کشور ما با داشتن قدمت هفت هزار ساله در طب سنتی و داشتن هزاران نوع گیاه دارویی تاکنون نتواسته از این ظرفیت به شکل مطلوبی بهره اقتصادی ببرد
شفاآنلاین>سلامت> براساس اعلام انجمن گیاهان دارویی کشور، ایران با وجود داشتن ظرفیت بسیار بالا در رابطه با میزان تولید گیاهان دارویی همچون گذشته دیگر یکه تاز بازار جهانی گیاهان دارویی نیست به‌طوری که هم اینک سهم صادرات گیاهان دارویی و داروهای گیاهی ایرانی در بازارهای جهانی کمتر از 3 درصد است.
به گزارش شفاآنلاین، مسئولان انجمن گیاهان دارویی معتقدند: کشور ما با داشتن قدمت هفت هزار ساله در طب سنتی(Traditional medicine) و داشتن هزاران نوع گیاه دارویی تاکنون نتواسته از این ظرفیت به شکل مطلوبی بهره اقتصادی ببرد. براساس نظر پژوهشگران 2هزار و ٣٠٠ گونه گیاه دارویی در کشور وجود دارد؛ با وجود این منابع ارزشمند گیاهان دارویی با برداشت بی‌رویه و غیر اصولی مورد تاخت و تاز قاچاقچیان و سودجویان قرار گرفته و نه تنها بقای این گونه‌ها را در معرض خطر قرار داده بلکه نبود برنامه ویژه برای کشت گیاهان دارویی به‌عنوان ماده اولیه داروهای گیاهی موجب شده که در روند تولید و صادرات گیاهان دارویی و داروهای گیاهی اختلال جدی ایجاد شود. افزون بر این آنچه این روزها حوزه سلامت را با چالش جدی مواجه کرده نظارت بر عرضه گیاهان دارویی و داروهای طبیعی است. در این میان عطاری‌ها با مداخله‌های درمانی در طب سنتی بیشتر در مظان اتهام قرار دارند. هر چند تجویز دارو و فروش گیاه دارویی با ادعای درمانی از سوی آنها تخلف است اما نبود نظارت واحد موجب فعالیت افراد غیر متخصص در این حوزه شده و به یکی از دغدغه‌های اصلی حوزه سلامت بدل شده است.
نظارت بر عرضه، تولید و واردات داروهای طبیعی، سنتی، مکمل‌های تغذیه‌ای و شیرهای متابولیک و غذاهای ویژه برخی از بیماران در جایی به نام اداره فرآورده‌های طبیعی و مکمل‌های سازمان غذا و دارو پیگیری می‌شوند. در همین زمینه دکتر مهناز خانوی سرپرست این اداره مطالبی را عنوان نمودند.
با آنکه ایران به لحاظ تولید گیاهان دارویی غنی و ثروتمند است چرا با این حال همچنان قاچاق و واردات داروهای طبیعی در کشور اتفاق می‌افتد؟
اولاً که واردات داروهای طبیعی از شش ماه گذشته ممنوع شده است و ما بخشنامه‌ای را به تمام شرکت‌ها اعلام کرده‌ایم که ثبت ورود داروهای طبیعی در اولویت ما نیست. از این‌رو در حال حاضر هر شرکتی که برای واردات داروهای (Medications)طبیعی درخواست می‌دهد ، نمی‌پذیریم.
شربت‌ها و کپسول‌های گیاهی خارجی در انواع برندها در داروخانه‌ها عرضه می‌شوند برای مثال شربت کاکوتی نوع خارجی آن در بازار بیشتر طرفدار دارد. از سوی دیگر معضل عطاری‌ها هم مهم است که با برچسب‌هایی ادعا می‌کنند فلان شربت و قرص برای درمان بیماری‌هایی همچون دیابت، روماتیسم و... است. آیا اصلاً نیازی به‌عرضه داروهای طبیعی خارجی هست و اینکه عطاری‌ها مجوز عرضه داروی گیاهی دارند؟
داروهای طبیعی به شکل قرص، شربت و کپسول وجود دارند. برای مثال فرآورده‌های طبیعی ضد سرفه و ضد درد مانند شربت کاکوتی جزو داروهای طبیعی اند. آنچه به اسم داروی گیاهی اشاره کردید اصطلاح درستش داروی طبیعی است. داروی طبیعی طبقه‌بندی دارد: داروی گیاهی، معدنی وحیوانی. اگر روی بسته‌بندی گیاه دارویی ادعای درمانی نوشته شده باشد به آن داروی گیاهی گفته می‌شود. برای مثال اگر فروشگاهی روی بسته‌بندی نعنا برچسب خواص درمانی نعنا را نزند یعنی داروی گیاهی عرضه نمی‌کند بلکه گیاه دارویی می‌فروشد اما اگر روی بسته‌بندی نعنا برچسب بزند که این گیاه برای دردهای گوارشی است و هر 8 ساعت 4 میلی گرم بخورید از نظر ما دارو محسوب می‌شود و عطاری‌ها اجازه فروش داروی گیاهی ندارند. از سوی دیگر ما به فرآورده‌های طبیعی که قبل از تاریخ شهریور سال گذشته مجوز واردات گرفته‌اند محدودیت ورود اعمال کرده‌ایم و مجوزشان در 18ماه آینده تمام می‌شود و عملاً واردات داروی گیاهی از مجموعه سازمان غذا و دارو حذف می‌شود. به‌طوری که در شش ماهه دوم سال 96 نسبت به‌شش ماهه اول بیش از 50 درصد واردات داروهای طبیعی کاهش پیدا کرده و در کل در سال 96 نسبت به سال 95 حدود 30 درصد کاهش واردات داروهای طبیعی داشته‌ایم. تولید داروهای طبیعی بازار پراهمیتی است وقتی واردات داروی گیاهی محدود می‌شود یعنی بازار داروی گیاهی خود به خود به سمت فرآورده تولیدی بیشتر تمایل پیدا می‌کند. در حال حاضر به 30 فرآورده طبیعی «های تک» پروانه تولید داده‌ایم یعنی به این سطح از تولید رسیده‌ایم. از طرفی ایران در حوزه تولید داروهای گیاهی جزو 50 کشور عضو «پیکس» (اتحادیه بین‌المللی نظارت بر دارو) است یعنی وزارت بهداشت ایران این امکان را دارد چنانچه مجوز کیفیت محصول را به کارخانه‌ای دهد به معنی آن است که 50 کشور بزرگ دنیا آن فرآورده را تأیید می‌کنند.
