به گزارش شفا آنلاین،مینو محرز، متخصص عفونی و رئیس مرکز تحقیقات ایدز بیمارستان امام خمینی(ره) از جوانانی می‌گوید که به واسطه ابتلا به ایدز از جامعه طرد شده‌اند و در انزوا با بیماری خود کنار آمده‌اند.
انتقال ویروس ایدز در دهه‌های اخیر از الگوهای متفاوتی پیروی کرده است. در واقع، در یک دوره استفاده از سرنگ مشترک و در دوره‌ای رفتارهای پر خطر جنسی زنگ خطر انتقال این ویروس را به صدا درآوردند. با توجه به روش‌های شیوع ایدز در کشور، ارزیابی شما از وضعیت ایران در مقایسه با سایر کشور‌های همسایه چیست؟
پاسخ دادن به این سوال آسان نیست چراکه بسیاری از کشور‌های همسایه به‌ویژه کشور‌های حوزه خلیج‌فارس برخلاف ایران از ارائه آمار تعداد مبتلایان به ویروس ایدز اجتناب می‌کنند. اما با توجه به آمارهای اندکی که در دسترس است می‌توان گفت به دلیل جمعیت زیاد ایران و تعداد معتادان، در کشور شیوع ویروس ایدز در معتادان بیشتر از سایر کشور‌های منطقه است. این الگو در کشور‌های همسایه و به‌طور کلی در تمامی کشور‌ها از تابع رفتارهای پر خطر جنسی پیروی می‌کند. در ایران هم همان‌طور که در سوالتان اشاره کردید، الگوی انتقال ویروس ایدز طی دهه‌های اخیر متفاوت بود. به این معنی که شروع ایدز در کشور با تزریق فراورده‌های خونی آلوده همراه بود که به سرعت کنترل شد. در مرحله بعد این ویروس میان معتادان تزریقی در زندان‌ها اپیدمی شد و بخش زیادی را مبتلا کرد. در حال حاضر هم رفتارهای پر خطر به‌عنوان یکی از عوامل مهم در انتقال ویروس ایدز مطرح هستند.
سهم هر یک از این عوامل دقیقاً چقدر است؟
ببینید! بر اساس آمارهای تجمعی که در اختیار ماست میزان انتقال ایدز از طریق معتادان تزریقی نسبت به سایر عوامل بیشتر است. اما آنچه در سال‌های اخیر می‌بینیم حاکی از آن است که سن ابتلا به ایدز در کشور کاهش پیدا کرده و رفتارهای پرخطر جنسی نیز در این میان نقش پررنگ‌تری ایفا می‌کنند. به عبارت دیگر، درحال حاضر ما در مرحله رفتار پرخطر جنسی هستیم. اما در صورت بی‌توجهی به برنامه‌های کاهش آسیب مانند اعتیاد، بار دیگر با موج انتقال ویروس ایدز از طریق معتادان تزریقی روبهرو خواهیم شد که این امر در ذات خود موج انتقال از طریق رفتارهای پرخطر جنسی را تقویت می‌کند.
علاوه بر تزریق موادمخدر، استفاده از روانگردان‌ها هم نوعی تهدید برای انتقال ویروس ایدز محسوب می‌شوند. آیا به شکل علمی رابطه میان مصرف روانگردان‌ها و انتقال ایدز ثابت شده است؟
متاسفانه، چندان روی این مساله کار نشده است و ما امیدواریم در آینده پروژه‌ای را در این رابطه به سرانجام برسانیم. البته، در توضیح رابطه میان مصرف روانگردان‌ها و انتقال ایدز باید به این نکته توجه کرد که بسیاری از مصرف‌کنندگان روانگردان‌ها از سایر انواع مواد هم استفاده می‌کنند. ضمن اینکه، این فکر غلط وجود دارد که روانگردان‌ها تنها انرژی‌زا و محرک هستند. در واقع، بسیاری از مصرف‌کنندگان از اعتیادآوربودن این مواد اطلاع ندارند. همین مساله ما را وارد چرخه معیوبی می‌کند، چرا که افراد با مصرف این مواد کنترل بر رفتار را از دست می‌دهند و تحت این شرایط احتمال گرایش به رفتارهای پرخطر جنسی و به‌دنبال آن ابتلا به ویروس ایدز افزایش پیدا می‌کند.
