همه آنچه باید درباره "تنبیه کودکان" بدانید

شفاآنلاین>اجتماعی> روان‌شناسان دست به دست هم دادند تا بتوانند روشهای جایگزینی برای تنبیه کردن پیدا کنند، گرچه بسیاری از مادران معتقدند همانقدر که تنبیه بدنی بی‌فایده است خیلی از روشهای علم جدید هم نتیجه ندارد. اما به مرور روشهای جدید توانسته جایگزین تنبیه‌های قدیمی شود و ما کمتر خانواده‌ای را می‌بینیم که دست به روی بچه‌ها بلند کنند و راه حل منطقیشان «زدن» باشد.

به گزارش شفاآنلاین،یکی از مهم‌ترین معضلاتی که والدین بچه‌های نسل جدید با آن درگیرند جایگاه تنبیه در روشهای تربیتی است. به نظر می‌رسد پدر مادر‌ها در گذشته بسیار راحت بودند آن‌ها با هر کار ناراحت کننده بچه‌ها دست به تنبیه بدنی می‌زدند و معتقدد بودند این راه بهترین است و خیلی هم جوابگویی خوبی داشته است.

  این روش حتی در مدارس هم استفاده می‌شد. اما با گذر زمان و طبعا پیشرفت علم، دانشمندان و روانشناسان کودک به این نتیجه رسیدند که تنبیه از نوع بدنی و حتی تهدید کلامی و ترساندن بچه از تنبیه بدنی نه تنها پاسخگو و کارساز نیست بلکه بچه‌ها را لجوج‌تر و عصبی‌تر می‌کند و رفتار نادرست را در آن‌ها بیشتر نهادینه می‌شود.  
    کمتر خانواده‌ای را می‌بینیم که دست به روی بچه‌ها بلند کنند چرا تنبیه بد است؟ ماجرا از اینجا آغاز شد که روانشناسان دست به دست هم دادند تا بتوانند روشهای جایگزینی برای تنبیه کردن پیدا کنند، گرچه بسیاری از مادران معتقدند همانقدر که تنبیه بدنی بی‌فایده است خیلی از روشهای علم جدید هم نتیجه ندارد. اما به مرور روشهای جدید توانسته جایگزین تنبیه‌های قدیمی شود و ما کمتر خانواده‌ای را می‌بینیم که دست به روی بچه‌ها بلند کنند و راه حل منطقی شان «زدن» باشد.   کودکان زیر دوسال که به هیچ وجه درکی از اطراف ندارند و نمی‌توانند در چهارچوب تنبیه قرار بگیرند. آن‌ها فقط انسانهای نو پای کوچکی هستند که برای کشف و شهود دنیا راه افتاده‌اند و هیچ درکی از خوب و بد‌ها ندارند. بنابراین باید تنبیه را از سن دو سالگی آغاز کرد و آن هم قواعد و راهکارهای خاصی دارد که اگر والدین آن را بشناسند بهتر می‌توانند دوران کودکی فرزندشان را با آرامش سپری کنند.  

روشهای تنبیهی

این روش‌ها از الگوهای تربیتی نشات می‌گیرند و در سنین مختلف متفاوتند.   از تولد تا ۶ ماهگی: هیچگونه تربیتی نیاز نیست و فقط باید به کودک عشق و محبت و توجه بی‌درنگ داد.   از ۷ماهگی تا دوسال: محیط کودک باید امن و مناسب باشد. پرت کردن حواس او وقتی کار نامناسبی انجام می‌دهد بهترین روش در این سن است. بی‌محلی کردن به رفتار کودک، ابراز کلامی و غیر کلامی عدم رضایت یا‌‌ همان نه گفتن، هدایت فیزیکی یا تغییر موقعیت و تبعید کردن از دو سال به بعد از دیگر روشهای تنبهی این سن است.  

۳سالگی تا پایان۵سال: همه موارد قبلی قابل اجراست به خصوص روش تبعید موقت. استفاده از کلمه «من» به جای «تو» (من از این کار ناراحت شدم، نباید بگوییم تو کار بدی کردی) تشویق و تادیب، محدودیت مکانی در سرزدن برخی رفتار‌ها.

یکی از بهترین روشهای کنترل رفتارهای ناخوشایند، به خصوص زیان بار و خشونت آمیز تبعید کودک برای مدت کوتاهی در یک مکان غیرجذاب است. این روش که به آن زمان تمدداعصاب، زمان فکرکردن یا سکوت هم گفته می‌شود (time out) درسنین ۲تا۴ سالگی بسیار کارآمد است.    این روش به این ترتیب است که بلافاصله در زمان بدرفتاری، کودک به نقطه‌ای از منزل (گوشه خانه، دستشویی یا پله‌ها، راه پله داخل منزل) هدایت می‌شود و بر روی صندلی یا زمین برای مدت کوتاهی می‌نشیند.  