منظورتان این است کیفیت داروهای طبیعی تولید داخل از نظر 50 کشور دنیا قابل تأیید هستند؟
نیازی نیست این کشورها کیفیت داروی طبیعی تولید داخل را تأیید کنند صرف اینکه ما به تولید داخلی گواهینامه «پیکس» داده‌ایم که در کانادا، استرالیا و کشورهای اروپایی اعتبار دارند. این کشورها اگر بخواهند فرآورده‌های ایرانی را بخرند صرف داشتن گواهی «پیکس» کفایت می‌کند. ایران هم جزو کشورهای عضو «پیکس» است یعنی اگر فرآورده ای از سوی وزارت بهداشت ایران مجوز بگیرد آنقدر معتبر است که در دنیا به فروش برسد. در حال حاضر 1030 فرآورده طبیعی در ایران پروانه تولید گرفته‌اند.
وزارت بهداشت در دوره جدید توجه جدی به گسترش طب سنتی دارد. فکر می‌کنید تولید‌کننده‌های داروهای طبیعی و عرقیات گیاهی به قدری قوی هستند که بتوانند کل نیازهای کشور را پوشش دهند؟
اگر بگویم امروز می‌توانیم تمام آویشن مورد نیاز کشور را تأمین کنیم بدون استناد به آمار فعلی حرف زده‌ایم اما ظرفیت موجود نشان می‌دهد امکان کشت گیاهان دارویی وجود دارد. اداره جهاد کشاورزی و نهاد ریاست جمهوری و سازمان غذا و دارو مدام درباره موضوع سطح زیر کشت گیاهان دارویی در حدی که تولید‌کننده‌ها بتوانند گیاهان دارویی کشت کنند، تصمیم‌گیری می‌کنند. آمارهای سال گذشته نشان می‌دهد، واردات گیاهان دارویی و ماده اولیه داروهای طبیعی در شش ماهه دوم سال گذشته به وضوح کاهش پیدا کرده این یعنی آنکه به تولید‌کننده‌های گیاهان دارویی فرصت داده شده و بازار برای نیازهای تولید داخل مهیا است به همین دلیل تولید‌کنندگان بشدت شروع به تولید کرده‌اند. در واقع وقتی بازار واردات را مهار کنیم چند اتفاق می‌افتد اولاً با این کار بازار فروش داروهای گیاهی را تقویت می‌کنیم دوم اینکه در کنار آن کیفیت فرآورده‌ها را هم نظارت می‌کنیم چون گیاه دارویی ماده اولیه داروی گیاهی است. بنابراین وقتی واردات را مهار می‌کنیم یعنی تولید‌کننده باید بداند سال 97 زمانی است که می‌تواند گیاه دارویی تولید کند چون تولید‌کننده‌ها به مواد اولیه نیاز دارند.
برگردیم به سؤال قبلی اینکه عرضه داروهای گیاهی بحث مهمی است که البته با دخالت عطاری‌ها وضعیت آنگونه که باید مطلوب نیست برای ساماندهی عرضه این محصولات چه ساز و کاری دارید تا این فرآورده‌ها از مبادی قانونی و رسمی تولید و عرضه شوند؟
دو تا مشکل در این باره مطرح است. شرکت‌های تولید‌کننده داروی گیاهی از نظر مالی قوی نیستند. اینها شرکت‌های کوچکی‌اند و تعداد محصولات‌شان کم است بنابراین با شرکت‌های دارویی که با استفاده از شرکت‌های پخش، داروی شیمیایی توزیع می‌کنند تفاوت دارند. شرکت‌های تولید‌کننده داروهای گیاهی نمی‌توانند پخش سراسری داشته باشند، البته بتازگی وزارت بهداشت برای پخش فرآورده‌های گیاهی تمهیدات قانونی اندیشیده است از جمله اینکه به انجمن تولید‌کنندگان داروهای گیاهی اعلام کردیم اگر آمادگی دارد پخش سراسری داروهای گیاهی را برعهده بگیرد به طوری که تولید‌کننده‌ها محصولات‌شان را به این شرکت‌ها بدهند و توزیع داروها توسط یک نهاد رسمی انجام گیرد. البته در اینجا بحث ساماندهی عطاری‌ها هم مهم است. در حال حاضر عطاری‌ها زیر نظر وزارت بهداشت نیستند. عطاری صنف عام است و وزارت بهداشت نمی‌تواند نسبت به فروش و عرضه داروهای گیاهی از سوی عطاری‌ها مداخله کند خوشبختانه با مداخله وزارت صنعت و معدن مقرر شده عطاری به صنف خاص تبدیل شوند در این حالت بازرسان سازمان غذا و دارو امکان مراجعه به عطاری‌ها و نظارت بر محصولات‌شان را دارند. در شرایط فعلی بسیاری از بازرسی‌های وزارت بهداشت به کمک صنف انجام می‌گیرد به طوری که سال گذشته بیش از 3 میلیارد تومان محصولات قاچاق از سطح عطاری‌ها جمع‌آوری شد.
با این تفاسیر می‌توان گفت که بازار هدف قاچاق داروهای طبیعی اغلب عطاری‌ها و برخی از داروخانه‌های بخش سرپایی هستند؟
نمی توانم به طور صریح بگویم بیشترین محصولات عطاری‌ها قاچاق است. از طرفی داروهای طبیعی که در داروخانه‌ها عرضه می‌شوند کد «آی آر سی» دارند و تنها ممکن است قیمت فروش‌شان در داروخانه‌ها باهم متفاوت باشد و این به معنای توزیع محصولات قاچاق نیست. در حال حاضر در حوزه عطاری‌ها اتفاق خوبی می‌افتد؛ آیین نامه‌ای نوشته شده و تأییدیه نهایی‌اش را هم گرفته است که در صورت تصویب این آیین نامه شکل ارتباط عطاری‌ها و نوع نظارت وزارت بهداشت بر عملکرد، توزیع و عرضه محصولات عطاری‌ها بیشتر خواهد شد. با این آیین‌نامه وزارت بهداشت می‌تواند جلوی تخلفات عطاری‌ها را بگیرد.