طی چند سال گذشته طرح غربالگری کودکان کار و خیابان را انجام داده‌اید. بر اساس پژوهش‌های صورت گرفته، چند درصد از این کودکان به ایدز مبتلا هستند ؟
ما حدود هزار کودک خیابانی با میانگین سنی 10 تا 18 سال را مورد بررسی قرار دادیم. البته، آماری که ارائه می‌دهم مربوط به 5 سال گذشته است. در آن زمان 5/4 درصد از این کودکان به‌دلیل اعتیاد و استفاده از سرنگ مشترک به ویروس ایدز مبتلا بودند. درصد بالاتری هم مبتلا به هپاتیت B و C بودند. مطالعات ما در آن زمان نشان داد که بخشی از کودکان مبتلا ایرانی و بخشی از آنها غیرایرانی بودند و در شرایط فوق‌العاده سخت و وحشتناک برای باندهایی که آنها را اجاره کرده بودند، کار می‌کردند.
در ماه‌های اخیر مجلس با تاکید بر لزوم افزایش جمعیت، کلیات طرح افزایش نرخ باروری و پیشگیری از کاهش رشد جمعیت را تصویب کرد. بر این اساس قرار شد تا ارائه رایگان و آسان برخی از وسایل پیشگیری از بارداری محدود شود. به نظر شما این امر می‌تواند به افزایش تعداد افراد در معرض خطر منجر شود؟
تاثیرگذار است. من فکر می‌کنم مشکل ما این است که برخی اقدامی را بدون توجه به مسائل جانبی تنها با تمرکز بر برنامه اصلی شروع می‌کنند. متاسفانه، در این مواقع کمترین توجهی به عواقب و نتایج حاصل از اقدامات یا قانون‌گذاری‌ها نمی‌شود. اطلاع دارم که وزارت بهداشت تمام تلاش خود را کرده تا برخی از وسایل پیشگیری که می‌توانند در جلوگیری از انتقال بیماری‌هایی چون ایدز موثر باشند در دسترس مردم قرار بگیرند. شاید بتوان با توجه به طرح افزایش جمعیت، ممنوعیت ارائه وسایل پیشگیری از بارداری را در مراکز تنظیم خانواده تا حدی پذیرفت اما تعمیم این ممنوعیت به سایر مراکز به هیچ عنوان قابل قبول نیست. در واقع، این مساله می‌تواند در دراز‌مدت اثرات جبران‌ناپذیری را رقم بزند.
اثرات جبران‌ناپذیری که شما از آن صحبت می‌کنید، بیشتر مربوط به چه مواردی است؟
در جواب سوال شما باید بگویم گاهی دستورات غلطی صادر و اجرا می‌شود که نتیجه‌ای جز بازگرداندن ما به نقطه اول و صرف انرژی بیهوده ندارد. در این مورد هم محدودیت استفاده از وسایل پیشگیری به‌ویژه آن دسته از وسایلی که می‌تواند از انتقال بیماری‌های عفونی جلوگیری کند درنهایت منجر به شکل‌گیری بازار سیاه، افزایش قیمت و خودداری بسیاری از خرید این وسایل می‌شود. در واقع، حتی آنان که نگرش منفی نسبت به این موضوع ندارند و از آگاهی کافی برخوردار هستند، به دلیل ناتوانی از خرید وسایل پیشگیری به روش‌های گاه غیربهداشتی و ایمن روی می‌آورند.
شما در صحبت‌هایتان چندین بار به وضعیت نگران‌کننده شیوع ایدز در ایران اشاره کردید. اگر بخواهیم به شکل مصداقی به این موضوع نگاه کنیم، وضعیت ابتلا به این ویروس در کشور به تفکیک جنس چگونه است؟
بر اساس آمارهای تجمعی که در اختیار ماست، میزان ابتلای مردان بیش از زنان است. اما آنچه در این مورد بسیار حائز اهمیت است تغییر نرخ ابتلا در دو جنس است. در گذشته نسبت ابتلای مردان به زنان 97 به 3 درصد بود. این میزان اما طی چند سال گذشته با تغییر روبهرو شده، به‌طوری که درحال حاضر نسبت ابتلای مردان به زنان 60 به 30 است. در واقع، دو گروه در این مورد بسیار به‌هم نزدیک شده‌اند.
