آثار فارماکولوژیک دارو مرتبط با غلظت دارو از محل اثر شامل آثار سمی و ناخواسته و آثار درمانی و مفید است.
اشکال
دارویی ابزاری هستند که مولکول‌های دارو را به محل اثر می‌رسانند. آثار
فارماکولوژیک دارو مرتبط با غلظت دارو از محل اثر شامل آثار سمی <Toxic effects>و ناخواسته
و آثار درمانی و مفید است.
به گزارش شفا آنلاین:آثار فارماکولوژیک دارو مرتبط با غلظت دارو از محل اثر شامل آثار سمی و ناخواسته و آثار درمانی و مفید است. هدف درمان موفق دارویی، رساندن غلظت مناسبی از دارو به محل مناسب است، به نحوی که بیشترین اثر درمانی و کمترین سمیت حاصل شود.
برخی اشکال دارویی برای ایجاد اثر موضعی طراحی شده‌اند که این آثار را روی
پوست و غشاهای مخاطی از جمله چشم، بینی، معده، رکتوم، واژن و مجاری تنفسی
اعمال می‌کنند. باوجود اینکه جذب سیستمیک از چنین فرمولاسیون‌هایی باید
حداقل باشد ولی برخی داروها وارد جریان خون می‌شوند و آثار ناخواسته‌ای
به‌جا می‌گذارند.
اشکال دارویی زیادی طراحی شده‌اند که از طریق دستگاه گوارش، پوست یا غشای
مخاطی قسمت‌های مختلف بدن، باعث جذب قابل‌توجهی از دارو به جریان خون
می‌شوند.
اشکال
مختلفی از داروها که برای بیماران تجویز می‌شود در ادامه آمده و به‌طور
خلاصه توضیح داده می‌شود. تمام اشکال دارویی باید عاری از آلودگی میکروبی
باشند و استانداردهای بالایی در مورد آنها رعایت شود. برای برخی اشکال
دارویی، استریل بودن (به معنی وجود نداشتن میکروارگانیسم‌ها) ضروری است.
بعضی از داروها را داروساز از محصولات استوک تهیه می‌کند. بسیاری از اشکال دارویی که به‌صورت روتین تجویز می‌شوند را کارخانه‌های داروسازی تولید و بسته‌بندی می‌کنند که شامل محصولات مایع یا نیمه‌جامد هستند و بیشتر استفاده پوستی دارند. این محصولات معمولا سوسپانسیون یا امولسیون هستند.
کاشه: این فرم دارویی مقادیری از پودر با دانسیته متوسط تا وزن حداکثر 2 گرم را در خود جای می‌دهد. امروزه این فرم دارویی به‌ندرت استفاده می‌شود، اما در گذشته برای پوشاندن طعم بد پودرها استفاده می‌شده است. به‌علت اندازه بزرگ، کاشه‌ها باید قبل از بلع به مدت چند ثانیه در آب خیسانده شوند.
کپسول‌ها: پوسته کپسول‌ها از ژلاتین ساخته می‌شود و مثل کاشه‌ها به‌عنوان ابزاری برای پوشاندن طعم بد محتویات خود به‌کار می‌روند. 2 نوع اصلی کپسول وجود دارد؛ کپسول ژلاتینی سخت معمولا برای داروهای جامد به‌کار می‌رود. این نوع شامل بدنه استوانه‌ای شکل و درپوش است که بعد از پرشدن کپسول روی بدنه قرار می‌گیرد.
امروزه بیشتر کپسول‌هایی که استفاده می‌کنیم در کارخانجات داروسازی تهیه می‌شوند ولی گاهگاهی ممکن است برای پرکردن کپسول‌های سخت به‌خصوص در داروخانه بیمارستان، به داروساز نیاز باشد.
کپسول‌های ژلاتینی نرم، کپسول‌های یک‌تکه‌ای هستند که 3 عمل شکل‌گیری، پرکردن و بسته شدن در یک روند تولید انجام می‌گیرد. محتویات این‌گونه کپسول‌ها معمولا محلول‌ها یا داروهای پراکنده در مایعات غیرآبی هستند. کپسول‌ها باید به‌صورت کامل و با آب کافی بلعیده شوند.
کلودیون‌ها: این شکل دارویی شامل فرآورده‌های مایع برای استفاده روی پوست هستند.
پیروکسیلین در یک حامل فرار حل می‌شود (معمولا اترواتانول) و بعد از تبخیر حلال یک فیلم محافظ روی پوست تشکیل می‌دهد. همچنین کلودیون‌ها ممکن است برای ایجاد تماس طولانی‌مدت بین پوست و داروی حل‌شده مثل اسید سالیسیلیک، به‌کار روند.