در واقع به نوعی فعالیت عطاری‌ها به‌عنوان چالش اصلی حوزه سلامت، قانونی می‌شود؟
دقیقاً، قانونی کردن فعالیت عطاری‌ها در مسیر درستش باید اتفاق بیفتد. چنانچه عطاری گیاه دارویی و فرآورده بهداشتی و آرایشی بدون ادعای درمانی بفروشد مجاز است اما حق ندارد داروی طبیعی با ادعای درمانی بفروشد. برای مثال عطاری‌ها نمی‌توانند گیاه خارشتر را با ادعای درمان سنگ کلیه عرضه کنند. البته ما حق تخریب و برهم زدن بازار را هم نداریم باید محلی برای فروش و دسترسی فرآورده‌های طبیعی وجود داشته باشد. طبق آیین نامه جدید داروهای سنتی و طبیعی مانند شربت‌های ضد خلط و سرفه، قرص‌های درمان ریزش مو، کپسول‌های تصفیه خون و... فقط در دو محل اجازه فروش دارند.اول داروخانه‌های سرپایی تحت نظر داروسازی که دوره‌های کوتاه مدت آموزش داروهای گیاهی را گذرانده باشد و بتواند به مردم مشاوره بدهد دوم داروخانه‌هایی که در داخل سلامتکده‌ها وجود دارند.
از نظر طب سنتی چه تفاوتی بین داروهای سنتی و طبیعی وجود دارد؟
طبقه‌بندی این داروها براساس نوع نگرش، ارزیابی و مجوزشان است. برای مثال بسیاری از ضمادها، سکنجبین‌ها و شربت‌ها در شرایطی در رده‌بندی داروهای سنتی قرار می‌گیرند که اولاً به فرمولاسیون آنها در کتب سنتی استناد شده باشد و نام این داروها باید به تبادر در کتب سنتی ذکر شده باشد دوم آنکه طبق دستورالعملی که سازمان بهداشت جهانی اعلام کرده این فرآورده‌ها باید به شکل سنتی 15 سال در کشور استفاده شده باشد. با این شروط این فرآورده‌ها اجازه دارند به اسم داروی سنتی در بازار عرضه شوند. حدود 40 کتاب مستند طب سنتی داریم، فرمولاسیونی که شرکت‌ها برای تولید داروهای سنتی اعلام می‌کنند مطابق با این کتب بررسی می‌شود و سپس اجازه تولید می‌دهیم.
تاریخچه گیاه درمانی و طب سنتی ایرانی در کشور بسیار غنی است. طب سنتی ایران قابلیت صادرات، ارزآوری و درآمدزایی دارد. با احیای آن می‌توانیم در جهت تحقق اقتصاد مقاومتی اقدام کنیم؟
اتفاق خوبی در حوزه صادرات داروهای سنتی می‌افتد. یکسری شرکت‌ها به‌صورت خودجوش صادرات داروهای سنتی را شروع کرده‌اند. سازمان غذا و دارو هم کیفیت این محصولات را تأیید می‌کند و مجوز صادرات می‌دهد در حال حاضر ما به عراق، سوریه افغانستان و حتی به امریکا فرآورده سنتی صادر می‌کنیم.
میزان ارزآوری رقم صادرات داروهای سنتی برای کشور چقدر است؟
ما از شرکت‌ها خواسته‌ایم آمار صادرات‌شان را به سازمان غذا و دارو اعلام کنند. بدین ترتیب می‌توانیم شرکت‌ها را بر اساس میزان صادرات و کیفیت محصولات‌شان به پاویون‌های بین‌المللی معرفی کنیم. دوم اینکه سازمان غذا و دارو ترغیب‌کننده به فروش محصول نیست بلکه ما سیستم ارزیابی، نظارتی و سیاستگذاری هستیم اما تجربه نشان می‌دهد اگر شرکت‌های ایرانی بدون تجربه و دانش اقدام به صادرات داروهای گیاهی کنند در اینجا دیگر یک شرکت نیست که داروهای سنتی و طبیعی ایرانی را صادر و به دنیا معرفی می‌کند بلکه عملاً به نام کشور ایران است که فرآورده هایی به دنیا صادر می‌شود اگر یک شرکت بازارش را از دست بدهد عملاً بازار ایران را در دنیا از دست می‌دهیم.
براساس آمار گمرک ایران در شش ماهه نخست سال 96 ، ۱۲۸۰ تن انواع شیر خشک اطفال و صنعتی از شش کشور دنیا به ایران وارد شده است که ارزش این حجم از واردات به بیش از هشت میلیون و ۲۰۰ هزار تن می‌رسید. حتی گفته می‌شود بیشترین میزان واردات شیرخشک ایران از ترکیه بوده است. در حالی که انبارهای ما پر از شیر خشک است چرا با وجود این واردات شیر خشک را ممنوع نمی‌کنید.
ما اصلاً شیر خشک رگولار (این نوع شیر خشک‌ها را همه نوزادان می‌توانند استفاده کنند) و وارداتی نداریم، حتی یک قوطی شیر خشک هم وارد نمی‌شود.چند سالی است که 4 کمپانی بزرگ خارجی در داخل کشور سرمایه‌گذاری کرده‌اند و همه شیر خشک‌ها تولید داخل‌اند این کشورها حتی گاوداری‌های خاصی را خریداری کردند. برای مثال شرکت «نستله» از ایران به 22 کشور دنیا شیر خشک صادر می‌کند. متأسفانه در جنوب کشور قاچاق شیرهای خشک زیاد است که معلوم نیست در چه شرایط دما و رطوبت وارد کشور شده‌اند. ما شیرهای متابولیک و رژیمی وارداتی داریم که برای استفاده بیماران «فنیل کتونوری» یا بیماران آلرژیک شدید، وارد می‌شوند.
البته شیرهای متابولیک از طریق سامانه‌ای به دست این بیماران می‌رسد. 5 کشور در دنیا امکان تولید شیرهای متابولیک و رژیمی را دارند. خبر جدید آن است که یکی از شرکت‌های تولید‌کننده شیرهای متابولیک اعلام آمادگی کرده که طی 9 ماه شیر متابولیک بیماران فنیل کتونوری را در داخل تولید کنند.