  (time out) درسنین ۲تا۴ سالگی بسیار کارآمداست   نکات مهمی که دراین روش تنبیه باید به یاد داشته باشیم در اثرگذاری این روش بسیار مفید است.   شما باید  ازقبل محل موردنظر را مشخص کرده باشید، تا بتوانید سریع عمل کنید و قبل از اجرای تنبیه کودک باید بداند علت این کار شما چیست. جایی که برای اینکار انتخاب شده نباید اتاق خواب بچه یا محیطی جذاب باشد که بچه حس تنبیه شدن را نداشته باشد. باید بلافاصله عکس العکل نشان دهید نه اینکه مدتی از زمان کار بد کودک بگذرد بعد تنبیه را اجرا کنید.   معمولا هیچ کودکی با میل خودش به این مکان نمی‌رود، اگرکودک بامیل خود نرفت، او را به آرامی به محل هدایت کنید. درصورت مقاومت او را از پشت بغل کرده به محل مورد نظر ببرید. در همه این مراحل خونسرد ولی جدی باشید. کودک حق داشتن هیچ وسیله‌ای باخود ندارد. تا زمانی که اجازه ندادید نباید ازمحل خارج شود. درصورت خروج باید بازگردانده شود تا زمان تنبیه‌اش به پایان برسد. طول مدت تنبیه یک دقیقه به ازای هر یک سال سن اوست. (سه سالگی سه دقیقه) درتمام مدت تبعید توجهی به او نکنید به خصوص به کودکان زیر ۴ سال که حتما گریه وزاری خواهندکرد. امدر ۴ سالگی سکوت یکی ازشروط این تنبیه است.اگر حضور شما باعث لجبازی می‌شود ازجلوی چشم اودور شوید.   اگراین روش جوابگو نبود از روش محرومیت استفاده کنید. (محروم شدن بچه از یکی از وسایل مورد علاقه یا انجام بازی‌ای که دوست دارد برای یک مدت محدود).   اگر خواهر یا برادری او را مسخره کرد این روش برای او هم باید اجرا شود. اگر این روش جوابگو بود می‌توانید خارج از منزل هم آن را اعمال کنید. قاعده ۵  تشویق یک تنبیه را فراموش نکنید. اگر در طول روز نتوانستید  ۵ نکته مثبت در او پیدا و تشویقش کنید بهتر است از تنبیه در آن روز صرف نظر کنید.   پرت کردن حواس و بی‌محلی به بچه‌ها در سنین پایین‌تر، مثلا اوایل دو سالگی جوابگو خواهد بود. در این موارد بهتر است به کودک بی‌محلی کنید و محلی را که او در حال جیغ و داد و الم شنگه است ترک کنید و به او بگویید زمانی که آرام شد با او این حرف می‌زنید.  
  برای نه گفتن کمی تامل کنید   نه گفتن یا ابراز عدم رضایت یک روش دیگر برای جلوگیری از انجام رفتار نامناسب کودک است. خیلی مواقع گفتن نه به بچه‌ها سخت و دشوار است و اکثر والدین توان شنیدن گریه‌های کودک خود را ندارند با اولین صدای فریاد آنها از موضع خود کوتاه می‌آیند و خواسته فرزند را می‌پذیرند.   این روش تنها در لحظه حال ممکن است کودک را ساکت کند اما در شخصیت بچه تاثیر خوبی نخواهد داشت. کودکان تا دو سالگی نیازهای خاصی ندارند که برآورده شدن آنها سخت باشد و لازم به نه گفتن باشد. اما بعد از دو سالگی این روش باید به عنوان یک روش تنبیهی به کار برده شود تا هم شما هم فرزندتان احساس راحتی و خوشنودی داشته باشید.   «نه»گفتن برای این روش چند راهکار وجود دارد.   برای نه گفتن کمی تامل کنید، وقتی مطمئن شدید تصمیم درستی گرفتید آن را اجرا کنید. در بعضی مواقع والدین متوجه می‌شوند اشتباه تصمیم گرفته‌اند و در واقع نه را جای اشتباهی به کار برده‌اند، در این موارد باید اول در موضع خود بمانند و بعد از فروکش کردن بحران صریح و شفاف برای بچه‌ها تو ضیح بدهند.   برای گفتن نه باید به کودک نزدیک شد و با صدای معمولی بدون داد زدن و خنده این کار را انجام داد. برای تاکید بیشتر تنها می‌توان از انگشت یا حرکت دست استفاده کرد.   در برخی موارد می‌توان این نه‌ها را به بله تبدیل کرد. به این صورت که اگر در یک لحظه نمی‌خواهید چیزی را به بچه بدهید برای او شرط بگذارید که اگر وسایلش را جمع کند می‌تواند دومین بستنی را بخورد و یا اگر در منزل ۵کار خوب انجام دهد می‌تواند اسباب بازی مورد علاقه‌اش را بخرد.   هدایت فیزیکی راه دیگری است که می‌توانید به عنوان تنبیه برای بچه استفاده کنید، بدون اعمال خشونت او را با آرامش به سمت دیگری هدایت کنید دستش را بگیرید یا از پشت او را هدایت کنید تا از محل مشکل ساز به مکان دیگری مثل ماشین یا اتاق خوابش برود.   یک مورد دیگر مخاطب قرار ندادن بچه هاست. این کار به این دلیل است که خردسالان درکی از خوب و بد بودن ندارند و فقط جهت رضایت و خشنودی والدین کاری را انجام می‌دهند.  
