افسردگی، شایع‌ترین شکایت روانی در بیمارن دیالیزی است که پاسخی به واقعیت، ترس یا فقدانی موهوم است. تظاهرات آن شامل خلق افسرده پایدار، تصور و نگرشی ضعیف از خود و احساس ناامیدی است. افسردگی مهم‌ترین مشکل روانی است که در صورت عدم شناسایی یا درمان می‌تواند منجر به خودکشی یا قطع دیالیز شود.
كاهش اضطراب پس از ورزش
اضطراب، با پدیدار شدن یك فكر منفی همراه است كه با نگرانی، عدم اعتماد به نفس و دلهره نمود می‌یابد. اضطراب معمولا به‌خاطر خواسته‌های فرد است كه از منابع موجود فراتر هستند یا در برابر خواسته‌هایی كه قابل برآورده شدن نیستند یا اینكه پاسخ‌های متناسب با آنها، خود به خود فراهم نمی‌آید، به‌وجود می‌آیند. اضطراب با شواهد جسمی مانند ضربان قلب، فشارخون، مقاومت پوست در برابر جریان الكتریسیته و انقباض عضلات، همراه است. اضطراب موقعیتی مشخص‌تر بوده و اضطراب فرد در یك لحظه به‌خصوص است. اگرچه، این دو نوع از لحاظ روانی متمایز هستند، اما همپوشانی چشمگیری نشان می‌دهند.
* ورزش به‌طور معنی‌داری با كاهش اضطراب مرتبط است. هم ورزش شدید و هم ورزش ممتد، اضطراب را كاهش می‌دهد. مقادیر كاهش از كم تا متوسط است.
* ورزش نسبت به مسكن‌هایی مانند، مپروبامات بهتر است در بیماری اضطراب، بین ورزش و سایر درمان‌های اضطراب (مانند یوگا، گروه درمانی، تزریق اضطراب و مدیتیشن) تفاوت معنی‌داری وجود دارد. شاید ورزش نسبت به تمامی درمان‌های ذكر شده، ارجحیت دشته باشد. اینكه ورزش هوازی می‌تواند به اندازه سایر درمان‌ها، تاثیر داشته باشد، درخور توجه است زیرا ورزش دارای مزایای دیگری (قلبی - عروقی، عضلانی و كاهش وزن) نیز هست.
* كاهش اضطراب برای تمام افراد اعم از مرد/ زن، سالم/ ناسالم، مضطرب/ غیر مضطرب، سالم / بیمار، و جوان / سالخورده به چشم می‌خورد.
* نتایج تحقیقات نشان می‌دهد یك دوره 10 هفته‌ای دویدن منظم استقامتی، در یك گروه متشكل از چند بیمار مبتلا به اضطراب متوسط تا شدید، با كاهش كلینیكی اضطراب به‌طور معنی‌داری مرتبط است. كاهش اضطراب به دلیل ورزش در انتهای یك برنامه 10 هفته‌ای، با تاثیر درمان دارویی (كلومیپرامین) قابل مقایسه است.
* اضطراب پس از تزریق دی ال لاكتات، افزایش می‌یابد. پس افرادی كه از اضطراب رنج می‌بردند باید از ورزش شدید اجتناب كنند زیرا ورزش باعث افزایش لاكتات خون شده و باعث افزایش اضطراب می‌شود.
* كاهش اضطراب در افرادی كه اضطراب شدید دارند بیش از دیگران است. كاهش اضطراب از لحاظ اندازه ممكن است به مقادیر اضطراب اولیه افراد مورد مطالعه و شرایط اولیه جسمی آنها قبل از ورزش بستگی داشته باشد. درافراد بیمار وشدیدا مضطرب تاثیر بیشتری مورد انتظار است.
* ورزش هوازی (دویدن، شنا، دوچرخه سواری) در مقابل ورزش غیر هوازی (هندبال و كشتی) ورزش تاثیر بیشتری را در كاهش اضطراب نشان می‌دهد.
* اضطراب موقعیتی، پس از 20 دقیقه تمرین مقاومتی كاهش می‌یابد. این تاثیر به شدت ورزش بستگی دارد.
* هنگامی كه طول ورزش هوازی حداقل 10 هفته و ترجیحا 15 هفته باشد، تاثیر كاهنده اضطراب بیشتر است. كاهش اضطراب، تقریبا بلافاصله پس از ورزش آغاز می‌شود و 4 تا 6 ساعت ادامه می‌یابد. باید حداقل 20 دقیقه با شدت 70 تا 80 درصد ورزش كرد.
* توقع فرد از ورزش، پرت شدن حواس، روابط اجتماعی، احساس كفایت، سلامت قلبی- عروقی، آندورفین‌ها و دمای بدن از جمله علل کاهش اضطراب توسط ورزش هستند.
* فراموش نکنید حتی راهپیمایی سبك می‌تواند اضطراب را كاهش دهد.
* اندورفین‌ها پس از ورزش هوازی طولانی‌مدت و ورزش مقاومتی سنگین، آزاد می‌شوند.
آثار ضد افسردگی ورزش
هم ورزش شدید و هم ورزش ممتد با كاهش (معنی‌دار) افسردگی همراه هستند.
عموما این تاثیر متوسط است. ورزش بیشتر از ریلكسیشن، افسردگی را كاهش
می‌دهد و تاثیر مشابهی با روان‌درمانی دارد.
آثار ضدافسردگی ورزش، برای زنان و مردان در
تمام سنین به چشم می‌خورد. افرادی كه در ابتدا افسرده‌تر یا از سلامت جسمی
كمتری برخوردار هستند، نسبت به افرادسالم، از ورزش نفع بیشتری عایدشان
می‌شود. یعنی آثار ورزش با سطح كلینیكی افسردگی مرتبط هستند.
ورزش ترشح سروتونین و نوراپی نفرین را متاثر می‌کند (این دو هورمون با
افسردگی مرتبط هستند). هیچ شاهدی وجود ندارد كه ورزش، احتمال بروز افسردگی
را افزایش دهد. ورزش بر تغییرات افسردگی مقدم است. تاثیر ورزش با
درمان‌هایی كه جلوجذب مجدد سروتونین را می‌گیرند، قابل‌مقایسه است.
از آنجا که داروهای ضدافسردگی، عمدتا اعصاب سروتونینی را تحت‌تاثیر می‌دهند. این داروها، مانع بازجذب سروتونین توسط نرون می‌شوند. كاهش طولانی مدت سرتونین در سیستم عصبی بیماران افسرده، با احساس خستگی آنها مرتبط است، برای همین بلند شدن از رختخواب برای آنها مشكل است.
اعصاب سروتونینی، به‌وسیله ورزش تغییر می‌یابند. ورزش، میزان دسترسی به
سروتونین را افزایش و خواب عمیق ولی كم اثر را كاهش می‌دهند. هم ورزش سنگین
و هم ورزش ممتد، با افزایش خواب موثر و كل زمان خواب ارتباط دارد. بیماران
افسرده می‌توانند سطح سروتونین را با ورزش در بیداری افزایش دهند.
*دکتر فرشاد نجفی‌پور، روانشناس و عضو هیات علمی دانشگاه
