شفا آنلاین:طاعون ازجمله بیماری های خطرناک<Dangerous jams>و اضطراب آوری بود که در ایران عصر صفوی بروز یافته و تلفات زیادی به همراه داشت.
به گزارش شفا آنلاین:با توجه به اولویت گزارش مسائل سیاسی در منابع تاریخی، پرداختن به مسائل اجتماعی همچون شیوع بیماری ها چندان مورد التفات نبوده است و اگر ذکری از بیماری ها به میان آمده اغلب به صورت بسیار اندک به شیوع و تلفات جمعیتی آن اشاره شده است که دراین بین دو بیماری طاعون و وبا به سبب تلفات زیاد، ازاهمیت بیشتری برخوردار بودند و دراغلب منابع توامان مورداشاره قرارگرفته اند.
اطلاعاتی
که منابع تاریخی از شیوع طاعون و تلفات آن درعصر صفوی به دست می دهند در
ارتباط مستقیم با تختگاه سیاسی است و جالب این که با تغییر مرکز سیاسی،
گزارش های مربوط به شیوع طاعون نیز تغییریافته است. نخستین اطلاعات درباره
شیوع طاعون در اواخر حکومت آق قویونلوها و برآمدن حکومت صفوی را روزبهان
خنجی به دست می دهد، او در ذکر وقایع سال های 892،893 و 895 به بروز طاعون و
مرگ تعداد زیادی در تبریز، اشاره کرده است، گزارش منابع دیگر این موضوع را
تائید می کند. برای دوره شاه اسماعیل اول (905 -930) اطلاعات چندانی در
دست نیست، تنها به بروز طاعون درسال 908 اشاره شده است که درعراق و فارس
تلفات جمعیتی زیادی به دنبال داشت نتیجه متعاقب بروز طاعون، پیدایش قحطی و
ناامنی راه ها در مناطق مذکور بود. برای دوره سلطنت شاه طهماسب تا برآمدن
شاه عباس (930-996 ق) اطلاعات بهتری وجود دارد. طاعون سال 943 گیلان به فوت
والی آن سلطان حسن بن کارکیا خان احمد منجر شد؛ گزارش های مختلفی به بروز
طاعون در سال 946 در تبریز و فوت تعداد زیادی از اهالی شهر اشاره داشته
اند.
عدم توجه
حکومت در این دوره نسبت به بهداشت و سلامت افراد، عامل مهمی درافزایش
تعداد قربانیان بود، تنها اقدام خاندان حکومتی به هنگام بروز طاعون، ترک
شهر و یا عدم ورود بدان تا سپری شدن کامل بیماری بود. شاه طهماسب درسال 951
با شنیدن خبر شیوع طاعون در تبریز تا زمان رفع کامل بیماری به شهر برنگشت.
بروز طاعون در سال های 952،955 و 956 در شهر تبریز، به سال 958 در اردوی
شاه طهماسب، سال 964 در عراق عرب و اصفهان و درسال 980 در برخی بلاد گزارش
شده است. طاعون وحشتناک سال 981 در اردبیل و نواحی اطراف آن، جان حدود سی
هزار نفر راگرفت، این کشتار چنان بالابود که اغلب منابع تاریخی عصر صفوی،
بدان اشاره کرده اند. به مانند امور سیاسی، با تغییر تختگاه سیاسی از تبریز
به قزوین در دوره شاه طهماسب، شیوع طاعون در آن شهر به سال 985 گزارش شده
است. طاعون و وبای سال 988 در بلاد آذربایجان و شهر تبریز جان شش هزار نفر
راگرفت و به سال 989 در قم درمدت سه ماه، قریب به پنج شش هزار نفر را درکام
مرگ فرو برد، عدم شناسایی مرض، عامل این کشتار بود: «چون در ولایت طاعون
کمتر مى شد، مردم در اوایل حال راه بدان نمی بردند آخر واقف گشته مردم شهر
بالتمام متفرق شدند...»
برای
فاصله زمانی برآمدن شاه عباس تا سقوط صفویه (996-1135 ق) به بروز طاعون و
وبا دربرخی سال ها اشاره شده است. شیوع طاعون به سال 1001 در قزوین و به
سال 1002 در اصفهان، ضمن آن که موجب فوت تعداد کثیری گردید، تلفات اقتصادی
زیادی نیز به همراه داشت. دومین فاجعه سهمگین شیوع طاعون نیز در سال 1034
در محال اردبیل، خلخال، سراب و ارس روی داد که قریب به صد هزار نفر فوتی به
همراه داشت، در اردبیل تعداد فوتی‌ها به بیست هزار نفر می‌رسید که این
آمار، باعث تعجب پیران منطقه گردید، آن‌ها چنین چیزی را در عمرشان و در آن
منطقه ندیده بودند. شیوع طاعون در سال 1044 -1045 در قزوین، آذربایجان و
عراق عرب، منجر به فوت تعداد زیادی از افراد گردید که این کشتار در بغداد
شدیدتر بود. سال بعد یعنی 1046 این بیماری دوباره در اردبیل شیوع یافت.
گزارش‌های دیگری به بروز طاعون در دوره شاه سلیمان و نیز هنگام سقوط حکومت
صفویه اشاره نموده‌اند.
بروز
و شیوع بیماری‌های طاعون و وبا یکی از مهمترین دلایل فوت زودرس افراد در
عصر صفوی محسوب می‌شود. عدم توجه حکومت به‌سلامت و بهداشت مردم و کم‌توجهی
عامه مردم به برخی مسائل بهداشتی در همه‌گیری بیماری‌های مسری بی
تاثیرنبود. برای مثال حمل جسد برای دفن در اماکن متبرکه به هنگام بروز وبا و
طاعون، یکی از علل شیوع این بیماری بود. گزارش‌هایی این موضوع را تائید
می‌کند. در سال 985 با صدور فرمانی این کار ممنوع اعلام شد: «حکم قضا نفاذ
شرف صدور یافت که میت و مردم بیمار را از قزوین به قم نبرند و اگر کسى
پنهانى بدان اقدام نماید سیاست نمایند.»
هم‌چنین
عامل اصلی بروز طاعون سال 989 در قم، حمل اجساد تعدادی از فوت‌شدگان طاعون
در تبریز برای دفن در قم بود. بدین‌صورت ملاحظه می‌شود که عدم رعایت
بهداشت، موجب بروز طاعون در مناطق دیگر شده، تلفات جمعیتی، قحطی و
نابسامانی‌های اقتصادی فراوانی به دنبال داشت.
سپید
منبع: طاعون در ایران عصر صفوی/محمدعلی پرغو، جواد علی پور سیلاب.