تقلب، قاچاق و رانت، حاشیه‌هایی است که همواره با حوزه فرآورده‌های دارویی و مکمل‌ها گره خورده است. واقعاً آنقدر کار سختی است که سازمان غذا و دارو نمی‌تواند راهکاری در این باره اتخاذ کند؟
هر عرصه‌ای که گردش مالی آن زیاد باشد مدام این شایعات مطرح می‌شود. به جرأت می‌توانم بگویم این شایعات در مجموعه ما صحت ندارد. اما تقلب و قاچاق در حوزه دارو، مکمل‌های غذایی، آرایشی و بهداشتی به‌خاطر گردش مالی و نیاز بالا وجود دارد ولی قاچاق دارو حوزه‌ای است که زود در جامعه بازخورد پیدا می‌کند. نمی‌گویم 100 درصد فرآورده‌ها در بازار از مسیر قانونی عرضه می‌شوند اما دارو و فرآورده‌های بهداشتی داخلی در خیلی موارد در سطح دانش و کیفیت مشابه با تولید خارجی هستند. البته برای جلوگیری از قاچاق قرار است در طول سال جدید مسیر‌بندی صدور پروانه‌ها را مشخص و بدین ترتیب فرآورده‌های با کیفیت جدید و خاص را ارزیابی کنیم تا بسرعت در زمان کوتاه امکان تولید داشته باشند. الان فرآورده‌های گیاهی «های تک» مثل فرآورده‌های «لیپوزومال» مانند آمپول گیاهی تزریقی که جذب خاصی دارند و عملاً تکنولوژی‌شان در ایران وجود ندارد، تولید می‌شوند. علاوه بر این برای نخستین بار در کشور فرآورده‌هایی با تکنولوژی جدید مثل فناوری نانو، پچ‌های پوستی و تنفسی و فرآورده‌های تزریق گیاهی تولید شده‌اند.
پس دلیل نبود رغبت مشتری به مصرف دارو و لوازم بهداشتی و آرایشی ایرانی ناشی از چه چیزی است؟
یک بخش آن فرهنگی است و بخش مهم دیگرش به‌خاطر بسته‌بندی کالاهای تولید داخل است. تولید‌کننده‌های داخلی در فرآیند بسته‌بندی قدرتی که کشورهای اروپای دارند ، ندارند. بنابراین برای اینکه بدانیم بازار در شرایط مناسبی از لحاظ بسته‌بندی و عرضه است یکی از فعالیت‌های نظارتی ما برای سال 97 تأسیس واحد نظارت فنی است که فقط بر عرضه داروی طبیعی، سنتی و مکمل نظارت می‌کنیم.
اگر الان فردی به‌خاطر داروی تقلبی یا مصرف مکمل غیرمجاز جانش را از دست بدهد همه یقه وزارت بهداشت را می‌گیرند در هر حال متولی سلامت مردم است.
سؤال خوبی است به‌دلیل اینکه ما ضامن سلامت مردم هستیم. از سوی دیگر وزارت بهداشت کار نظارت بر توزیع را انجام می‌دهد در نتیجه وقتی نظارت دچار اختلال می‌شود خود به خود مردم از این وزارتخانه مطالبه گری می‌کنند. هدف اصلی ما حفظ سلامت جامعه است بنابراین وقتی سلامت کسی دچار مخاطره می‌شود نخستین کسی که مؤاخذه می‌شود ما هستیم ولی ما در برخی موارد قدرت اجرایی نداریم.
وزارت بهداشت در بحث قاچاق و حفظ مرزها نیرو ندارد و اصلاً جزو شرح وظایفش هم نیست. هر چند معتقدیم باید سازو کارهایی داشته باشیم. برای مثال برای جلوگیری از قاچاق شیرهای خشک متابولیک سامانه‌ای را ایجاد کردیم که از طریق آن پزشک و بیمار با هم درارتباط اند. بعد از راه‌اندازی این سامانه 40 درصد قاچاق شیرهای خشک متابولیک کم شد. این در حالی است که سالانه بین 7 درصد تعداد بیماران متابولیک زیاد می‌شود ولی مقدار مصرف ما از 40 هزار قوطی به 60 هزار قوطی رسید. هرچند تعداد بیماران متابولیک محدود است
اما راه‌اندازی سامانه و جلوگیری از قاچاق شیرهای خشک متابولیک هزینه بالایی داشت.
وزارت بهداشت چگونه کار نظارت بر عرضه را انجام می‌دهد که این همه مکمل‌های غیرمجاز، داروهای تقلبی، فرآورده‌های آرایشی و بهداشتی تقلبی و قاچاق در بازار ایران به مقدار زیادی یافت می‌شود و البته مصرف‌کننده‌های این محصولات هم کم نیستند؟
وزارت بهداشت مدام اطلاع‌رسانی مکرر می‌کند؛ فرآورده هایی را استفاده کنید که برچسب سلامت داشته باشد. مصرف‌کننده باید به برچسب داروها، مکمل‌ها و لوازم آرایشی و بهداشتی روی بسته‌بندی کالای آرایشی و بهداشتی دقت کند. خیلی مهم است رسانه در این زمینه با ما همکاری کند. ما نیروی نظارتی داخل سبد خانوار که نیستیم نیروی اطلاع رسان هستیم.
