر شد که چشم ها و لب هایش به هم دوخته شده بود و این عکس باشرحی با این محتوا که اعضای باند خفاش شب زنان و دختران را سوار خودرو های خود کرده و با انتقال به محلی خلوت آنها را مورد آزار و اذیت قرار داده و پس از قتل چشم ها و لب های آنها را می دوزند منتشر شد. این خبر به قدری تکان دهنده بود که زنان و دختران جوان از سوار شدن به خودروها خودداری می کردند و تا جایی که امکان داشت از خانه هایشان بیرون نمی آمدند. با انتشار این خبر پلیس بلافاصله وارد عمل شد و تحقیقات نشان داد نه تنها خفاش شبی وجود ندارد، بلکه عکس متعلق به زنی در یکی از کشور های همسایه است.

یکی دیگر از شایعاتی که مربوط به داخل کشور نبود، شایعه قاتل زنجیره ای در پایتخت بود. این پیغام به این صورت بود که قاتلی با صدای ضبط شده کودک جنایت خود را اجرا می کند. قاتل زنگ در خانه را می زند و صدای گریه کودک را پخش می کند با خروج زنان از خانه، قاتل نقشه خود را اجرا می کند، اما با تحقیقاتی که صورت گرفت معلوم شد هیچ موردی نه تنها در پایتخت، بلکه در هیچ کدام از شهر های ایران رخ نداده است. جالب آن است که در پایان این اخبار دروغ، پلیس یا سازمان های پیگیری کننده را به ایجاد ناامنی و دستگیر نکردن مجرمان یا همکاری با آنها متهم می کنند و این گونه افراد جامعه را علیه آنها تحریک می کنند و ذهنیت بدی از سازمان ها در افراد به وجود می آورند.

خبر اسید پاشی هایی که در پایتخت رخ داده و باعث اضطراب زنان و دختران پایتخت بود نیز از شایعاتی بود که سال گذشته در شبکه های پیام رسان گوشی تلفن همراه پخش شده بود. در پیام هایی که در این شبکه های پیام رسان منتشر می شد از دختران و بانوان می خواستند عینک دودی بر چشم بزنند و شیشه های ماشین خود را پایین نکشند و یک بطری آب همراه داشته باشند. برای جدی نشان دادن قضیه هم در پایان از زنان خواسته می شد تاجایی که امکان دارد از خانه های خود بیرون نیایند.

هر خبری را باور نکنید

مدت زمان زیادی نیست که استفاده از شبکه های پیام رسان در بین مردم باب شده است و افراد از طریق آنها می توانند راه های ارتباطی بیشتر و ارزان قیمت تری باهم داشته باشند و کسی هم منکر موثر بودن این تکنولوژی در ایجاد ارتباطات بهتر و سریع تر نیست، ولی به وجود آمدن شایعات و پخش اخبار نادرست از طریق این شبکه ها رفته رفته به مشکلات اجتماعی تبدیل می شود و اگر افراد ندانند که نباید هر خبری را براحتی باور کنند ممکن است شایعات هرچقدر هم کوچک به مشکلات بزرگی در جامعه تبدیل شود. شایعات مشکل سازی که تا کنون مثال زدیم مربوط به سال های گذشته است وامسال موضوعی که بسیار خبر ساز شد و در شبکه های پیام رسانی سر و صدای زیادی به پا کرد، مربوط به خبر تصادف خودرو پورشه و قضاوت هایی بود که درمورد سرنشینان آنها انجام شد.