کرم‌ها: کرم‌ها امولسیون‌های نیمه‌جامد هستند که کاربرد خارجی دارند. کرم‌ها شامل 2 نوع آبکی و روغنی هستند که نوع آبی امولسیون O/W و نوع روغنی امولسیون W/Oاست. کرم‌ها برای ایجاد آثار نرم‌کننده و مرطوب‌کننده یا تجویز دارو از طریق جذب پوستی به‌کار می‌روند. کرم‌هایی که روی زخم‌های بزرگ و باز استفاده می‌شوند، باید استریل باشند.
Draughts: این مایعات خوراکی امروزه کمتر استفاده می‌شوند. حجم دوز معمول آنها 50میلی‌گرم است که هر دوز در یک ظرف جداگانه بسته‌بندی می‌شود.
پودرهای پوشاننده: شامل پودرهای بسیار ریز و با جریان آزاد هستند که کاربرد خارجی دارند. برای استفاده این پودرها در زخم‌های باز، استریل بودن ضروری است.
قطره‌های گوشی: قطره‌های گوشی، محلول‌ها، امولسیون‌ها یا سوسپانسیون‌های دارویی هستند که با قطره‌چکان در گوش چکانده می‌شوند.
الگزیرها: الگزیرها فرآورده‌های مایع خوراکی و شفافی از داروهای قوی یا تهوع‌آور هستند که به نحو مناسبی خوش‌طعم شده‌اند. حامل ممکن است حاوی نسبت‌های بالایی از اتانول یا سوکروز همراه مواد ضدمیکروبی (پرزرواتیو) باشد. این محافظ‌ها باعث پایداری محلول می‌شوند. الگزیرها از داروهایی تهیه می‌شوند که در محلولهای آبی ناپایدارند (مثل آنتی‌بیوتیک‌ها)، بنابراین ممکن است به‌صورت گرانول‌های خشک تهیه شوند و این گرانول‌ها بلافاصله قبل از تجویز به بیمار به‌صورت محلول درآیند.
انما: انما، محلول‌ها، سوسپانسیون‌ها یا امولسیون‌هایی هستند که از طریق مقعد تجویز می‌شوند.
قطره‌های چشمی: قطره‌های چشمی شامل سوسپانسیون‌ها یا محلولهای استریل از یک یا چند دارو هستند که در فضای ملتحمه چکانده می‌شوند. این فرآورده‌ها ممکن است به‌صورت تک‌دوز یا چنددوزی بسته‌بندی شوند.
لوسیون‌های چشمی: لوسیون‌های چشمی، محلولهای مایی و استریل هستند که بدون رقیق شدن برا شستشوی چشم استفاده می‌شوند. محلولهای استریل که عاری از مواد ضدمیکروبی هستند، ممکن است برای کمک‌های اولیه استفاده شوند ولی طی 24 ساعت از باز کردن ظرف، باید دور انداخته شوند.
پمادهای چشمی: پمادهای چشمی محصولات نیمه‌جامد و استریل هستند که در ملتحمه یا حاشیه چشم استفاده می‌شوند. این پمادها شامل یک یا چند دارو هستند که در یک پایه غیرمحرک مناسب، محلول یا پراکنده شده‌اند.
غرغره‌ها: غرغره‌ها محلول‌هایی آبی هستند که برای پیشگیری یا درمان عفونت‌های گلو استفاده می‌شوند. این فرآورده‌ها معمولا به‌صورت فرم‌های غلیظ تهیه و عرضه می‌شوند، بنابراین باید قبل از استفاده با آب گرم رقیق شوند.
ژل‌ها: ژل‌ها محصولات نیمه‌جامد، غیرروغنی و شفافی هستند که اساسا استفاده خارجی دارند. عامل ژله‌کننده ممکن است ژلاتین، کربوهیدرات (مثل نشاسته، تراگاکانت، سدیم آلژینات) یا یک مشتق سلولزی باشد. ژل‌هایی که برای زخم‌های باز و بزرگ به‌کار می‌روند باید استریل باشند.
کلمه «gel» به سوسپانسیون منیزیم یا آلومینیوم هیدروکساید که به‌عنوان آنتی‌اسید استفاده می‌شوند، نیز گفته می
شود.
گرانول‌ها: گرانول‌ها برای تجویز دهانی، ذرات ریز و غیرمعمولی با قطر 2-2/0 میلی‌متر هستند که در ساشه‌ها به‌صورت تک‌دوز بسته‌بندی می‌شوند. برخی گرانول‌ها را باید روی زبان ریخت و با آب بلعید و برخی دیگر را باید قبل از استفاده در آب حل کرد. هنگام افزودن گرانول‌های جوشان به آب گاز کربن دی‌اکساید متصاعد می‌شود.
