چند شهر ایران در اولویت خطر زلزله قرار دارند؟

 شفا آنلاین>اجتماعی> شهرسازی شتابان روی گسل‌های فعال، همراه با مخاطره‌های زیادی است؛ مخاطره‌هایی که متاسفانه در گذشته خطر و آن جدی گرفته نشده و امروز نیاز به بازبینی و توجه بیشتری دارد.

به گزارش شفا آنلاین:نیازی که شهرداری‌های مناطق مختلف را مکلف می‌کند تا قبل از صدور ساخت و ساز برای هر پلاک ملکی، ابتدا موقیعت آن را روی نقشه گسل بررسی و پس از آن متناسب با محل ساخت  وساز جدید و موقعیت محل، مجوز ساخت و ساز را صادر کنند.

باعث می شود در کنار قانون منع ساخت و ساز در حریم گسل ها، در اسناد قانون نیز نهاد تامین‌کننده اعتبارات این تحقیقات را مشخص کنند؛ مساله مهمی که قرار بود در لایحه بودجه 97 اعتبارات این قانون درج شود اما بنا به دلایلی این اعتبارات از قانون بودجه حذف شد.

مرتضی طالبیان، رییس پژوهشکده علوم زمین سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور در این خصوص گفت:هم اکنون نقشه گسل‌های تجمیع شده به تصویب شورای عالی شهرسازی و معماری رسیده است. این به این مفهوم است که به عنوان یک قانون مصوب، در شهرهای بزرگی که در محدوده گسل‌های فعال قرار می‌گیرند، شهرسازی باید بر اساس قوانین خاصی صورت گیرد. بر اساس این قانون اجازه ساخت سازه‌های حیاتی و مهم در مجاورت گسل‌هایی که در درون شهرها هستند، داده نمی‌شود.

به گفته وی، این موضوع هم اکنون در هیات دولت و شورای شهر مطرح شده است و در وزارت راه و شهرسازی نیز پیگیری‌های لازم انجام شده است تا جنبه قانونی پیدا کند. بر اساس این قانون شهرداری به عنوان متولی توسعه شهری وظیفه اجرایی کردن آن را بر عهده دارد.

وی در خصوص اجرایی‌سازی قانون منع ساخت و ساز در حریم گسل‌ها در شهرهای بزرگ تاکید کرد: هر چند که مقدمات اجرای این طرح فراهم شده، نقشه‌ها تهیه و به شهرداری منتقل شده است و بر اساس این قانون قرار است ساخت و ساز بر اساس ضوابطی در شهر تهران صورت گیرد اما هنوز موانعی برای اجرایی شدن آن وجود دارد.

طالبیان، با بیان اینکه نقشه گسل‌های شهر تهران در شورای عالی شهرسازی و معماری به تصویب رسیده است، یادآور شد: در مرحله بعدی لازم است این نقشه‌ها تدقیق شوند؛ به این معنی که حریم گسل‌ها با دقت بیشتری تعیین شوند و توان لرزه‌زایی آنها مشخص شود، ضمن آنکه داده‌های لازم در خصوص دوره‌های بازگشت زمین لرزه‌های مرتبط با این گسل‌ها را در اختیار داشته باشیم.

رییس پژوهشکده علوم زمین سازمان زمین شناسی، زمین‌لرزه‌های ایجاد شده از طریق گسل‌ها و میزان خطر آنها را از دیگر داده‌های مورد مطالعه در تحقیق این نقشه‌ها نام برد و گفت: این مطالعات به سازمان زمین شناسی واگذار شده است، ولی در حال حاضر چالش اصلی اجرای این مطالعات، تامین اعتبارات آن است.

طالبیان با بیان اینکه در اسناد، نهاد تامین‌کننده اعتبارات این تحقیقات مشخص نشده است، افزود: وزارت راه و شهر سازی به عنوان هماهنگ کننده، پیگیر اعتبارات این مطالعات است و قرار بود در لایحه بودجه سال جاری که در مجلس مورد بررسی قرار گرفت، گنجانده شود که بنا به دلایلی این امر محقق نشد و امیدواریم در سال‌های آینده این اعتبارات تامین شود.

وی موضوع گسل‌ها را موضوعی دانست که دارای هزینه‌های اجتناب ناپذیر است و اظهار کرد: مطالعات آزمایشگاهی و برداشت‌های صحرایی از موارد هزینه‌بر این مطالعات است که تامین آن از توان سازمانی که فعالیت علمی دارد، خارج است و باید اعتبارات خاصی دیده شود تا اجرایی شود.

این محقق حوزه علوم زمین با تاکید بر اینکه خطر زلزله خاص کلانشهر تهران نیست، گفت: در مصوبه اولیه حریم گسل‌ها تنها 5 شهر "تهران"، "مشهد"، "تبریز"، "کرمان" و "کرج" به عنوان شهرهای در معرض خطر زلزله مطرح شده بودند، ولی در سال گذشته با بررسی‌های انجام شده شهرهای دیگری نیز که در معرض خطر لرزه‌ای بالا قرار دارند، به عنوان اولویت‌های بعدی مطرح شدند و از این رو بر اساس میزان جمعیت و خطر لرزه‌زایی، 20 شهر در لیست شهرهای در معرض خطر اولویت‌دار قرار گرفتند.

