عوارض اجتماعی و روانی قرعه کشی‌های تلویزیونی

شفا آنلاین>اجتماعی> هر هفته بیش از ۲۰۰ میلیون جایزه نقدی و غیر نقدی، یک دستگاه ویلای خصوصی جایزه برنده خوش شانس این هفته… همگی جمله هایی هستند که این روزها در برنامه‌های مختلف تلویزیونی و تجارت‌های پیامکی<SMS commerce> مرتبا می شنویم.

به گزارش شفا آنلاین:امروزه شرکت‌های تجاری نیمه دولتی و خصوصی چنان به تنور مسابقه‌های تلویزیونی و جایزه‌های تلویزیونی و اسپانسرینگ‌ها دمیده‌اند که موجی از شانس بازی و رقابت‌های لاتاری وار در مردم و مصرف کنندگان ایجاد شده است.

متاسفانه در مسایل تجاری و بازرگانی و همین طور تبلیغات مربوط به آن‌ها اصولا یاد گرفته‌ایم تبدیل به یک کپی‌بردار محض از روی دست آن‌ور آبی‌ها بشویم و هر آنچه را آنها انجام می‌دهند بدون کم و کاست و بلکه ده برابر آن را در کشور خودمان اجرا کنیم؛ فارغ از اینکه آن عمل ممکن است اثرهای مخربی را بر الگوی رفتاری و فرهنگی مردم کشورمان بگذارد.

از زمان شروع جام جهانی 2018 در روسیه نیز شبکه 3هر شب با ویژه برنامه جام جهانی مهمان خانه های ایرانی های فوتبال دوست است. تهیه کنندگان این برنامه هم برای جذب مخاطب به ابتدایی ترین روش های بازاریابی یعنی اهدای جایزه، روی آورده اند. این شیوه به شدت قدیمی، عوارض روحی و روانی زیادی برای مخاطبان به همراه دارد. دکترمهدی سودآوری، روان شناس به عوارض روحی و روانی این تبلیغات پرداخته است که در ادامه چند مورد از آنها را می خوانید:

 لذت نبردن از تماشای فوتبال: اولین مورد از عوارض نامناسب شرکت در این پیش بینی ها به امید برنده شدن، لذت نبردن از تماشای مسابقه‌ها است. فردی که نتیجه خاصی را پیش بینی کرده، در طول تماشای بازی بیشتر به احتمال برد و باخت خود در مسابقه پیش بینی فکر می کند تا لذت بردن از یک رقابت ورزشی مفرح که هم باعث تخلیه هیجان و هم برای عده ای باعث لذت روحی می شود. در این مواقع با هر تغییر نتیجه، آه از نهاد برخی بلند می شود که بخت بردن جایزه اصلی را از دست داده اند.

امید به شانس برای موفقیت: عارضه دوم، تبلیغ اتکا به شانس و اقبال برای موفقیت است. واضح به نظر می رسد احتمال بسیار کمی دارد که از میان چند میلیون شرکت کننده نام یک نفر به عنوان برنده خارج شود اما در این برنامه، بردن با عنوان هایی همچون «فرد خوش شانس» و «برنده خوشبخت» به صورت یک شیوه موفقیت خاص تبلیغ می شود. این رفتار به معنای آن است که برای موفقیت تنها باید شانس داشت. افزایش تقدیرگرایی و باور شانس به عنوان مهم ترین عامل موفقیت روحیه کار و تلاش را خدشه دار می کند. در شرایطی که کشور برای گذر از شرایط سخت اقتصادی باید به تولید داخلی و توسعه کارآفرینی متکی باشد، تبلیغ واضح و 24 ساعته بخت و اقبال در کسب ثروت و موفقیت کمکی به پیشرفت و توسعه اقتصادی کشور نمی کند.