نیم نگاه
در حال حاضر در حوزه عطاری‌ها اتفاق خوبی می‌افتد؛ آیین نامه‌ای نوشته شده و تأییدیه نهایی‌اش را هم گرفته است که در صورت تصویب این آیین نامه شکل ارتباط عطاری‌ها و نوع نظارت وزارت بهداشت بر عملکرد، توزیع و عرضه محصولات عطاری‌ها بیشتر خواهد شد. با این آیین‌نامه وزارت بهداشت می‌تواند جلوی تخلفات عطاری‌ها را بگیرد
اگر فرآورده ای از سوی وزارت بهداشت ایران مجوز بگیرد آنقدر معتبر است که در دنیا به فروش برسد. در حال حاضر 1030 فرآورده طبیعی در ایران پروانه تولید گرفته‌اند
اگر روی بسته‌بندی گیاه دارویی ادعای درمانی نوشته شده باشد به آن داروی گیاهی گفته می‌شود. برای مثال اگر فروشگاهی روی بسته‌بندی نعنا برچسب خواص درمانی نعنا را نزند یعنی داروی گیاهی عرضه نمی‌کند بلکه گیاه دارویی می‌فروشد اما اگر روی بسته‌بندی نعنا برچسب بزند که این گیاه برای دردهای گوارشی است و هر 8 ساعت 4 میلی گرم بخورید از نظر ما دارو محسوب می‌شود و عطاری‌ها اجازه فروش داروی گیاهی ندارند. ایران
به گزارش شفاآنلاین، مسئولان انجمن گیاهان دارویی معتقدند: کشور ما با داشتن قدمت هفت هزار ساله در طب سنتی(Traditional medicine) و داشتن هزاران نوع گیاه دارویی تاکنون نتواسته از این ظرفیت به شکل مطلوبی بهره اقتصادی ببرد. براساس نظر پژوهشگران 2هزار و ٣٠٠ گونه گیاه دارویی در کشور وجود دارد؛ با وجود این منابع ارزشمند گیاهان دارویی با برداشت بی‌رویه و غیر اصولی مورد تاخت و تاز قاچاقچیان و سودجویان قرار گرفته و نه تنها بقای این گونه‌ها را در معرض خطر قرار داده بلکه نبود برنامه ویژه برای کشت گیاهان دارویی به‌عنوان ماده اولیه داروهای گیاهی موجب شده که در روند تولید و صادرات گیاهان دارویی و داروهای گیاهی اختلال جدی ایجاد شود. افزون بر این آنچه این روزها حوزه سلامت را با چالش جدی مواجه کرده نظارت بر عرضه گیاهان دارویی و داروهای طبیعی است. در این میان عطاری‌ها با مداخله‌های درمانی در طب سنتی بیشتر در مظان اتهام قرار دارند. هر چند تجویز دارو و فروش گیاه دارویی با ادعای درمانی از سوی آنها تخلف است اما نبود نظارت واحد موجب فعالیت افراد غیر متخصص در این حوزه شده و به یکی از دغدغه‌های اصلی حوزه سلامت بدل شده است.
نظارت بر عرضه، تولید و واردات داروهای طبیعی، سنتی، مکمل‌های تغذیه‌ای و شیرهای متابولیک و غذاهای ویژه برخی از بیماران در جایی به نام اداره فرآورده‌های طبیعی و مکمل‌های سازمان غذا و دارو پیگیری می‌شوند. در همین زمینه دکتر مهناز خانوی سرپرست این اداره مطالبی را عنوان نمودند.
با آنکه ایران به لحاظ تولید گیاهان دارویی غنی و ثروتمند است چرا با این حال همچنان قاچاق و واردات داروهای طبیعی در کشور اتفاق می‌افتد؟
اولاً که واردات داروهای طبیعی از شش ماه گذشته ممنوع شده است و ما بخشنامه‌ای را به تمام شرکت‌ها اعلام کرده‌ایم که ثبت ورود داروهای طبیعی در اولویت ما نیست. از این‌رو در حال حاضر هر شرکتی که برای واردات داروهای (Medications)طبیعی درخواست می‌دهد ، نمی‌پذیریم.
شربت‌ها و کپسول‌های گیاهی خارجی در انواع برندها در داروخانه‌ها عرضه می‌شوند برای مثال شربت کاکوتی نوع خارجی آن در بازار بیشتر طرفدار دارد. از سوی دیگر معضل عطاری‌ها هم مهم است که با برچسب‌هایی ادعا می‌کنند فلان شربت و قرص برای درمان بیماری‌هایی همچون دیابت، روماتیسم و... است. آیا اصلاً نیازی به‌عرضه داروهای طبیعی خارجی هست و اینکه عطاری‌ها مجوز عرضه داروی گیاهی دارند؟
داروهای طبیعی به شکل قرص، شربت و کپسول وجود دارند. برای مثال فرآورده‌های طبیعی ضد سرفه و ضد درد مانند شربت کاکوتی جزو داروهای طبیعی اند. آنچه به اسم داروی گیاهی اشاره کردید اصطلاح درستش داروی طبیعی است. داروی طبیعی طبقه‌بندی دارد: داروی گیاهی، معدنی وحیوانی. اگر روی بسته‌بندی گیاه دارویی ادعای درمانی نوشته شده باشد به آن داروی گیاهی گفته می‌شود. برای مثال اگر فروشگاهی روی بسته‌بندی نعنا برچسب خواص درمانی نعنا را نزند یعنی داروی گیاهی عرضه نمی‌کند بلکه گیاه دارویی می‌فروشد اما اگر روی بسته‌بندی نعنا برچسب بزند که این گیاه برای دردهای گوارشی است و هر 8 ساعت 4 میلی گرم بخورید از نظر ما دارو محسوب می‌شود و عطاری‌ها اجازه فروش داروی گیاهی ندارند. از سوی دیگر ما به فرآورده‌های طبیعی که قبل از تاریخ شهریور سال گذشته مجوز واردات گرفته‌اند محدودیت ورود اعمال کرده‌ایم و مجوزشان در 18ماه آینده تمام می‌شود و عملاً واردات داروی گیاهی از مجموعه سازمان غذا و دارو حذف می‌شود. به‌طوری که در شش ماهه دوم سال 96 نسبت به‌شش ماهه اول بیش از 50 درصد واردات داروهای طبیعی کاهش پیدا کرده و در کل در سال 96 نسبت به سال 95 حدود 30 درصد کاهش واردات داروهای طبیعی داشته‌ایم. تولید داروهای طبیعی بازار پراهمیتی است وقتی واردات داروی گیاهی محدود می‌شود یعنی بازار داروی گیاهی خود به خود به سمت فرآورده تولیدی بیشتر تمایل پیدا می‌کند. در حال حاضر به 30 فرآورده طبیعی «های تک» پروانه تولید داده‌ایم یعنی به این سطح از تولید رسیده‌ایم. از طرفی ایران در حوزه تولید داروهای گیاهی جزو 50 کشور عضو «پیکس» (اتحادیه بین‌المللی نظارت بر دارو) است یعنی وزارت بهداشت ایران این امکان را دارد چنانچه مجوز کیفیت محصول را به کارخانه‌ای دهد به معنی آن است که 50 کشور بزرگ دنیا آن فرآورده را تأیید می‌کنند.