انتشار مسائل خصوصی

شاید کمتر کسی باشد که به شبکه های اجتماعی دسترسی داشته، ولی از تصادف و حاشیه های آن خبر نداشته باشد. چندی پیش یک خودروی پورشه به دلیل سرعت بالا با درخت تصادف کرد و دختر و پسر جوانی که سرنشینان این خودرو بودند جان خود را از دست دادند. پخش اطلاعات شخصی این سرنشینان و عکس های خصوصی آنها موجب خبرساز شدن آنها و ایجاد قضاوت مردم درباره آنها شده است.دکتر نصراللهی، نویسنده و استاد دانشگاه درباره این شایعات می گوید: من هم با مشاهده خبر تصادف در فضای مجازی متعجب شدم. در برخی خبرها با دقیق شدن در نگاه اول، تعجب می کنیم چون حتی با منطق و عقل سازگار نیست. فضای مجازی، ویژگی هایی دارد که باعث می شود این خبرها که اغلب شایعات است، بسرعت سرایت و گسترش یابد و کاربرانی که این خبرها را دریافت می کنند، بدون تحلیل آن را به اشتراک بگذارند. اصطلاحی که به کار می برم، انبوه خلق است که گوستاو لوبون به کار برده و این انبوه خلق به صورت مجازی هم وجود دارد و بدون اراده در فضایی قرار می گیریم که تبدیل می شویم به کسانی که شایعات و خبرها را به اشتراک می گذاریم، بدون این که اصالت و ریشه این خبر را تحقیق کنیم.

انتشار اخبار بدون تحقیق

نصراللهی با اشاره به موضوع هایی مثل خانم باردار سردشتی یا اسید پاشی ها گفت: از این قبیل خبر ها در فضای مجازی زیاد است و بسیار زود منتشر و فراگیر می شود. در ماجرای اسیدپاشی برخی اخبار تولید و در فضای خاصی منتشر می شد که توسط افراد بدون تحقیق، باز نشر می شد. مثلا تصاویر اسیدپاشی چند ساله پیش برخی شهرها را می گفتند جدیدترین اسیدپاشی در تهران و اصفهان است و وحشت در مردم ایجاد می شد. فضای مجازی، فرصت و تهدیدهایی دارد. یکی از تهدیدها، مسئولیت گریزی افرادی است که این اخبار را به اشتراک می گذارند. مسئولیت ناپذیری و غیرقابل شناسایی بودن افرادی که اخبار را به اشتراک می گذارند یک تهدید است. اگر رسانه ها زود اطلاع رسانی نکنند و سواد رسانه ای مردم پایین باشد، ضررهای زیادی به جامعه می زنند که غیرقابل جبران است.دکتر کوشکی، پژوهشگر، محقق و استاد دانشگاه نیز در پاسخ به این پرسش که تعداد مخاطبان یکی از قربانیان تصادف پورشه در فضای مجازی یکشبه به 40هزار نفر رسید، چرا باید این مسائل در جامعه این قدر مهم جلوه کند؟ گفت: جامعه ما احساس محور و دارای فرهنگ شفاهی و دارای انعکاس سریع است.

ولی وقتی چیزی می گوییم تا زمانی که جمله تمام نشده، جواب را راحت و آماده به مخاطب می دهیم. این باعث حالت انفجاری در گفت وگوها می شود. بیایید چند منفعت برای این فضا بشماریم. فرض کنیم یک هفته فضای مجازی تعطیل شود، افسرده می شویم چون معتاد شده ایم، ولی خلأ واقعی اطلاعات سراغ ما نمی آید. در جامعه ای که عقلانیت داشته باشد و افراد با همدیگر پیوند اجتماعی داشته باشند، این ابزارها جا نمی افتد. این وضعیت، تأیید فردیت و ضعیف شدن جمع است. چرا عکس تکی و خودی گرفتن (سلفی) با این ابزارها زیاد می شود؟ برای اثبات فردیت است. بحث عاطفی و احساسی بودن را هم اضافه کنید. چون در فضای مجازی فرو می رویم، فردیت ما تقویت می شود، در کنار فردیت های دیگر قرار می گیرد و در نتیجه اجتماع ایجاد نمی شود، انبوه فردیت های تقویت شده می آید. برای همین خبری که می آید، اگر موید نظر کسی باشد، او کامنت تائیدی می گذارد. یا مخالف نظر آدم باشد، بلافاصله می گوید دروغ است و مخالفت می کند.

به نظر می رسد نظارت بیشتری باید روی اخبار منتشر شده در فضای مجازی صورت گیرد و در صورت انتشار شایعه، دستگاه های مسئول بلافاصله درباره آن اطلاع رسانی کنند تا از انتشار شایعات بیشتر جلوگیری شود.

جام جم آنلاین