جایگاه تلفن همراه در زندگی امروزی
به نقل از مهرخانه، امکاناتی نظیر امکان ارسال پیام کوتاه، ضبط مکالمات،
امکان ضبط و پخش ام.پی.تری پلیر، رادیو، امکان اتصال به شبکه اینترنت و
دریافت صفحات روزنامه و برنامه‌های تلویزیون، از تلفن همراه یک چندرسانه‌ای
بسیار جالب توجه ساخته است که از هر زمان و هر مکانی، امکان دریافت
پیام‌های فردی و جمعی رسانه‌ها را فراهم می‌سازد. بنابراین تلفن همراه
به‌عنوان واسطه‌ای برای ارتباطات میان‌فردی، یک رسانه و همچنین وسیله‌ای
برای سرگرمی؛ قابل بررسی است.
تلفن همراه و پیام کوتاه با رفع موانع و محدودیت‌ها، ارتباطات بین‌فردی را
تسهیل می‌کنند. موانع و محدودیت‌هایی که گاه شخصیتی (مانند کمرویی) هستند و
گاه فرهنگی (تابوها و هنجارهای ارتباطی). در واقع، تلفن همراه و پیام
کوتاه، نوعی اخلاق ارتباطی جدید را شکل داده‌اند؛ اخلاق ارتباطی جدیدی که
در برخی وجوه مثبت و در برخی وجوه منفی است.
پژوهش حاضر می‌کوشد پیام کوتاه را به عنوان تسهیل‌کننده فرآیند ارتباطی
میان‌فردی به‌طورخاص مورد بررسی قرار دهد. از این منظر محتوای پیام‌های
ردوبدل‌شده میان دانشجویان دختر و پسر دانشگاه‌های تهران مورد بررسی قرار
می‌گیرد و کوشش می‌شود به این پرسش‌ها پاسخ داده شود: پیام‌ها بیشتر بین
افراد با کدام‌یک ازمنسوبانشان ردوبدل می شوند؟ چه محتوایی و با چه
فراوانی‌ای توسط دانشجویان دریافت شده است؟ بیشترین پیام‌ها در چه ساعتی
ارسال و دریافت شده است؟ آیا رابطه‌ای بین جنسیت افراد و محتوای پیام‌های
دریافتی‌شان وجود دارد؟ آیا رابطه‌ای بین وضعیت تأهل افراد و محتوای
دریافتی و ارسالی آنها وجود دارد؟
روش مطالعه
روش به کار رفته در پژوهش حاضر روش تحلیل محتوا؛ و تحلیل محتوای انجام‌شده، از نوع مضمونی است.
جامعه آماری و نمونه‌گیری
مجموعه دانشجویان دختر و پسر دانشجوی سال 8-1384 دانشگاه‌های تهران،
جامعه آماری پژوهش حاضر را تشکیل داده‌اند. با این حال به دلیل
محدودیت‌هایی که در دسترسی به دانشجویان وجود داشته، از روش نمونه‌گیری
هدف‌مند غیراحتمالی به روش دسترسی آسان استفاده شده است.
در این روش، از هر دانشگاه 10 نفر (5 دختر و 5 پسر) به عنوان نمونه انتخاب
شده‌اند. با توجه به وجود هشت دانشگاه در تهران، افراد انتخاب‌شده 88 نفر
بودند که به دلیل عدم پاسخ‌گویی برخی از آنها به پرسشنامه‌های توزیع‌شده،
این تعداد به 80 نفر تقلیل یافته است.
از هریک از پاسخ‌گویان خواسته شد 30 پیام کوتاه آخر خود را در پرسشنامه درج
کنند. به این ترتیب، تعداد 2651 پیام کوتاه از دانشجویان به دست آمده است.
البته عده‌ای از پاسخ‌گویان تعداد کمتری پیام داشته‌اند.
61.5 درصد گیرندگان پیام، مرد و 38.5 درصد زن بوده‌اند
اولین یافته پژوهش نشان می‌دهد 61.5 درصد
گیرندگان پیام، مرد و 38.5 درصد زن بوده‌اند. سن پاسخ‌گویان بین 18 تا 28
بوده است. 82 درصد پاسخ‌گویان دانشجوی دوره کارشناسی و 18 درصد دانشجوی
کارشناسی‌ارشد بوده‌اند. 86.3 درصد پاسخ‌گویان مجرد و 13.7 درصد متأهل
بوده‌اند.
40.4 درصد پیام‌ها بین مردان رد و بدل شده است و 24.3 درصد بین زنان؛ 20.2
درصد پیام‌ها را زنان برای مردان ارسال کرده‌اند و 15.1 درصد پیام‌ها را
مردان برای زنان.