محلولهای شستشو : محلولهای عاری از پیروژن و استریل هستند که برای شستشوی حفرات بدن، محلولهای جراحی، زخم‌ها یا سیستم ادراری- تناسلی به‌کار می‌روند.
Linctuses: لینکتوس‌ها محصولات مایع و ویسکوز خوراکی هستند که معمولا برای تسکین سرفه تجویز می‌شوند.
این فرآورده‌ها معمولا حاوی نسبت بالایی از شربت و گلیسرول هستند که اثر بهبوددهنده روی غشای گلو دارد. حجم دوز معمول کم (حدودا 5میلی‌گرم) است.
برای طولانی کردن اثر بهبوددهنده فرآورده، باید از رقیق کردن آن خودداری کرد.
لینمان: لینمان‌ها فرآورده‌های مایع، نیمه‌مایع و گاهی نیمه‌جامدی هستند که روی پوست کاربرد دارند. لینمان‌ها ممکن است محلولهای الکلی، روغنی یا امولسیون باشند.
انواع ضدالتهاب و تحریک‌کننده روی پوست ماساژ داده می‌شوند، در حالی که برخی انواع دیگر با یک پانسمان گرم یا یک برس استفاده می‌شوند. مثال نوع دوم شامل انواع بی‌حسی است. لینمان‌ها را نباید روی پوست آسیب‌دیده به‌کار برد.
لوسیون: لوسیون‌ها فرآورده‌های مایعی هستند که کاربرد خارجی دارند و استفاده از این فرآورده‌ها نیاز به مالش دادن ندارد. این محصولات یا به‌صورت آهسته روی پوست زده می‌شوند یا اینکه با یک پانسمان مناسب روی پوست قرار می‌گیرند.
لوزنج‌ها: لوزنج‌ها فرآورده‌های جامدی هستند که به‌طور عمده از شکر و صمغ تهیه‌شده‌اند.
صمغ در فرمولاسیون، به فرآورده قوام و چسبندگی می‌بخشد و آهسته‌رهش شدن دارو را آسان می‌کند. لوزنج‌ها برای درمان بیماری‌های دهان و گلو و تجویز ضداحتقان‌ها یا ضدسرفه‌ها به‌صورت آهسته‌رهش به‌کار می‌روند.
میکسچرها: میکسچرها فرآورده‌های خوراکی مایعی هستند که شامل یک یا چند دارو به‌صورت محلول یا سوسپانسیون در یک حامل مایی هستند. معمولا برای نگهداری طولانی‌مدت فرموله نمی‌شوند.
دهانشویه‌ها: دهانشویه‌ها مشابه غرغره‌ها هستند اما برای بهداشت دهان و درمان عفونت‌های دهانی استفاده می‌شوند.
قطره‌ها و اسپری‌های بینی: محلولهای دارو ممکن است از یک قطره‌چکان یا یک بطری فشاری داخل بینی چکانده شوند. دارو می‌تواند آثار موضعی از جمله آثار آنتی‌هیستامینی، منقبض‌کننده عروق و ضداحتقان داشته باشد. به موازات این آثار ممکن است دارو از طریق غشای موکوسی جذب سیستمیک شود که هورمون پپتیدی اکسی‌توسین و وازوپرسین از این جمله هستند.
از به‌کار بردن قطره‌های روغنی بینی باید خودداری شود چرا که ممکن است به مژک‌های بینی آسیب وارد شود. استفاده طولانی‌مدت از منقبض‌کننده‌های عروقی بینی ممکن است آثار معکوس داشته باشد و باعث گشادشدن عروق و احتقان بیشتر شود.
پمادها : پمادها فرآورده‌های چرب و نیمه‌جامدی هستند که روی پوست، موکوس رکتوم یا بینی استفاده می‌شوند. پایه پمادها معمولا غیرآبکی و غیرقابل‌اختلاط با ترشحات پوست است. پمادها می‌توانند به‌عنوان نرم‌کننده به‌کار روند یا اینکه حاوی داروهای محلول یا سوسپانسیون‌شده در پایه خود باشند. پمادهایی که برای زخم‌های بزرگ و باز به‌کار می‌روند باید استریل باشند.
امولسیون‌های خوراکی: عبارت «امولسیون خوراکی» به‌عنوان یک شکل دارویی را می‌توان به این صورت تعریف کرد؛ توزیعی از قطره‌های ریز یک مایع روغنی در یک فاز آبی که تشکیل یک فاز پیوسته بدهند. داروها می‌توانند در هر یک از فازها حل یا اینکه در امولسیون پراکنده شوند.