این ربطی به افزایش تعداد زنان معتاد دارد؟
نه! تعداد زنان معتاد در ایران چندان زیاد نیست. مطالعات خانه به خانه اعتیاد در ایران نشان می‌دهد فراگیری اعتیاد در زنان نیم درصد و در مردان 5 درصد است. درنتیجه، افزایش میزان ابتلا به ایدز در زنان را نمی‌توان به اعتیاد ربط داد. در این مورد، رفتارهای پرخطر جنسی، افزایش مصرف روانگردان‌ها و ناآگاهی افراد سهم بیشتری را ایفا می‌کند. البته، همان‌طور که قبلااشاره کردم بر اساس آمارهای تجمعی معتادان تزریقی در صدر عوامل انتقال ایدز قرار دارند، این درحالی است که طی 2تا 3 سال گذشته میزان انتقال به واسطه رفتارهای پرخطر جنسی تا 30 درصد افزایش داشته است.
با توجه به این شرایط، ممکن است در آینده سهم ابتلای زنان و مردان برابر شود؟
در تمامی کشور‌های دنیا میزان ابتلای زنان و مردان مساوی است. در ایران هم اگر موج اعتیاد بازنگردد طی سال‌های آینده دو گروه در این مورد به هم می‌رسند و برابر می‌شوند.
در این صورت باید شاهد افزایش تعداد بچه‌های مبتلا به ایدز باشیم؟
دقیقاهمین‌طور است. اگر فرد مبتلا متوجه بیماری خود نشود به طور ناخواسته ایدز را به فرزند خود منتقل می‌کند. موردی داشتیم که تا 7 سالگی ویروس ایدز در کودک تشخیص داده نشده بود. جالب اینجاست که بعد از تشخیص ویروس در کودک مشخص شد پدر و مادر هم مبتلا هستند. مطمئناً، اگر این روند ادامه پیدا کند ما در آینده با فاجعه روبهرو خواهیم شد.
برای جلوگیری از وقوع این فاجعه وزارت بهداشت تا به حال چه اقدامی انجام داده است؟
خوشبختانه، درحال حاضر در استان‌هایی که ایدز در آنها شایع است، خانم‌های باردار تست می‌شوند. از آنجا که انتقال ایدز از مادر به جنین بیشتر زمان زایمان و شیردادن اتفاق می‌افتد، می‌توان از انتقال بیماری جلوگیری کرد. مبتنی بر برنامه‌ریزی‌های سازمان ملل قرار است تا پایان سال 2015 انتقال ویروس ایدز از مادر به جنین به صفر برسد. ما هم بیماران بسیاری داریم که ازدواج می‌کنند و با قرارگرفتن تحت پروسه درمانی بچه‌دار می‌شوند بدون آنکه بچه به ویروس ایدز مبتلا شود. اما آنچه در این مورد مهم است، تشخیص بیماری در والدین است.
آخرین آمار مربوط به تعداد افراد مبتلا به ویروس ایدز در ایران چقدر است؟
ما تا به حال نزدیک به 28 هزار نفر را شناسایی کرده‌ایم.
چه تعداد شناسایی نشده‌اند؟
بنا بر تخمین ما حدود 100هزار نفر در کشور مبتلا هستند که تا به حال حدود یک سوم آنها را کشف کرده‌ایم. مابقی هم از بیماری خود اطلاع ندارند در غیر این صورت به مراکز ما در سراسر کشور مراجعه می‌کردند.
شاید به دلیل عدم آگاهی از وجود چنین مراکزی یا فقر اقتصادی و ناتوانی از تامین هزینه درمان ترجیح می‌دهند با بیماری کنار بیایند.
درمورد فقر اقتصادی با شما مخالفم چراکه تمامی خدمات به منظور مشاوره، درمان و مراقبت بیماران مبتلا به ایدز در سراسر ایران کاملارایگان است. اما درمورد فقر آگاهی نظر شما را قبول دارم. فرد باید بداند که مراکز مشاوره وجود دارد یا اصلاباید بداند که رفتار پرخطر چیست و این ویروس به چه شکل منتقل می‌شود.