  از چهار سالگی به بعد به تدریج کودکان می‌توانند درکی از مفاهیم علت و معلول داشته باشند تشویق و تنبیه در مورد تشویق(Encouragement) چیزی که در ابتدا به ذهن خطور می‌کند جایزه مادی است. در صورتی که این کار در مورد کودکان زیر۵ سال جز آخرین راه حل هاست.   کودکان زیر ۶ سال درک انتزاعی ندارند و قادر به تجزیه تحلیل و استدلال و منطق نیستند. بنابراین تنها راه آموزش دادن به آن‌ها از راه تکرار زیاد است. اگر به کودکی بگویید به خیابان نرو چون ماشین به تو می‌زند او هرگز نخواهد فهمید منظور شما چیست. بلکه باید انقدر این عمل را تکرار کنید و او را از خیابان دور کنید تا یاد بگیرد. باید بدانید که بیشتر توانایی‌های کودک از راه همین تکرار شکل می‌گیرد. به همین دلیل در مواقعی که کودک کار نادرستی می‌کند تنبیه به هیچ وجه موثر نخواهد بود.     برای کودکان یک بار و دوبار تکرار بی‌فایده است، تصور کنید می‌خواهید زبان چینی را بیاموزید باید هزاران بار تکرار کنید تا یاد بگیرید. در مورد بچه‌ها هم داستان همین است آنقدر باید دفعات تکرار زیاد باشد تا در ذهنش نهادینه شود. در این موارد خونسردی و صرف حوصله زیاد بسیار مورد نیاز است.   از چهار سالگی به بعد به تدریج کودکان می‌توانند درکی از مفاهیم علت و معلول داشته باشند. مثلا اگر دستم به اجاق گاز بخورد می‌سوزد و... در این سن وظیفه پدر مادر این است که او را با نتیجه کارهای بد آشنا کنند، به او بیاموزند که در صورت انجام هر کار خوب چه پاداشی خواهد گرفت.    روش‌های تشویق و تنبیه تشویق یا تقویت کردن در این روش علاوه بر تشویق‌های مثبت نوعی یادگیری از طریق تشویق یا تقویت منفی هم داریم. به این صورت که با حذف یک مسئله ناخوشایند عمل یا رفتاری تقویت می‌شود.   بی‌محلی کردن اصل مهم در این رابطه خشمگین نشدن است. بهترین روش برای از بین بردن تقریبا تمامی بدرفتاریهای غیر تهاجمی، بی‌محلی کردن مطلق است. در این روش باید با آرامش کودک را دعوت کرد از کارش دست بکشد (در این مورد معمولا کارهایی مثل گریه و زاری و نق زدن و بهانه گیری است) باید هر گونه ارتباط کلامی و شنیداری را از کودک دریغ کرد تا زمانی که آرام شود. حتی اگر یک ساعت طول بکشد. با این روش بچه‌ها ظرف یک تا دو هفته نق زدن و بهانه گیری را ترک می‌کنند.   تنبیه کردن پیش از این گفته شد که تنبیه بدنی از نظر علمی مردود شده ولی سه روش دیگر جایگزین آن شده است.   محرومیت از امتیاز خاص، بیگاری کشیدن (انجام برخی کارهای نامطلوب برای کودک ولی مناسب سن او، مثل تمیز کردن کف آشپزخانه در صورتی که آن را کثیف کرده برای بچه۵ساله)، تبعید کردن یا time out که پیش‌تر به آن اشاره شد.  
  بهترین روش برای از بین بردن تقریبا تمامی بدرفتاریهای غیر تهاجمی، بی‌محلی کردن مطلق است  

در پایان باید به این نکته اشاره کرد که ممکن است این روش‌ها روی همه کودکان به شکل یکسان جوابگو نباشد و برای کسی پیش بیاید که اصلا هیچ یک از روشهای تنبیه بالا برایش کافی نیست. در این صورت والدین فقط باید خونسرد باشند و بدانند همه دوران‌های پر بحران کودکان به اقتضای سنشان تغییر می‌کند و خیلی سریع می‌گذرد. حفظ خونسردی، خشمگین نشدن، تحمل زیاد و ابراز عشق بی‌دریغ به بچه‌ها در گذراندن بحران‌ها خیلی موثر است. در کنار هم اینها والدین می‌توانند از مشاوران و روان‌شناسان این حوزه کمک بگیرند و بسیاری از مشکلات کودک خود را با آن‌ها حل کنند.