مایعات خوراکی: مایعات خوراکی فرآورده‌های هموژنی هستند که حاوی یک یا تعداد بیشتری ماده موثره به‌صورت محلول یا سوسپانسیون‌شده در حامل مناسب‌اند. الگزیرها، لینکتوس‌ها، میکسچرها، قطره‌های خوراکی، امولسیون‌های خوراکی، محلول‌ها و سوسپانسیون‌های خوراکی در گروه کلی محلولهای خوراکی قرار می‌گیرند.
رنگ: رنگ‌ها مایعاتی هستند که روی پوست یا مخاط کاربرد دارند. حلال رنگ‌های پوستی اغلب فرار است، بلافاصله تبخیر می‌شود و فیلمی رزینی از دارو در محل باقی می‌گذارد. رنگ‌های گلو ویسکوزیته بیشتری دارند. علت این مساله غلظت بالای گلیسرول آنهاست. این رنگ‌ها برای طولانی کردن مدت تماس دارو با ناحیه درگیر طراحی شده‌اند.
فرآورده‌های تزریقی: اشکال دارویی استریل هستند که حاوی یک یا تعداد بیشتری دارو هستند و برای تجویز تزریقی طراحی شده‌اند. فرآورده‌های تزریقی محلول‌ها، سوسپانسیون‌ها یا امولسیون‌های استریل در حامل مناسب آبی یا غیرآبی هستند و معمولا وابسته به راه تجویز طبقه‌بندی می‌شوند.
پودرهای تزریقی مواد جامد استریل هستند که با اضافه کردن حجم مناسب مایع استریل، به‌صورت محلول یا سوسپانسیون درمی‌آیند. محلول یا سوسپانسیون تزریقی معمولا بلافاصله قبل از استفاده تهیه می‌شوند تا از تخریب طی نگهداری طولانی جلوگیری شود.
انفوزیون‌های داخل وریدی، محلولهای امولسیونه استریل آبی هستند که عاری از پیروژن و ایزوتون با خون هستند. به این فرآورده‌ها مواد ضدمیکروبی یا عوامل بافر‌کننده افزوده نمی‌شود و برای تجویز داخل وریدی با حجم‌های بالاتر از 15-10 میلی‌لیتر طراحی شده‌اند.
خمیرها: خمیرها فرآورده‌های نیمه‌جامدی هستند که کاربرد خارجی دارند. تفاوت خمیرها با پمادها یا ژل‌ها در این است که خمیرها حاوی درصد بالایی از پودر ریز دارویی هستند. پایه خمیرها ممکن است غیرآبکی (پارافین مایع یا نرم) یا محلول در آب (گلیسرول یا یک موسیلاژ) باشد. قوام خمیرها، استفاده از آنها را به‌عنوان پوشش محافظ مناسب می‌کند. خمیرهایی که روی زخم‌های بزرگ و باز استفاده می‌شوند باید استریل باشند.
پاستیل‌ها: پاستیل‌ها فرآورده‌های دارویی جامدی هستند که برای حل شدن آهسته در دهان طراحی شده‌اند. پاستیل‌ها نرم‌تر از لوزنج‌ها هستند و پایه آنها گلیسرول و ژلاتین یا آکاسیا و شکر است.
پیل‌ها: شکل دارویی خوراکی که شامل توده کروی‌شکل تهیه‌شده از یک یا تعداد بیشتری دارو و مواد جانبی بی‌اثر هستند. پیل‌ها امروزه به‌ندرت استفاده می‌شوند، کلمه «Pill» در محاوره به اشتباه مترادف قرص‌های ضدبارداری خوراکی (OCP) استفاده می‌شود و این در حالی است کهOCP به شیوه پرس تهیه می‌شود.
ضمادها: فرآورده‌هایی شبیه خمیرها هستند که به‌علت قابلیت نگهداری خوب حرارت، به‌صورت موضعی برای کاهش درد و التهاب به‌کار می‌روند. بعد از حرارت دادن، فرآورده را به‌صورت لایه‌ای ضخیم روی باند پهن می‌کنند و با حرارتی که برای بیمار قابل‌تحمل باشد، باند را روی موضع قرار می‌دهند.
پودرهای خوراکی: 2 نوع پودر برای استفاده داخلی وجود دارد؛ :Bulk Powders معمولا حاوی داروهای غیرPotenمثل آنتی‌اسیدها هستند چراکه بیمار دوز مصرفی را با یک قاشق 5 میلی‌لیتری اندازه‌گیری می‌کند. سپس یا پودر در آب پراکنده می‌شود یا اینکه در مورد پودرهای جوشان در آب حل می‌شود.
