دستکاری ژنتیک خوراکی‌ها چه تاثیری بر سلامت بدن دارد؟

شفاآنلاین>سلامت>محصولات تراریخته از جمله محصولات حاصل از دستکاری ژنتیکی هستند که هنوز در مورد تاثیر آن بر سلامت انسان نظر قطعی وجود ندارد.

به گزارش شفاآنلاین:محصولات تراریخته به مواد غذایی گفته می‌شود که ژن‌های جدیدی به واسطه مهندسی ژنتیک در داخل‌شان تعبیه شده است. از سال ۱۹۹۴ تا به امروز محققان در تلاش هستند با امتحانِ روش‌های مختلف، محصولات غذایی متنوعی را از این طریق تولید کنند.

هدف از مهندسی ژنتیک در گیاهان انتقال یک یا چند ژن به گیاه است که در صورت موفقیت یک ویژگی جدید به گیاه می‌بخشد. این ویژگی جدید معمولا در گیاهان هم خانواده یافت نمی‌شود. به همین دلیل انتقال ژن یا ژن‌های عامل این ویژگی، که گاهی در گیاهان غیر هم خانواده یا حتی موجود زنده دیگر مانند یک گونه باکتری موجود است، از طریق روش‌های متداول اصلاح نباتات محقق نخواهد شد و نیازمند مهندسی زنتیک است.

تاریخچه تولید محصولات تراریخته

به کارگیری روش‌های فنون مهندسی ژنتیک و بیوتکنولوژی به صورت جدی از سال ۱۹۸۳ آغاز شد و به شدت رشد کرد. رشد در این حوزه به حدی سریع بود که در کمتر از ۸ سال وسعتی بالغ بر ۶۰ میلیون هکتار از اراضی کشاورزی را به خود اختصاص داد. در سال ۱۹۸۶ نخستین آزمایش‌های مزرعه ای، با تنباکوی تراریخته در آمریکا و فرانسه صورت گرفت. چین نخستین کشوری بود که در سال ۱۹۹۰، تولید گیاهان تراریخته (تنباکو) را به شکل تجاری آغاز کرد.

آمریکا دومین کشوری بود که در سال ۱۹۹۴ گیاه تراریخته گوجه فرنگی را به شکل تجاری تولید کرد. پس از آن در فاصله سال‌های ۱۹۹۵ تا ۱۹۹۶، ۳۵ گیاه تراریخته تولید شد که حدود ۸۰ درصد آن‌ها مروبط به دو کشور آمریکا و کانادا بودند. تا سال ۱۹۹۹ بین ۲۵ تا ۴۵ درصد تولید برخی از محصولات اصلی زراعی در آمریکا با استفاده از گیاهان تراریخته صورت می‌گرفت. در حال حاضر حداقل ۲۵ درصد از سطح زیر کشت ذرت تراریخته و ۴۰ درصد از سطح زیر کشت سویای تراریخته جهان در آمریکاست. سطح زیر کشت محصولات تراریخته به شدت در حال افزایش است.

مزایای محصولات تراریخته

تولید محصولات قوی تر: محصولات تراریخته در برابر بیماری‌ها مقاوم هستند.

محافظت محیط در برابر سموم: به دلیل اینکه محصولات تراریخته نیاز کمتری به سم پاشی از طریق مواد شیمیایی دارند باعث محافظت محیط در برابر سمپاشی و آفت کش‌ها می‌شوند.

ماندگاری بیشتر محصولات: با تغییر در ساختار ژنی این محصولات، بدون نیاز به ماده اضافی محصولات مدت زمان بیشتری با کیفیت باقی می‌مانند.

جنگل زدایی کمتر: با افزایش جمعیت دنیا، نیاز به تخریب جنگل‌ها بیشتر می‌شود، اما اگر غذای کافی برای این جمعیت فراهم شود نیازی به جنگل زدایی نیست.

کاهش گرم شدن زمین: در صورت دستکاری ژنتیکی گیاهان، آن‌ها می‌توانند دی اکسید کربن بیشتری مصرف کرده و اکسیژن بیشتری را به اتمسفر برسانند که پدیده گلخانه‌ای را کاهش می‌دهد و باعث کاهش گرم شدن زمین می‌شود.

کاهش قیمت غذا: اگر تولید محصولات زیاد شود قیمت آن‌ها کاهش پیدا می کند.

تولید محصولات جدید: با دستکاری ژنتیکی محصولاتی به دست می‌آید که می‌توانند در هر محیطی رشد کنند. مثلاً تولید گوجه فرنگی در زمین نمکی.

مقاومت در برابر حشرات: این محصولات به دلیل مقاومت در برابر حشرات نیاز کمتری به حشره کش‌ها دارند.

مضرات محصولات تراریخته

واکنش آلرژیک: دستکاری ژنتیکی باعث ایجاد پروتئین‌هایی در گیاه یا جانور جدید می‌شود که ممکن است برای بدن انسان به عنوان عامل بیگانه شناسایی شده و منجر به ایجاد واکنش آلرژیک شود.

نامناسب برای محیط زیست: بقایای این جانداران برای محیط زیست نامناسب است و تا مدت‌ها به صورت مخفی در طبیعت باقی می‌ماند.

کاهش تنوع زیستی: تغییرات ژنتیکی باعث آسیب به برخی ارگانیسم‌ها (مانند آفات و حشرات) در اکوسیستم می‌شود و از تنوع زیستی آن‌ها می‌کاهد.

کاهش کارایی آنتی بیوتیک ها: به دلیل تغییرات ژنتیکی، این محصولات به ویروس‌ها و باکتری‌ها مقاوم می‌شوند؛ خاصیت آنتی بیوتیکی خود را در بدن اعمال می‌کنند و از کارایی آنتی بیوتیک‌های دارویی می‌کاهند.