شما همیشه از کم‌توجهی و نگاه سطحی و منفی رسانه به موضوع ایدز گله داشته‌اید. در تمامی این سال‌ها هیچ تغییری در رویکرد رسانه صورت نپذیرفته است؟
نه! سال‌هایی که در این حوزه کار می‌کنم نه رسانه و نه آموزش و پرورش وارد کار نشدند. متاسفانه، نوع نگاه آنها منفی است و این امر به شدت نگران‌کننده است. جالب است صداوسیما زمان پخش فوتبال یا سایر برنامه‌های پربیننده تبلیغات چیپس و پفک را زیرنویس می‌کند اما بهتر است مجموعه اطلاعاتی درمورد روش‌های انتقال ایدز را حتی در قالب زیرنویس پخش کند. این درحالی است که در دنیا، با کمک رسانه‌ها و با آگاهی‌بخشی مستمر و مداوم اپیدمی ایدز در مراحل ابتدایی کنترل شد.
اما آموزش و پرورش وعده‌هایی برای آموزش خودمراقبتی و به نوعی آگاه‌سازی دانش‌آموزان نسبت به بیماری‌های مانند ایدز داد.
آموزش و پرورش تاکنون قدمی برنداشت. تنها در یک دوره کوتاه و به شکل مقطعی یکسری آگاهی به دانش‌آموزان داده شد که با تغییر وزیر از ارائه اطلاعات به بچه‌ها به بهانه بدآموزی جلوگیری شد.
با توجه به ضعف اطلاع‌رسانی درمورد ایدز، سن ابتلا به این ویروس در کشور چند سال است؟
متاسفانه، طی سال‌های اخیر سن ابتلا به ایدز در ایران پایین آمده و به زیر 30 سال رسیده است. البته، ما موارد بالای 50سال را هم داریم اما اکثریت بیماران ما را جوانان زیر 30سال تشکیل می‌دهند.
پیش‌بینی شما از روند ابتلا به ویروس ایدز در کشور چیست؟
اگر وضع به همین منوال پیش برود کم‌کم به سمت عمومی شدن حرکت می‌کنیم؛ مرحله‌ای که کنترل بیماری سخت می‌شود. درحال حاضر، یکی از راه‌های پیشگیری این است که سرعت بیماری را در افراد مبتلا پایین بیاوریم تا بیماری منتقل نشود و به افراد سالم هم آگاهی داده شود تا در آینده مبتلا نشوند. ما باید این واقعیت را بپذیریم که جوانان قربانی ناآگاهی و عدم اطلاع‌رسانی می‌شوند و در این مورد نه آنان که ما مقصر هستیم.
در حوزه ایدز چند سازمان مردم‌نهاد با تاکید بر اعتیاد فعالیت می‌کنند. عملکرد آنان در حوزه پیشگیری چگونه بوده است؟
تا آنجا که می‌دانم یک یا دو سازمان مردم‌نهاد در حوزه ایدز راه‌اندازی شده که فعالیت چندانی ندارند. دلیل این موضوع هم به فقدان زیرساخت‌های لازم برای تشکیل این سازمان‌ها و عدم آموزش متولیان آنها برمی‌گردد. فارغ از سازمان‌های مردم‌نهاد، مرکز تحقیقات ایدز ایران در سال‌های اخیر باشگاه یاران مثبت را راه‌اندازی کرده است که در سراسر کشور با آموزش افراد مبتلا زمینه انتقال آگاهی را به سایرین فراهم می‌کند. درحال حاضر هم 14 باشگاه در سراسر کشور فعالیت می‌کنند که در آینده‌ای نزدیک به 20 باشگاه افزایش پیدا می‌کنند.
امکان حضور این افراد در رادیو یا تلویزیون وجود ندارد؟
نه! به‌دلیل انگ اجتماعی و نگاه منفی نسبت به بیماران مبتلا به ایدز این افراد نمی‌خواهند در رسانه دیده شوند چراکه ممکن است پس از دیده شدن از سوی خانواده طرد شوند یا صاحبخانه آنان را از خانه بیرون کند.