طالبیان تنها راه کاهش خطرات زمین لرزه در حریم گسل‌ها را جلوگیری از ساخت‌وسازهای مهم، حیاتی و بلند در این مناطق دانست و تاکید کرد: در این مناطق باید سازه‌هایی سبک و مقاوم ساخته شوند تا بتوانند خطر گسیختگی را تحمل کنند.

تهران؛ شهری با ریسک بالا در برابر مخاطره‌ها

مهدی زارع، استاد و مدیر گروه زلزله شناسی مهندسی پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله نیز در این خصوص گفت: زلزله بم نشان داد كه ساخت و ساز و گسترش شهرهای ایران نزدیك پهنه گسله می‌تواند به فاجعه‌ای در حد زلزله بم یا بیشتر از آن منجر شود. تا قبل از زلزله 1382 بم وقتی در مورد ممنوعیت ساخت و ساز در تهران و  تبریز هشدار داده می‌شد اما شاهدی امروزی در ایران برای آن قابل ارایه نبود.

وی افزود: زلزله بم حجت را تمام كرد. زلزله 5 دی1382  بم از نظر تلفات، مخربترین زلزله قرن اخیر ایران بود. آماری رسمی ثبت احوال 26271 کشته را اعلام کرد. دیگر گزارش‌ها  نیز  به کشته شدن حدود 6000 هزار مهاجر افغان (بدون ثبت) و افرادی که به وسیله خانواده به جاهای دیگر منتقل شده و در اثر جراحت‌های وارده  در همان شهر یا روستای مقصد درگذشتند یا از ابتدا جنازه آنها به جاهای دیگر منتقل شد، منتشر کردند .از اینرو زلزله در ساخت و ساز نزدیك پهنه گسله می‌تواند به فاجعه‌ای در حد زلزله بم یا بیش از آن منجر شود بنابراین هر نوع ساخت و ساز در حریم گسل‌های فعال (كه در حاشیه بسیاری از شهرهای ایران قرار دارند) باید ممنوع  شود. همچنین لازم است تا نسبت به تعیین حریم گسل‌های فعال در هر شهر با مشورت با موسسه‌های پژوهشی و كارشناسان زلزله شناسی اقدام های لازم صورت بگیرد.

این عضو وابسته فرهنگستان علوم با اشاره به وضعیت ساخت و سازهای پر مخاطره شهر تهران در حریم گسل‌های فعال گفت: بناهای 8 تا 12 طبقه یا بلندتری به ویژه در 16 سال گذشته، در پهنه گسل شمال تهران(بناهای سوهانک، شهرک شهید محلاتی، کاشانک، گلابدره، محله امامزاده قاسم، باغ شاطر، دربند، ولنجک، کوی دانشجو، شمال فرحزاد، حصارک کن و کل ناحیه شمالی منطقه 22 روی شیب‌های 30 تا بیش از 70 درجه احداث شده‌اند) در حال ساخت بوده است؛ در این شیب‌ها حتی در شرایط بدون زمین‌لرزه هم احتمال خطر زمین لغزش و مشکل‌های دیگر در فصل زمستان زیاد است.

وی اظهار کرد: تهران شهری با ریسک بالا در برابر مخاطره‌های مختلف است. تهران روی شبکه گسترده‌ای از فاضلاب ، آب، رودخانه‌های و مسیل‌ها، جاده‌های زیر زمینی، خطوط مترو و نفت و بنزین واقع شده است. این در حالی است که ما مساله جدی بافت ‌فرسوده هم در تهران، به ویژه در بخش‌های مرکزی و جنوبی شهر، داریم و هر ازگاهی حادثه‌ای در خصوص بافت فرسوده رخ می‌دهد. بعید است که قبل از احداث مترو (سال 1356)  مطالعه دقیقی مبنی بر اینکه گسل‌ها دقیقا کجا واقع شده‌اند و میزان تغییر شکل هر کدام از گسل‌ها چقدر و اساسا میزان ناپایداری زمین چقدر است، صورت گرفته باشد. اغلب سازنده‌های سازه‌های زیر زمینی هنگام کندن زمین متوجه می‌شوند که کجا بیشترین و کمترین ریزش را به همراه دارد و به طور تقریبی متوجه ناپایداری‌های زمین می‌شود. امروزه حدود 3 میلیون نفر در روز از مترو استفاده می‌کنند. تنها می‌توان امیدوار بود که اگر قراراست اتفاقی رخ دهد 12 شب به بعد باشد و خسارت در زیر زمین کمتر وارد شود.

گزارش: فرزانه صدقی