احساس ناکامی بعد از برنده نشدن: تحقیقات روان شناسی نشان داده که افراد غمگین از لحاظ اقتصادی به گزینه های کمتر ولی مطمئن فعلی در مقابل گزینه های بیشتر در آینده گرایش دارند. افراد غمگین ترجیح می دهند همین الان یک میلیون تومان پول نقد بگیرند تا مثلا در سه ماه آینده مبلغ 10 میلیون تومان دریافت کنند. در واقع غمگین بودن و احساس ناکامی ناشی از برنده نشدن در قرعه کشی، هزینه اقتصادی زیادی به افراد تحمیل می کند. برخلاف تصور عمومی که شرکت در این گونه قرعه کشی ها را بدون ضرر ارزیابی می کنند. جملاتی مانند «حالا چیزی از دست نمیدم» و «خرجی نداره که...» فاقد پشتوانه علمی هستند. شرکت در قرعه کشی و باخت، باعث کاهش تمایل به کسب ثروت در آینده خواهد شد که از این رهگذر ضرر اقتصادی بزرگی به فرد وارد می شود.

زمان مفیدی که صداوسیما هدر می دهد: در پایان می توان به صرف وقت مفید رسانه ملی برای قرعه کشی هم نگاهی انداخت. وقتی که می توانست برای آموزش، دادن اطلاعات مفید به بیننده یا حتی تحلیل های کارشناسی بازی های برگزار شده استفاده شود. از جو عمومی و توجه زیادی که مردم به جام جهانی نشان می دهند می توان برای تشویق و توسعه ورزش قهرمانی و ورزش عمومی استفاده کرد. هیجان وافر کودکان و نوجوانان به خصوص بعد از بازی های درخشان تیم ملی ایران، زمانی برای کشف استعداد و ایجاد آرزوها و اهداف بزرگ در آنان است و می توان از این هیجان برای تشویق آن ها به تلاش بیشتر برای موفقیت، با بررسی نمونه های شاخص افرادی که از هیچ به همه چیز رسیده اند، استفاده کرد اما این هیجان معطوف به بردن یک جایزه یک میلیون تومانی یا یک دستگاه 206 برای پیش بینی نتیجه بازی ها شده است. جایزه ای که همیشه برای مرم سوال است که از کجا می آید و چرا به بعضی ها داده می شود و ضرورت اهدایش هم به درستی توضیح داده نمی شود.

«برنده شدن» ترفند جدید سودجویان

جای تاسف است که امروز بزرگترین مرکز فرهنگی کشور یعنی تلویزیون به جای آموزش نکات فرهنگی برای تماشاگران در استادیوم ها یا فضای مجازی به ترویج قماربازی و شرطبندی می پردازد.

آیا این حق مخاطب رسانه ملی است که مدت زیادی از برنامه را به تماشای قرعه کشی یا سوال پیامکی برنامه یا اعلام برندگان خیالی یا میزان شرکت مردم در نظرسنجی یا نتایج نظرسنجی بنشیند؟ به جرات می توان گفت دو سوم از برنامه های زنده فوتبالی به موارد هجوی اختصاص دارد که تنها به اتلاف وقت بیننده تلویزیونی می انجامد و هیچ بار فرهنگی و آموزشی برای بیننده در پی ندارد.

پس از این اتفاق از سوی صدا و سیما بود که سایت‌های قمار و شرط بندی آنلاین به تبعیت از آزاد بودن این نوع مسابقات در تلویزیون، به صورت قارچ گونه در فضای مجازی ظاهر شدند که عمده آنها با هدف کلاهبرداری و سو استفاده از علاقه کاربران به پول‌های باد آورده توانستند پول‌های هنگفتی به جیب بزنند که البته اخیرا پس از چندین سال، پلیس فتا توانست در نهایت حکم مسدود کردن ۱۴۰۰ درگاه پرداخت اینترنتی در سایت‌های کازینو آنلاین را بگیرد و این سایت‌ها را مسدود کند.

شاید برنامه ۲۰۱۸ شبکه ۳ سیما در ایام جام جهانی تلنگری برای مسوولان صدا و سیما باشد که یک تجدید نظر جدی در سیاست‌های غلطی که این رسانه پیش می برد، انجام دهد؛ چرا که اکنون مافیایی که در این زمینه و در حوزه رسانه حضور دارند و بیشتر برنامه های ورزشی و فوتبالی تلویزیون را تحت کنترل دارند، برنامه های خود را به سبک یک دورهمی و بدون توجه به تاثیرات اجتماعی و فرهنگی که بر جامعه می گذارد، پیش می برند.