با وجود 30 هزار بیمار مبتلا به ایدز، این بیماری در اذهان مردم همچنان تابو است. به نظر شما دلیل این امر چیست؟
مطمئناً، تنها بی‌اطلاعی و ناآگاهی چنین وضعیتی را به بار می‌آورد. مردم زمانی که آگاهی ندارند از بیماری می‌ترسند و تصور می‌کنند با کوچک ترین تماس مبتلا می‌شوند. شاید باور این موضوع سخت باشد اما خانواده‌ها و اقوام درجه یک بسیاری از بیماران ما از بیماری آنها خبر ندارند.
این مساله روند درمان را کند نمی‌کند؟
اتفاقاکاملاتاثیرگذار است. هرچه مریض افسرده‌تر و بی‌حامی‌تر باشد، پایبندی‌اش به درمان کمتر است. زمانی که بیماری به تازگی بروز پیدا کرد و داروی مشخصی برای کنترل آن وجود نداشت، در صورت فوت بیمار مبتلا به ایدز اقوام درجه یک از حضور در مراسم ختم و ارتباط با خانواده بیمار هراس داشتند. فکر کنید تحت این شرایط خانواده چه مصیبتی را تحمل می‌کرد. متاسفانه، بعد از 30 سال شرایط و نگرش مردم به این بیماری آن گونه که باید تغییر نکرد. باید به طور مداوم به مردم آگاهی دهیم که می‌توان با بیمار مبتلا به ایدز زندگی کرد و در صورت خودمراقبتی به این بیماری مبتلا نشد.
ستاد مبارزه با موادمخدر در گذشته با توزیع سرنگ میان معتادان سعی کرد تا از شیوع ایدز در میان معتادان تزریقی جلوگیری کند. طی سال‌های اخیر اجرای این برنامه متوقف شده است. در این مورد آیا از راه‌های جایگزین استفاده شد؟
ببینید! ما در این چند سال با تغییر استراتژی ستاد مبارزه با مواد مخدر روبهرو بوده‌ایم. این ستاد از توزیع سرنگ به جمع‌آوری معتادان و اسکان آنها در کمپ‌های اجباری ترک اعتیاد روی آورده است. تجربه‌ای که در تمام دنیا منسوخ است؛ جمع‌آوری معتادان به‌ویژه معتادان کارتن‌خواب در یک مکان حاصلی جز انتقال بیماری ندارد. دقیقاهمان اتفاقی که در داخل زندان‌ها می‌افتد.
وضعیت انتقال ایدز در زندان‌ها چگونه است؟
15 درصد از معتادان تزریقی در ایران مبتلابه ایدز هستند. در کل زندان‌ها هم حدود 2 درصد مبتلا به ایدز هستند. مطالعات ما نشان می‌دهد تعداد قابل‌توجهی از معتادان تزریقی در زندان به‌واسطه تزریق سرنگ مشترک به ایدز مبتلا شده‌اند. اما مشخص نیست تعداد افرادی که در زندان مبتلا به ایدز می‌شوند، چقدر است.
وزارت بهداشت دولت یازدهم اجرای طرح تحول سلامت را نقطه مثبتی در کارنامه خود می‌داند. سهم ویروس ایدز در این طرح چیست؟ آیا در این طرح نگاه ویژه‌ای به این مبتلایان به ایدز شده است؟
نه! متاسفانه کمترین توجهی به ایدز در طرح تحول سلامت نشده است و این طرح شامل بیماری‌هایی چون ایدز نمی‌شود. به‌طور کلی، بودجه بهداشت کشور ما همیشه کم بوده است و اعتبار چندانی به این بخش اختصاص داده نشد. درواقع، وزارت بهداشت همیشه از بودجه عقب بوده و آن‌طور که باید به بیماری ایدز بودجه اختصاص داده نشد.
سوال اینجاست که چرا ایدز در طرح تحول سلامت دیده نشد؟
ببینید! طرح تحول سلامت بر حوزه درمان تاکید دارد و وزارت بهداشت سعی کرده تا میزان پرداخت مردم در بیمارستان‌های دولتی را کاهش دهد. درمورد ایدز اما از آنجا که درمان این بیماری در مراکز سراسر کشور رایگان بوده، بودجه‌ای تعیین نشد. من فکر می‌کنم، برای مقابله با ایدز باید بر پیشگیری تاکید شود تا مسئولان در این زمینه سرمایه‌گذاری کنند.