57.7 درصد پیام‌ها از طرف دوستان ارسال می‌شود
دومین یافته حکایت از آن دارد که از میان 2651 پیام مورد بررسی، 57.7 درصد پیام‌ها از طرف دوست، 8 درصد از طرف پدر و مادر، 7.5 درصد از سوی خواهر و برادر، 15.3 درصد از سوی همکلاسی‌ها، 0.5 درصد همکار هم‌رتبه، 0.1 درصد از سوی همکاران بالادست، 0.1 درصد از سوی همکاران زیردست، 2 درصد از طرف همسران، یک درصد از سوی استادان، 11.1 درصد از سوی اقوام نسبی، 0.8 درصد از طرف اقوام سببی، 0.9 درصد تبلیغات و 1.3 درصد از سوی افراد ناشناس؛ به دانشجویان ارسال شده است.
سلام خیلی دلم می‌خواست بیام ببینمت عزیزم
سومین یافته نشان می‌دهد که 41.3 درصد
پیام‌ها خبری بوده‌اند. برای مثال: «من ساعت یک روانشناسی اجتماعی دارم»،
«خونه‌ام، 10 میام دانشگاه»، «ما تا همین الان ختم بودیم. دارم می‌میرم از
خستگی»، «نمره‌ها رو ندادن. هر دو صب(صبح) رو کنسل کردیم.»، «سعی می‌کنم؛
اما قول نمی‌دم».
همچنین 5 درصد پیام‌ها عاطفی- محبت‌آمیز بوده‌اند: «به هرحال متشکرم»،
«سلام خیلی دلم می‌خواست بیام ببینمت عزیزم، اما نشد. دلم برات تنگ شده».
15.6 درصد جمله‌ها پرسشی و 10.9 درصد نیز امری بوده‌اند: «کجایی؟»، «ما
سلفیم بیا دیگه!»، «من تو راهروام. عجله کن».
بیشتر پیامک‌ها در ساعت 21 تا 24 ارسال می‌شود
چهارمین یافته تأکید می‌کند 25.5 درصد پیام‌ها بیشترین فراوانی را (در
ساعت 21 تا 24) داشته است. 59.9 درصد این پیام‌ها را مردان و 44.1 درصد
آنها را زنان ارسال کرده‌اند.
در مرتبه بعد 21.8 درصد پیام‌ها در ساعت 18 تا 21 ارسال شده‌اند که 52 درصد آنها را مردان و 48 درصد آنها را زنان ارسال کرده‌اند.
محتوای پیام و ساعت دریافت پیام
پنجمین یافته خاطرنشان می‌سازد که تفاوت معناداری بین محتوای پیام و
ساعت ارسال پیام وجود دارد. 25.4 درصد پیام‌ها (بیشترین فراوانی) در ساعت
21 تا24 ارسال شده‌اند. 31.9 درصد پیام‌های مذهبی، 31.5 درصد پیام‌های
محبت‌آمیز، 24.6 درصد پیام‌های حکیمانه، 40درصد پیام‌های سیاسی، 30 درصد
پیام‌های فرهنگی، 31.1 درصد پیام‌های سرگرمی، 28.9 درصد جوک‌ها و 40.9درصد
پیام‌های حاوی فحش در همین ساعت ارسال شده‌اند.
به‌طورکلی، پیام‌های کوتاه قرار ملاقات، بیشتر بین ساعت 8 الی 12 دریافت
شده‌اند. خبرها بسته به اهمیت و موضوعیت آنها بیشتر بین ساعت 8 الی 12
دریافت شده‌اند.
پیام‌های کوتاه خانوادگی نیز در سه مقطع دریافت شده‌اند، اما بیشترین
فراوانی مربوط به ساعات پایانی شب است. پیام‌های جنسی نیز تقریباً همین وضع
را دارند، اما بیشترین فراوانی آنها مربوط به ساعت‌های پس از 6 بعدازظهر
است. جوک‌ها اگرچه در طول روز دریافت می‌شوند، اما در ساعت‌های پایانی روز
بیشترین فراوانی را دارند.
64.8 درصد پیامک‌های جوک از طرف مردها ارسال شده است
ششمین یافته بیان می‌کند که 64.8 درصد جوک‌ها از طرف مردان و 35.2 درصد توسط زنان ارسال شده‌اند. 17.3 درصد جوک‌ها قومیتی، 16.5 درصد سیاسی- قومی، 16.2 درصد جنسی و 13.1 درصد مذهبی بوده‌اند.
29.3 درصد جوک‌های جنسی توسط زنان ارسال شده است
زنان هیچ‌گونه جوک مذهبی- جنسی، سیاسی- جنسی و جنسی- عاطفی ارسال نکرده‌اند. از جوک‌های ارسالی، 16.2 درصد، جوک جنسی خالص بودند که 70.7 درصد توسط مردان و تنها 29.3 درصد توسط زنان ارسال شده است. با این همه تفاوت معناداری بین فرستندگان جوک‌ها از نظر جنسیتی وجود ندارد.