منظورتان این است کیفیت داروهای طبیعی تولید داخل از نظر 50 کشور دنیا قابل تأیید هستند؟
نیازی نیست این کشورها کیفیت داروی طبیعی تولید داخل را تأیید کنند صرف اینکه ما به تولید داخلی گواهینامه «پیکس» داده‌ایم که در کانادا، استرالیا و کشورهای اروپایی اعتبار دارند. این کشورها اگر بخواهند فرآورده‌های ایرانی را بخرند صرف داشتن گواهی «پیکس» کفایت می‌کند. ایران هم جزو کشورهای عضو «پیکس» است یعنی اگر فرآورده ای از سوی وزارت بهداشت ایران مجوز بگیرد آنقدر معتبر است که در دنیا به فروش برسد. در حال حاضر 1030 فرآورده طبیعی در ایران پروانه تولید گرفته‌اند.
وزارت بهداشت در دوره جدید توجه جدی به گسترش طب سنتی دارد. فکر می‌کنید تولید‌کننده‌های داروهای طبیعی و عرقیات گیاهی به قدری قوی هستند که بتوانند کل نیازهای کشور را پوشش دهند؟
اگر بگویم امروز می‌توانیم تمام آویشن مورد نیاز کشور را تأمین کنیم بدون استناد به آمار فعلی حرف زده‌ایم اما ظرفیت موجود نشان می‌دهد امکان کشت گیاهان دارویی وجود دارد. اداره جهاد کشاورزی و نهاد ریاست جمهوری و سازمان غذا و دارو مدام درباره موضوع سطح زیر کشت گیاهان دارویی در حدی که تولید‌کننده‌ها بتوانند گیاهان دارویی کشت کنند، تصمیم‌گیری می‌کنند. آمارهای سال گذشته نشان می‌دهد، واردات گیاهان دارویی و ماده اولیه داروهای طبیعی در شش ماهه دوم سال گذشته به وضوح کاهش پیدا کرده این یعنی آنکه به تولید‌کننده‌های گیاهان دارویی فرصت داده شده و بازار برای نیازهای تولید داخل مهیا است به همین دلیل تولید‌کنندگان بشدت شروع به تولید کرده‌اند. در واقع وقتی بازار واردات را مهار کنیم چند اتفاق می‌افتد اولاً با این کار بازار فروش داروهای گیاهی را تقویت می‌کنیم دوم اینکه در کنار آن کیفیت فرآورده‌ها را هم نظارت می‌کنیم چون گیاه دارویی ماده اولیه داروی گیاهی است. بنابراین وقتی واردات را مهار می‌کنیم یعنی تولید‌کننده باید بداند سال 97 زمانی است که می‌تواند گیاه دارویی تولید کند چون تولید‌کننده‌ها به مواد اولیه نیاز دارند.
برگردیم به سؤال قبلی اینکه عرضه داروهای گیاهی بحث مهمی است که البته با دخالت عطاری‌ها وضعیت آنگونه که باید مطلوب نیست برای ساماندهی عرضه این محصولات چه ساز و کاری دارید تا این فرآورده‌ها از مبادی قانونی و رسمی تولید و عرضه شوند؟
دو تا مشکل در این باره مطرح است. شرکت‌های تولید‌کننده داروی گیاهی از نظر مالی قوی نیستند. اینها شرکت‌های کوچکی‌اند و تعداد محصولات‌شان کم است بنابراین با شرکت‌های دارویی که با استفاده از شرکت‌های پخش، داروی شیمیایی توزیع می‌کنند تفاوت دارند. شرکت‌های تولید‌کننده داروهای گیاهی نمی‌توانند پخش سراسری داشته باشند، البته بتازگی وزارت بهداشت برای پخش فرآورده‌های گیاهی تمهیدات قانونی اندیشیده است از جمله اینکه به انجمن تولید‌کنندگان داروهای گیاهی اعلام کردیم اگر آمادگی دارد پخش سراسری داروهای گیاهی را برعهده بگیرد به طوری که تولید‌کننده‌ها محصولات‌شان را به این شرکت‌ها بدهند و توزیع داروها توسط یک نهاد رسمی انجام گیرد. البته در اینجا بحث ساماندهی عطاری‌ها هم مهم است. در حال حاضر عطاری‌ها زیر نظر وزارت بهداشت نیستند. عطاری صنف عام است و وزارت بهداشت نمی‌تواند نسبت به فروش و عرضه داروهای گیاهی از سوی عطاری‌ها مداخله کند خوشبختانه با مداخله وزارت صنعت و معدن مقرر شده عطاری به صنف خاص تبدیل شوند در این حالت بازرسان سازمان غذا و دارو امکان مراجعه به عطاری‌ها و نظارت بر محصولات‌شان را دارند. در شرایط فعلی بسیاری از بازرسی‌های وزارت بهداشت به کمک صنف انجام می‌گیرد به طوری که سال گذشته بیش از 3 میلیارد تومان محصولات قاچاق از سطح عطاری‌ها جمع‌آوری شد.
با این تفاسیر می‌توان گفت که بازار هدف قاچاق داروهای طبیعی اغلب عطاری‌ها و برخی از داروخانه‌های بخش سرپایی هستند؟
نمی توانم به طور صریح بگویم بیشترین محصولات عطاری‌ها قاچاق است. از طرفی داروهای طبیعی که در داروخانه‌ها عرضه می‌شوند کد «آی آر سی» دارند و تنها ممکن است قیمت فروش‌شان در داروخانه‌ها باهم متفاوت باشد و این به معنای توزیع محصولات قاچاق نیست. در حال حاضر در حوزه عطاری‌ها اتفاق خوبی می‌افتد؛ آیین نامه‌ای نوشته شده و تأییدیه نهایی‌اش را هم گرفته است که در صورت تصویب این آیین نامه شکل ارتباط عطاری‌ها و نوع نظارت وزارت بهداشت بر عملکرد، توزیع و عرضه محصولات عطاری‌ها بیشتر خواهد شد. با این آیین‌نامه وزارت بهداشت می‌تواند جلوی تخلفات عطاری‌ها را بگیرد.
