» عمومی
شفاآنلاین-مدیرکل دفتر مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی وزارت آموزش و پرورش، راهکارهای ارتقای بهداشت روان و آموزش پیشگیری به کودکان و نوجوانان را تشریح کرد.
به گزارش شفا آنلاین، نادر منصورکیایی، مدیرکل دفتر مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی وزارت آموزش و پرورش راهکارهای ارتقای بهداشت روان و آموزش پیشگیری به کودکان و نوجوانان را تشریح کرد.
در مصاحبه‌های پیشین به رویکرد « آموزش رشد ـ مدار » در زمینه پیشگیری از رفتارهای پرخطر اشاره کردید، منظور شما از این رویکرد چیست؟
منصورکیایی: رویکرد «آموزش رشد ـ مدار»، یکی از رویکردهای شناخته شده در حوزه پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی است؛ مطابق این رویکرد، آموزش مهارت‌های « خود ـ مراقبتی » به تناسب دوره‌های رشدی به کودکان و نوجوانان ارائه می‌شود.
از ویژگی‌های مهم این رویکرد این است که به تغییرات جسمی و روانی ـ اجتماعی کودکان و نوجوانان در دوره‌های مختلف سنی توجه می‌شود و به همین دلیل، میزان کارایی آموزش‌های پیشگیرانه و خود ـ مراقبتی از این طریق افزایش پیدا می‌کند.
آیا شواهدی از موفقیت این رویکرد وجود دارد؟
منصورکیایی: آموزش رشد ـ مدار، رویکرد شناخته شده‌ای است. همانطور که می‌دانیم، نظریه‌های مختلفی در مورد تربیت کودکان و نوجوانان با رویکرد «مراحل رشد» وجود دارد که توجه آنها، رعایت مقتضیات مراحل رشد جسمی، شناختی، عاطفی، اخلاقی و دیگر ابعاد وجودی کودکان و نوجوانان در طراحی الگوهای تربیتی است.
در حوزه پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی نیز همین دیدگاه و رویکرد، از حداقل سه دهه گذشته مورد استفاده قرار گرفته و توسعه و گسترش یافته است.
بر اساس این رویکرد، کودکان و نوجوانان به چه مهارت‌هایی نیاز دارند؟
منصورکیایی: در این الگو، برای تمام سنین کودکان و نوجوانان، سطحی از آموزش‌ها و مهارت‌ها در نظر گرفته می‌شود؛ به عنوان مثال تا سن 5 سالگی مهارت‌های افزایش تعلق و دلبستگی، مهارت‌های اجتماعی و خود کنترلی، یادگیری عاطفی، تصمیم‌گیری، آماده‌سازی تحصیلی از 6 تا 11 سالگی، مهارت‌های اجتماعی و خود ـ کنترلی، تصمیم‌گیری، یادگیری عاطفی، مهارت‌های تحصیلی و احساس تعلق به مدرسه، مدیریت رفتاری، آگاهی و سواد رسانه‌ای، شناخت پیامدهای رفتارهای پرخطر از 12 تا 15 سالگی، مهارت‌های اصلاح نگرش‌ها در مورد شیوع مصرف مواد، بازسازی هنجاری، سواد رسانه‌ای، مهارت امتناع و نه گفتن، تصمیم‌گیری، موفقیت تحصیلی، مهارت‌های ارتباطی خانوادگی و همسالان، حل مسئله، شناخت پیامدهای رفتارهای پرخطر از 16 تا 17 سالگی، مهارت‌های تقویت و افزایش انگیزه، مهارت‌های مقابله با استرس، مهارت‌های ارتباطی و خود کنترلی، تصمیم‌گیری و نظارت بر هدف، مهارت‌های شغلی و حرفه‌ای، حل مسئله شناخت پیامدهای مواد.
البته دسته‌بندی‌ها و دیدگاه‌های مختلفی در مورد مهارت‌های متناسب با هر یک از دوره‌های سنی وجود دارد، اما در اغلب آنها، وجه اشتراک زیادی در مورد مهارت‌های مربوط به هر یک از دوره‌های رشدی می‌توان یافت.
آموزش و پرورش ، این رویکرد را چگونه در مدارس پیاده می کند؟
منصورکیایی: به صورت عمومی و بنیادین ، وزارت آموزش و پرورش ، در اجرای رویکرد تحولی خود و در چارچوب تغییر کتب درسی، طی سال‌های گذشته، روند رو به رشدی را در زمینه درج و تلفیق آموزش مهارت‌ها در کتب درسی آغاز نموده است که نمونه عینی و مشخص آن در کتاب مطالعات اجتماعی پایه ششم ابتدایی، کتاب تفکر و سبک زندگی پایه هفتم و در سال تحصیلی جدید نیز در کتاب مطالعات اجتماعی و کتاب تفکر و سبک زندگی پایه هشتم قابل مثال است.