طعم غیر متداول: به دلیل تغییر در ساختار این محصولات، طعم متفاوتی خواهند داشت.

نامناسب از جهت تغذیه‌ای برای انسان ها: این محصولات باعث ایجاد بیماری‌های جدید در انسان می‌شوند و در بسیاری از گونه‌های حیوانات مانند موش‌ها و پروانه‌ها باعث مرگ شده اند.

سلاح بیولوژیک: بسیاری از کشور‌ها از این محصولات به عنوان سلاح بیولوژیک علیه دشمنان خود استفاده می‌کنند.

مصرف یک تریلیون وعده غذایی تراریخته در جهان

آمار‌های جهانی می‌گویند در دو دهه گذشته یک تریلیون وعده غذای تراریخته در دنیا مصرف شده و ۷۰ درصد دام‌ها از این محصولات تغذیه شده اند. ۱۸ میلیون کشاورز به دلیل مزایای محصولات تراریخته به کشت این محصولات روی آورده اند. موج استقبال از محصولات تراریخته سبب شده تا در سال گذشته سطح زیر کشت این محصولات در دنیا به ۱۸۵/۱ میلیون هکتار برسد. هم اکنون ۷۸ درصد سویا، ۶۴ درصد پنبه، ۲۶ درصد ذرت و ۲۴ درصد کلزا در سطح جهان به شیوه تراریخته کشت می‌شوند.

در حال حاضر محصولات تراریخته در ۸ کشور آسیایی کشت و در همه کشور‌های این قاره و جهان مصرف می‌شوند. از سوی دیگر هم اکنون ۱۹ کشور از ۲۸ کشوری که از این فناوری در تولید محصولات زراعی بهره‌مند شده اند جزو کشور‌های در حال توسعه هستند.

محصولات تراریخته در بازار کشور

ایرج حریرچی معاون وزیر بهداشت درباره برنج تراریخته گفته است: سیاست وزارت بهداشت درباره محصولات تراریخته و هر محصول جدید غذایی این است که حتما باید آزمایش‌ها و تاییدیه‌های لازم را داشته باشد، دنیا در حال پیشرفت است و تولید محصولات کشاورزی اصلاح شده و از جمله دستکاری ژنتیکی سالهاست که انجام می‌شود.

سخنگوی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی گفت: در مورد برخی از این محصولات مانند سویا بازار دنیا تقریبا در انحصار محصولات تراریخته است، در کشور ما هم برخی از این محصولات با مجوز وزارت بهداشت وارد بازار شده است و به مردم اطمینان می‌دهیم محصولی که با تاییدیه وزارت بهداشت وارد بازار شده باشد، کاملا سالم است. آزمایش برنج تراریخته در آزمایشگاه دانشگاه علوم پزشکی یزد نشان داده که این محصول مشکلی نداشته است.

حریرچی همچنین گفته است: تاکنون فقط ۳ محصول تراژنی یا تراریخته شامل دانه‌های روغنی کلزا، سویا و ذرت در ایران مجوز مصرف دارند و هیچ محصول یا فرآورده دستکاری ژنتیک شده دیگری در بازار کشور وجود ندارد.

محمود تولایی رئیس انجمن ژنتیک ایران نیز گفت که  ۱۵ سال است مردم تراریخته مصرف می‌کنند و حدود ۹۰ درصد روغن مصرفی کشور ما وارداتی است که از آرژانتین و برزیل وارد می‌شود و بطور ۱۰۰ درصد تراریخته است.

زیان بار بودن تراریخته‌ها ثابت شده است؟

اصلا بعید نیست مواد غذایی که تا به امروز مصرف می‌کنید، اصلاح ژنتیکی روی آن‌ها صورت نگرفته باشد. حتی در جوامع پیشرفته نیز روی محصولات غذایی با یک برچسب بزرگ و فونتی خوانا نوشته نمی‌شود: تراریخته. اما اگر محصولی واقعا ضرری داشته باشد، در بازه زمانی کوتاه‌مدت اختلال نشان نمی‌دهد. شاید هم تا آخر عمر اختلال مورد نظر فعال نشود. در بدترین سناریو، اختلال مورد نظر در نسل‌های بعدی نمایان می‌شود. با این اوصاف صرفا نباید درباره محصولات تراریخته از جانب سلامت فردی صحبت کرد. در نقاط ضعف این رویه گفتیم مهندسی ژنتیکی ممکن است روی اکوسیستم و حتی جامعه جهانی اثرگذار باشد.

منتقدان محصولات تراریخته معتقدند فعلاً در مورد تولید انبوه محصولات کشاورزی تراریخته صبر و تأمل شود، چرا که در آینده ممکن است دانش آن پیشرفت کند و زوایای پنهان این علم و تکنولوژی آشکار شود. هدف از این دستکاری پاسخ به سیل مصرف حاصل از سبک زندگی سرمایه‌داری با طمع سودآوری بیشتر به دنبال تولید حداکثری با بهترین سر و شکل ظاهری فرآورده است. از آنجا که علم بشر در حوزه مهندسی ژنتیک محدود است و از توانایی تاثیرگذاری و مدیریت همه خصوصیات فراورده نهایی برخوردار نیست و دقیقا نمی‌داند حاصل پیوند ژنتیکی مثلا ماهی و گوجه‌فرنگی یا ویروس و ذرت چه خواهد شد و لذا عاقبت مصرف کننده چنین فراورده‌ای اعم از دام یا انسان به بیماری‌های نا معلوم ختم می‌شود. با این وجود تاکنون تمام احتمالات مبنی بر انتقال ژن یا سرطان زا بودن این محصولات رد شده و مواردی از بروز مشکلات در مصرف کنندگان این محصولات دیده نشده است.yjc