در واقع به نوعی فعالیت عطاری‌ها به‌عنوان چالش اصلی حوزه سلامت، قانونی می‌شود؟
دقیقاً، قانونی کردن فعالیت عطاری‌ها در مسیر درستش باید اتفاق بیفتد. چنانچه عطاری گیاه دارویی و فرآورده بهداشتی و آرایشی بدون ادعای درمانی بفروشد مجاز است اما حق ندارد داروی طبیعی با ادعای درمانی بفروشد. برای مثال عطاری‌ها نمی‌توانند گیاه خارشتر را با ادعای درمان سنگ کلیه عرضه کنند. البته ما حق تخریب و برهم زدن بازار را هم نداریم باید محلی برای فروش و دسترسی فرآورده‌های طبیعی وجود داشته باشد. طبق آیین نامه جدید داروهای سنتی و طبیعی مانند شربت‌های ضد خلط و سرفه، قرص‌های درمان ریزش مو، کپسول‌های تصفیه خون و... فقط در دو محل اجازه فروش دارند.اول داروخانه‌های سرپایی تحت نظر داروسازی که دوره‌های کوتاه مدت آموزش داروهای گیاهی را گذرانده باشد و بتواند به مردم مشاوره بدهد دوم داروخانه‌هایی که در داخل سلامتکده‌ها وجود دارند.
از نظر طب سنتی چه تفاوتی بین داروهای سنتی و طبیعی وجود دارد؟
طبقه‌بندی این داروها براساس نوع نگرش، ارزیابی و مجوزشان است. برای مثال بسیاری از ضمادها، سکنجبین‌ها و شربت‌ها در شرایطی در رده‌بندی داروهای سنتی قرار می‌گیرند که اولاً به فرمولاسیون آنها در کتب سنتی استناد شده باشد و نام این داروها باید به تبادر در کتب سنتی ذکر شده باشد دوم آنکه طبق دستورالعملی که سازمان بهداشت جهانی اعلام کرده این فرآورده‌ها باید به شکل سنتی 15 سال در کشور استفاده شده باشد. با این شروط این فرآورده‌ها اجازه دارند به اسم داروی سنتی در بازار عرضه شوند. حدود 40 کتاب مستند طب سنتی داریم، فرمولاسیونی که شرکت‌ها برای تولید داروهای سنتی اعلام می‌کنند مطابق با این کتب بررسی می‌شود و سپس اجازه تولید می‌دهیم.
تاریخچه گیاه درمانی و طب سنتی ایرانی در کشور بسیار غنی است. طب سنتی ایران قابلیت صادرات، ارزآوری و درآمدزایی دارد. با احیای آن می‌توانیم در جهت تحقق اقتصاد مقاومتی اقدام کنیم؟
اتفاق خوبی در حوزه صادرات داروهای سنتی می‌افتد. یکسری شرکت‌ها به‌صورت خودجوش صادرات داروهای سنتی را شروع کرده‌اند. سازمان غذا و دارو هم کیفیت این محصولات را تأیید می‌کند و مجوز صادرات می‌دهد در حال حاضر ما به عراق، سوریه افغانستان و حتی به امریکا فرآورده سنتی صادر می‌کنیم.
میزان ارزآوری رقم صادرات داروهای سنتی برای کشور چقدر است؟
ما از شرکت‌ها خواسته‌ایم آمار صادرات‌شان را به سازمان غذا و دارو اعلام کنند. بدین ترتیب می‌توانیم شرکت‌ها را بر اساس میزان صادرات و کیفیت محصولات‌شان به پاویون‌های بین‌المللی معرفی کنیم. دوم اینکه سازمان غذا و دارو ترغیب‌کننده به فروش محصول نیست بلکه ما سیستم ارزیابی، نظارتی و سیاستگذاری هستیم اما تجربه نشان می‌دهد اگر شرکت‌های ایرانی بدون تجربه و دانش اقدام به صادرات داروهای گیاهی کنند در اینجا دیگر یک شرکت نیست که داروهای سنتی و طبیعی ایرانی را صادر و به دنیا معرفی می‌کند بلکه عملاً به نام کشور ایران است که فرآورده هایی به دنیا صادر می‌شود اگر یک شرکت بازارش را از دست بدهد عملاً بازار ایران را در دنیا از دست می‌دهیم.
براساس آمار گمرک ایران در شش ماهه نخست سال 96 ، ۱۲۸۰ تن انواع شیر خشک اطفال و صنعتی از شش کشور دنیا به ایران وارد شده است که ارزش این حجم از واردات به بیش از هشت میلیون و ۲۰۰ هزار تن می‌رسید. حتی گفته می‌شود بیشترین میزان واردات شیرخشک ایران از ترکیه بوده است. در حالی که انبارهای ما پر از شیر خشک است چرا با وجود این واردات شیر خشک را ممنوع نمی‌کنید.
ما اصلاً شیر خشک رگولار (این نوع شیر خشک‌ها را همه نوزادان می‌توانند استفاده کنند) و وارداتی نداریم، حتی یک قوطی شیر خشک هم وارد نمی‌شود.چند سالی است که 4 کمپانی بزرگ خارجی در داخل کشور سرمایه‌گذاری کرده‌اند و همه شیر خشک‌ها تولید داخل‌اند این کشورها حتی گاوداری‌های خاصی را خریداری کردند. برای مثال شرکت «نستله» از ایران به 22 کشور دنیا شیر خشک صادر می‌کند. متأسفانه در جنوب کشور قاچاق شیرهای خشک زیاد است که معلوم نیست در چه شرایط دما و رطوبت وارد کشور شده‌اند. ما شیرهای متابولیک و رژیمی وارداتی داریم که برای استفاده بیماران «فنیل کتونوری» یا بیماران آلرژیک شدید، وارد می‌شوند.
البته شیرهای متابولیک از طریق سامانه‌ای به دست این بیماران می‌رسد. 5 کشور در دنیا امکان تولید شیرهای متابولیک و رژیمی را دارند. خبر جدید آن است که یکی از شرکت‌های تولید‌کننده شیرهای متابولیک اعلام آمادگی کرده که طی 9 ماه شیر متابولیک بیماران فنیل کتونوری را در داخل تولید کنند.