به صورت تخصصی و تکمیلی نیز دفتر مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی، چارچوبی را برای آموزش مهارت‌های خود مراقبتی در هر یک از دوره های تحصیلی در نظر گرفته است؛ این چارچوب شامل 4 دسته مهارت شخصی، مواجهه موثر، اجتماعی و شناخت خطر است.
مهارت‌های شخصی شامل شناخت مسئله، خود ـ پنداره مثبت، تصمیم‌گیری، خودـکنترلی، رفتارها و عادت‌های سالم، شناخت عواطف و احساسات، خودـانگیختگی، هدفگذاری، رشد قضاوت‌های درست و مناسب، مدیریت زمان و عزت نفس است.
مارت‌های مواجهه موثر مانند مدیریت استرس، مقابله با ناامیدی، شناخت و یافتن منابع، مقابله با شکست، درخواست کمک، سازگاری و انعطاف پذیری، فایق آمدن بر مشکلات و موانع است.
مهارت‌های اجتماعی مانند رشد مهارت‌های ارتباطی خوب، در نظر گرفتن و توجه به دیدگاه‌های دیگران، همکاری و مشارکت با دیگران، درک پیامدهای هر رفتار، مقاومت در برابر فشار همسالان، دوست‌یابی و حفظ دوستان، حل تعارضات و مشکلات و مهارت نه گفتن است.
مهارت‌های شناخت خطر مانند شناخت خطرات و مخاطرات تهدید کننده، شناخت زیان‌های دخانیات، داروها و موا، شناخت نقش رسانه‌ها در گرایش به رفتارهای پرخطر، شناخت تأثیر رفتارهای پرخطر بر آینده و بر خانواده، خطرات مرتبط با دخانیات، داروها و مواد است.
خانواده‌ها چه نقشی در این زمینه دارند و چگونه می‌توانند بهداشت روان فرزندان شان را برای مراقبت از خود در برابر رفتارهای پرخطر و آسیب‌های اجتماعی ارتقاء بدهند؟
منصورکیایی: خانواده‌ها در این زمینه نقش مهمی به عهده دارند، اگر بخواهیم برخی از کارکردهای خانواده در این زمینه را دسته‌بندی کنیم، می‌توانم به چند نکته مهم اشاره کنم. 1) ویژگی‌های رشدی فرزندان شان را بشناسند. 2) به تناسب این ویژگی‌های رشدی، مهارت‌های خودـمراقبتی که باید فرزندان بیاموزند را در آنها تقویت کنند. 3) به فرزندان‌شان توجه کنند، به آنها گوش کنند و زمینه گفت‌وگو با آنها را فراهم کنند.4) زمینه عزت نفس و اعتماد به خود را در فرزندان‌شان تقویت کنند. 5) خطرات تهدیدکننده، همچنین عوامل مخاطره آمیز و استرس زا برای فرزندان‌شان را بشناسند و آنها را کنترل و پیشگیری نمایند.6) جو مناسبی در خانواده ایجاد کنند.7) زمینه‌های ارزشی و هنجاری فرزندان‌شان را تقویت کنند. 8) به تناسب این ویژگی‌های رشد و مهارت‌های خود ـ مراقبتی، سبک فرزندپروری خود را تنظیم و هماهنگ نمایند. 9) احساس خود ـ ارزشمندی را در فرزندان فراهم کنند و تقویت نمایند. 10) محیط های دوستی و گروه‌های همسالان فرزندان شان را بشناسند و نظارت کنند. 11 ) قواعد روشن تربیتی برای فرزندان شان وضع کنند و ضمن پایبندی به رعایت آن، خود نیز الگوهای خوبی برای فرزندان‌شان باشند. 12) آگاهی خود را در مورد علایق و ویژگی‌های گروه سنی فرزندان‌شان افزایش بدهند و در این زمینه با مدرسه، با سایر والدین و نیز مشاوران و افراد معتمد مشورت و تبادل نظر کنند.
محیط های آموزشی در این زمینه چه کاری می‌توانند انجام دهند؟
منصورکیایی: مدرسه نیز نقش و کارکردهای مهمی دارد. این نقش، در ابعاد مختلفی چون برنامه درسی، کلاس درس، شیوه‌ها و فنون تدریس، ارتباط با دانش‌آموزان، مدیریت مدرسه، جو مدرسه، فعالیت‌های مکمل تربیتی، می‌تواند مورد توجه قرار گیرد.