محتوای پیام برحسب نسبت فرستنده و گیرنده
هفتمین یافته نشان می‌دهد 58.8 درصد
پیام‌ها میان دوستان رد و بدل شده است که از آن میان 17.7 درصد خبر، 10.8
درصد عاطفی- محبت‌آمیز و 7.2 درصد جوک بوده‌اند.
همچنین 15.3 درصد پیام‌ها میان همکلاسی‌ها فرستاده شده است که از آن میان 6.4 خبر و 2.1 درصد جوک بوده‌اند.
11.4 درصد پیام‌ها را اقوام نسبی دانشجویان برایشان ارسال کرده‌اند که 2.7
درصد آن جوک و 1.2 درصد آن درباره روابط خانوادگی بوده است. از 7.6 درصد
پیامی که بین دانشجویان و خواهر و برادرشان مبادله شده، 2.3 درصد خبر
درباره روابط خانوادگی و یک درصد عاطفی- محبت‌آمیز بوده است.
84.6 درصد ارسال‌کنندگان پیام مجردند
هشتمین یافته حاکی از آن است که براساس
وضعیت تأهل فرستندگان پیام و محتوای پیام، تفاوت معنی‌داری وجود دارد. 84.6
درصد ارسال‌کنندگان مجرد و 15.4 درصد نیز متأهل بوده‌اند.
افراد مجرد؛ 26.8 درصد اخبار و متأهلین 2.9 درصد محتوای خبری برای
دانشجویان ارسال کرده‌اند. از مجموع 14.3 درصد پیام‌های جوک نیز 11.7 درصد
را مجردها و 2.6 درصد را متأهلین ارسال کرده‌اند.
بیشتر پیام‌های بین دو جنس در ساعات پایانی شب ارسال می‌شود
نهمین یافته خاطرنشان می‌سازدکه بیشترین پیام‌های محبت‌آمیز، سرگرمی و
جوک بین دو جنس در ساعت‌های 21 تا 24 دریافت شده‌اند. برای مثال برخی از
پیام‌هایی که در ساعت‌های پایانی شب یا نیمه‌شب بین دو جنس مخالف رد و بدل
شده است:
دریافت‌کننده: زن مجرد 25 ساله
فرستنده: مرد مجرد 26ساله
ساعت دریافت: 21:23
پیام: «طبق اعلام پلیس‌راه به دلیل بارش برف در محورهای ارتباطی بین شهرهای کشور رانندگانی که زنجیر ندارند، سینه بزنند.»
دریافت‌کننده: زن مجرد 19ساله
فرستنده: مرد مجرد 23 ساله
نسبت: دوست
ساعت دریافت: 24:35 پیام: «جیگر من فردا باید برم سرکار. شب به خیر. جیگر منی به توان 10».
دریافت‌کننده: زن مجرد 21ساله
فرستنده: مدیر بالادست
ساعت دریافت:23:25
پیام: «ندا جان الان رسیدم خونه. بیداری زنگ بزنم؟»
نگاهی گذرا به یافته‌های ارائه‌شده (از نظر محتوا، زمان و جنسیت دو طرف
رابطه) نشان می‌دهد تلفن همراه و پیام کوتاه بیش از هر وسیله ارتباطی دیگری
توانسته است به ایجاد اخلاق ارتباطی جدید دامن بزند.
ظهور اخلاق ارتباطی جدید
تحلیل محتوای پیام‌های کوتاه مبادله‌شده
بین دانشجویان، حاکی از آن است که نوعی اخلاق ارتباطی جدید، به‌ویژه میان
دو جنس، درحال ظهور است که تلفن همراه و پیام کوتاه نقش مهمی در آن دارند.
این موضوع به‌ویژه در محیط دانشگاه که دختران و پسران دانشجو روزمره
تعاملات و ارتباطات زیادی با یکدیگر دارند، حایز اهمیت است.
اخلاق ارتباطی جدیدی که به کمک تلفن همراه و پیام کوتاه تسهیل‌کننده است،
می‌تواند ارزش‌ها و هنجارهای مرسوم در جامعه را نزد جوانان بی‌اعتبار سازد و
از این‌رو به نوعی آنومی اجتماعی دامن بزند.
لازم به ذکر است پژوهش حاضر با عنوان کامل «تحلیل محتوای پیام‌های کوتاه
دانشجویان دانشگاه تهران» توسط مسعود کوثری و طاهره خیرخواه انجام شده و در
فصلنامه علمی- پژوهشی تحقیقات فرهنگی منتشر شده است .
جام جم