تقلب، قاچاق و رانت، حاشیه‌هایی است که همواره با حوزه فرآورده‌های دارویی و مکمل‌ها گره خورده است. واقعاً آنقدر کار سختی است که سازمان غذا و دارو نمی‌تواند راهکاری در این باره اتخاذ کند؟
هر عرصه‌ای که گردش مالی آن زیاد باشد مدام این شایعات مطرح می‌شود. به جرأت می‌توانم بگویم این شایعات در مجموعه ما صحت ندارد. اما تقلب و قاچاق در حوزه دارو، مکمل‌های غذایی، آرایشی و بهداشتی به‌خاطر گردش مالی و نیاز بالا وجود دارد ولی قاچاق دارو حوزه‌ای است که زود در جامعه بازخورد پیدا می‌کند. نمی‌گویم 100 درصد فرآورده‌ها در بازار از مسیر قانونی عرضه می‌شوند اما دارو و فرآورده‌های بهداشتی داخلی در خیلی موارد در سطح دانش و کیفیت مشابه با تولید خارجی هستند. البته برای جلوگیری از قاچاق قرار است در طول سال جدید مسیر‌بندی صدور پروانه‌ها را مشخص و بدین ترتیب فرآورده‌های با کیفیت جدید و خاص را ارزیابی کنیم تا بسرعت در زمان کوتاه امکان تولید داشته باشند. الان فرآورده‌های گیاهی «های تک» مثل فرآورده‌های «لیپوزومال» مانند آمپول گیاهی تزریقی که جذب خاصی دارند و عملاً تکنولوژی‌شان در ایران وجود ندارد، تولید می‌شوند. علاوه بر این برای نخستین بار در کشور فرآورده‌هایی با تکنولوژی جدید مثل فناوری نانو، پچ‌های پوستی و تنفسی و فرآورده‌های تزریق گیاهی تولید شده‌اند.
پس دلیل نبود رغبت مشتری به مصرف دارو و لوازم بهداشتی و آرایشی ایرانی ناشی از چه چیزی است؟
یک بخش آن فرهنگی است و بخش مهم دیگرش به‌خاطر بسته‌بندی کالاهای تولید داخل است. تولید‌کننده‌های داخلی در فرآیند بسته‌بندی قدرتی که کشورهای اروپای دارند ، ندارند. بنابراین برای اینکه بدانیم بازار در شرایط مناسبی از لحاظ بسته‌بندی و عرضه است یکی از فعالیت‌های نظارتی ما برای سال 97 تأسیس واحد نظارت فنی است که فقط بر عرضه داروی طبیعی، سنتی و مکمل نظارت می‌کنیم.
اگر الان فردی به‌خاطر داروی تقلبی یا مصرف مکمل غیرمجاز جانش را از دست بدهد همه یقه وزارت بهداشت را می‌گیرند در هر حال متولی سلامت مردم است.
سؤال خوبی است به‌دلیل اینکه ما ضامن سلامت مردم هستیم. از سوی دیگر وزارت بهداشت کار نظارت بر توزیع را انجام می‌دهد در نتیجه وقتی نظارت دچار اختلال می‌شود خود به خود مردم از این وزارتخانه مطالبه گری می‌کنند. هدف اصلی ما حفظ سلامت جامعه است بنابراین وقتی سلامت کسی دچار مخاطره می‌شود نخستین کسی که مؤاخذه می‌شود ما هستیم ولی ما در برخی موارد قدرت اجرایی نداریم.
وزارت بهداشت در بحث قاچاق و حفظ مرزها نیرو ندارد و اصلاً جزو شرح وظایفش هم نیست. هر چند معتقدیم باید سازو کارهایی داشته باشیم. برای مثال برای جلوگیری از قاچاق شیرهای خشک متابولیک سامانه‌ای را ایجاد کردیم که از طریق آن پزشک و بیمار با هم درارتباط اند. بعد از راه‌اندازی این سامانه 40 درصد قاچاق شیرهای خشک متابولیک کم شد. این در حالی است که سالانه بین 7 درصد تعداد بیماران متابولیک زیاد می‌شود ولی مقدار مصرف ما از 40 هزار قوطی به 60 هزار قوطی رسید. هرچند تعداد بیماران متابولیک محدود است
اما راه‌اندازی سامانه و جلوگیری از قاچاق شیرهای خشک متابولیک هزینه بالایی داشت.
وزارت بهداشت چگونه کار نظارت بر عرضه را انجام می‌دهد که این همه مکمل‌های غیرمجاز، داروهای تقلبی، فرآورده‌های آرایشی و بهداشتی تقلبی و قاچاق در بازار ایران به مقدار زیادی یافت می‌شود و البته مصرف‌کننده‌های این محصولات هم کم نیستند؟
وزارت بهداشت مدام اطلاع‌رسانی مکرر می‌کند؛ فرآورده هایی را استفاده کنید که برچسب سلامت داشته باشد. مصرف‌کننده باید به برچسب داروها، مکمل‌ها و لوازم آرایشی و بهداشتی روی بسته‌بندی کالای آرایشی و بهداشتی دقت کند. خیلی مهم است رسانه در این زمینه با ما همکاری کند. ما نیروی نظارتی داخل سبد خانوار که نیستیم نیروی اطلاع رسان هستیم.
نیم نگاه
در حال حاضر در حوزه عطاری‌ها اتفاق خوبی می‌افتد؛ آیین نامه‌ای نوشته شده و تأییدیه نهایی‌اش را هم گرفته است که در صورت تصویب این آیین نامه شکل ارتباط عطاری‌ها و نوع نظارت وزارت بهداشت بر عملکرد، توزیع و عرضه محصولات عطاری‌ها بیشتر خواهد شد. با این آیین‌نامه وزارت بهداشت می‌تواند جلوی تخلفات عطاری‌ها را بگیرد
اگر فرآورده ای از سوی وزارت بهداشت ایران مجوز بگیرد آنقدر معتبر است که در دنیا به فروش برسد. در حال حاضر 1030 فرآورده طبیعی در ایران پروانه تولید گرفته‌اند
اگر روی بسته‌بندی گیاه دارویی ادعای درمانی نوشته شده باشد به آن داروی گیاهی گفته می‌شود. برای مثال اگر فروشگاهی روی بسته‌بندی نعنا برچسب خواص درمانی نعنا را نزند یعنی داروی گیاهی عرضه نمی‌کند بلکه گیاه دارویی می‌فروشد اما اگر روی بسته‌بندی نعنا برچسب بزند که این گیاه برای دردهای گوارشی است و هر 8 ساعت 4 میلی گرم بخورید از نظر ما دارو محسوب می‌شود و عطاری‌ها اجازه فروش داروی گیاهی ندارند. ایران
نظرشما
آخرین اخبار