اغلب این مؤلفه‌ها در برنامه‌ای که وزارت آموزش و پرورش در سال تحصیلی جدید و با عنوان تعالی مدیریت مدرسه آغاز کرده است در نظر گرفته شده است و اجرای گسترده آن می‌تواند به ارتقای کارآمدی و کیفیت بخشی مدارس در ابعاد تربیتی از جمله در زمینه بهداشت روان، سلامت اجتماعی و پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی کمک نماید.
در مورد محیط های آموزشی، در متون نظری پیشگیری توصیه‌های
ارائه می‌شود که به برخی از آنها اشاره می‌کنم. 1) در شیوه‌ها و فنون تدریس، خلاقیت و نوآوری مورد توجه قرار گیرد. 2) در زمینه شیوه‌های کلاس داری، اهتمام شود و فضای صمیمی در کلاس درس ایجاد شود. 3) جو و محیط مدرسه، به‌گونه ای باشد که پیوند تنگاتنگی بین دانش‌آموزان و مدرسه ایجاد شود. 4) عوامل مخاطره آمیز دانش‌آموزان شناسایی شود و برای کنترل و کاهش آنها با همکاری والدین و نیز کارکنان مدرسه برنامه‌ریزی گردد. 5) در دروس مختلف از مثال‌ها و تمرین‌هایی که موجب افزایش توانمندی خود ـ مراقبتی دانش‌آموزان می‌شود، استفاده شود. 6) شیوه‌های ارتباط مؤثر با کودکان و نوجوانان آموزش و ترویج شده و به طور مستمر تبادل نظر شود. 7) آخرین تجارب، دستاوردها و راهکارهای محافظت از کودکان و نوجوانان در برابر رفتارهای پرخطر و نیز شیوه‌های آموزش خود ـ مراقبتی به آنها فراگرفته شود. 8) زمینه‌های مراقبت اجتماعی و تربیتی را در مدرسه تقویت کنند. به‌طوری که کودکان و نوجوانان در معرض خطر آسیب‌های اجتماعی و یا لازم به توجه با کمک سایر نهادهای اجتماعی و فرهنگی ، از خدمات حمایتی و توانمندسازی استفاده نمایند. 9) زمینه‌های استرس‌زای کودکان و نوجوانان شناسایی شده و برای کنترل و کاهش آنها با کمک اولیاء و کارکنان، برنامه‌ریزی و اقدام شود. 10) کارایی تحصیلی دانش‌آموزان ارتقاء داده شود.
مطالعات نشان داده‌اند ، کفایت تحصیلی می‌تواند زمینه بازدارنده و تاب‌آورانه موثری در مقابل رفتارهای پرخطر باشد. همچنان‌که شکست تحصیلی می‌تواند زمینه مهمی برای خطرپذیری باشد.
چه برنامه‌ای برای توسعه «آموزش پیشگیری » در مدارس دارید؟
منصورکیایی: علاوه بر آموزش‌های مستمری که برای توانمندسازی کارکنان در زمینه‌های پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی، شناخت رفتارهای پرخطر و ارتباط مؤثر با دانش‌آموزان ارائه می‌کنیم، یکی از اولویت‌های مهم ما، گسترش نرخ پوشش آموزش پیشگیری با رویکرد رشد ـ مدار است و برای این منظور در تلاش هستیم تا کوریکولوم یا برنامه درسی و راهنمای آموزش پیشگیری را به تفکیک دوره‌ها و پایه‌های تحصیلی تدوین کنیم.
دیدگاه من این است که پیشگیری، زمانی می‌تواند موفق شود که در کنار فعالیت‌های آموزشی و فرهنگی، به عنوان یک چارچوب آموزشی نظام یافته مورد توجه قرار گیرد و هر کودک و نوجوانی باید در کنار اهداف گوناگون یادگیری، مهارت‌های لازم برای خود ـ مراقبتی را فرا بگیرد.
اکنون ادبیات حوزه پیشگیری در شاخه‌های مختلف گسترش یافته است و به یک حوزه علمی معتبر تبدیل شده است که به همین دلیل لازم است در برنامه‌ریزی‌های فرهنگی، اجتماعی و تربیتی، مورد توجه و عنایت ویژه‌ای قرار گیرد.
خوشبختانه وزارت آموزش و پرورش در قالب رویکرد تحولی خود، اقدامات مهمی را در این زمینه آغاز نموده است که یک نمونه مهم آن، درج محتوای مربوط به شناخت رفتارهای پرخطر و آسیب‌های اجتماعی و نیز آموزش مهارت‌های خود ـ مراقبتی در کتب درسی است و من بسیار امیدوار هستم که به لطف خداوند متعال، این اقدامات در آینده نیز به شکل مؤثری ادامه و گسترش پیدا کند.
فارس
نظرشما
آخرین اخبار