درحال حاضر، بیماران مبتلا به ایدز چگونه درمان می‌شوند؟
یکی از بهترین راه‌ها دارودرمانی است که سرعت بیماری و درصد انتقال را کاهش می‌دهد. آگاهی و مشاوره دادن به افراد در معرض خطر یکی دیگر از روش‌های مورد نظر ماست. مردم به‌ویژه جوانان باید مهارت‌های زندگی را یاد بگیرند. مهارت زندگی تنها در مسواک زدن خلاصه نمی‌شود. جوانان باید یاد بگیرند در جامعه به بی‌بندوباری و موادمخدر «نه» بگویند.
تصور عموم از ایدز، بیماری کشنده‌ای است که به فرد مبتلا مجال زیستن نمی‌دهد. شما اما در صحبت‌هایتان بارها بر زندگی معمولی این بیماران اشاره کردید. فرد مبتلا به ایدز شانس زنده ماندن دارد؟
مسلماً! تا زمانی که بیمار بتواند دارو مصرف کند، زنده می‌ماند. ایدز مانند دیابت دیگر بیماری کشنده نیست و بیماری عفونی مزمنی است که قابلیت کنترل و درمان دارد. به باور من، مردم اگر این نکته را بدانند زودتر مراجعه می‌کنند. این بیماری اگر در مراحل اولیه شناسایی شود هیچ‌گاه به ایدز و عفونت‌های شدید تبدیل نمی‌شود.
حدود 8سال قبل اخباری مبنی بر کشف داروی ضدایدز در ایران منتشر شد که خیلی زود به فراموشی سپرده شد و نهاد مسئولی در این رابطه اظهارنظر نکرد. آیا ایران توانسته قرص ضدایدز تولید کند؟
محتوای این خبر چیز دیگری بود که اشتباه اطلاع‌رسانی شد. برخلاف تبلیغی که در آن زمان صورت گرفت این دارو اصلاضدایدز نبود، بلکه دارویی برای تقویت سیستم ایمنی بدن بود. ما در درمان ایدز یکسری داروهای ضدویروس و یکسری تقویت سیستم ایمنی داریم. در دنیا داروی تقویت سیستم ایمنی بدون عارضه وجود نداشته و این دارو یکی از داروهای گیاهی است که بدون عارضه سیستم ایمنی را تقویت می‌کند. این دارو درحال حاضر به شکل تزریقی است و ما امیدواریم تا در آینده نوع خوراکی آن تولید شود.
داروی ضدایدز تولید شده؟ یعنی می‌توانیم بگوییم فرد بدون توجه به اصول خودمراقبتی تنها با خوردن داروی ضدایدز از ابتلا به بیماری مصون است؟
هیچ بیماری ویروسی به غیر از سرخک و سرخجه درمان قطعی ندارند و تمامی درمان‌ها در این مورد نگه دارنده است. در واقع، ویروس در بدن است و می‌تواند تحت شرایط مختلف فعال شود. البته، ما پس از رفتارهای پرخطر به افراد در معرض ابتلا قرص می‌دهیم که این مساله در پیشگیری موثر است و موجب عدم فعالیت ویروس می‌شود. هر ویروسی که دارویی برای آن است درمان قاطع ندارد. درنتیجه، هیچ درمان قاطعی برای ویروس‌ها به جز سرخک و سرخجه وجود ندارد.
در آستانه روز جهانی ایدز قرار داریم. ارزیابی شما از اقدامی که طی این یک سال در سراسر کشور در حوزه مقابله با ایدز صورت گرفته است، چیست؟
روند رو به رشد نشان می‌دهد که اقدام چشمگیری در این یک سال صورت نگرفته است. اگر چه طرح‌هایی برای تست خانم‌های حامله به منظور جلوگیری از انتقال بیماری از مادر به جنین انجام می‌شود، بی‌توجهی نسبت به آموزش رفتارهای پرخطر جنسی، معتادان تزریقی و افزایش مصرف روانگردان‌ها روند ابتلا به ایدز را با افزایش روبهرو کرده است. ضمن اینکه، کشور‌های همسایه ما که مهاجران قانونی و غیرقانونی زیادی را برای کار و زندگی به ایران روانه می‌کنند تا به حال اقدام شاخصی برای مقابله با ایدز انجام نداده‌اند. این موضوع شرایط را برای ایران کمی سخت می‌کند.
آرمان