پودرهایی برای ساخت ترکیبات دارویی: پودرهایی هستند که به نسبت استاندارد میکسچرهای از نوع سوسپانسیون، با هم مخلوط‌شده‌اند. به‌عنوان مثال می‌توان از مخلوط BP مگنزیوم تری‌سیلیکات نام برد. پودرهای مخلوط‌شده را می‌توان به‌صورت مناسب به فرم خشک نگهداری کرد. هنگام نیاز می‌توان با اضافه کردن حامل مناسب و هر مایع دیگری از پودر خشک، سوسپانسیون دارویی تهیه کرد.
اسپری‌های آئروسل: انواع متعدد و مختلف محصولات دارویی ممکن است به این فرم بسته‌بندی شوند که عموما آنها را به‌عنوان آئروسل می‌شناسند. اسپری‌های سطحی که ذراتی با قطر 100 mμیا بزرگ‌تر تولید می‌کنند، ممکن است کاربردهای متعددی از جمله موارد زیر داشته باشند:
• ضدعفونی‌کننده سطحی
• پوشش‌دهنده زخم و سوختگی
• بهبود تحریک ناشی از گازگرفتگی یا گزش و بهبود درد عضلانیSpray در ظروف تحت فشار (Pressurized) نیز در دسترس هستند.
فوم(کف): در برخی فرآورده‌های اسپرم‌کش استفاده می‌شوند. کف‌های مقعدی به‌صورت metered dose بسته‌بندی می‌شوند. آئروسل‌های meterd dose که گلیسریل تری‌نیترات را برای جذب سریع از غشای بوکال به فرم قطرک‌های ریز درمی‌آورند نیز در دسترس هستند. داروساز باید متوجه باشد که سوء‌استفاده پروپلانت‌ها همانند حلال‌ها می‌تواند توهم‌زایی، مسمومیت شدید و مرگ احتمالی را به دنبال داشته باشد.
آئروسل‌های استنشاقی: محلول‌ها، سوسپانسیون‌ها یا امولسیون‌های دارویی هستند که به‌صورت مخلوط با پروپلانت‌های بی‌اثر درdispenserهای آئروسل بسته‌بندی می‌شوند. دریچه فنری همراه یک وسیله (دوز‌بندی) در نهایت باعث رهایش دارو به‌صورت قطرک‌های با قطر μm 50 یا کمتر می‌شود، آن‌گاه بیمار داروی رهاشده را از طریق دهان استنشاق می‌کند. دریچه در برخی انواع با فشار انگشت و در برخی دیگر با نفس کشیدن بیمار از قطعه دهانی فعال می‌شود.
محلول‌ها: محلول‌ها فرآورده‌هایی هستند که حاوی یک یا تعداد بیشتری اجزای محلول هستند.
این فرآورده‌ها کاربردهای مختلفی اعم از داخلی و خارجی دارند.
قرص‌های محلول‌ساز: قرص‌های پرس‌شده‌ای هستند که برای تهیه محلول در آب حل می‌شوند و روی پوست یا غشای مخاطی کاربرد دارند. این قرص‌ها معمولا بدون پوشش و در دوسو محدب هستند. قرص‌های از نوع حاوی مواد سمی، از نظر شکل و رنگ متفاوت هستند. این قرص‌ها به گونه‌ای فرموله شده‌اند که سریعا حل شوند.
اسپری‌ها: اسپری‌ها فرآورده‌های دارویی هستند که در محیط مایی، الکلی یا محیط حاوی گلیسرول فرموله شده‌اند. این اسپری‌ها به وسیله atomizer یا Nebulizer مناسب روی غشای موکوسی گلو و بینی استفاده می‌شوند.
شیاف‌ها: شیاف‌ها فرآورده‌های جامدی هستند که برای استفاده در رکتوم طراحی شده‌اند. شیاف‌ها در رکتوم ذوب، حل یا پراکنده می‌شوند و اثر موضعی یا سیستمیک از خود نشان می‌دهند.
شربت‌ها: شربت‌ها محلولهای مایی غلیظ از یک قند (معمولا ساکاروز) هستند. شربت‌های معطر، فرم مناسبی برای پوشاندن طعم نامطلوب داروها هستند. به‌علت تسریع فساد دندان‌ها، استفاده طولانی‌مدت از این فرآورده‌ها توصیه نمی‌شود. به همین دلیل شربت‌های سوربیتول از این لحاظ ارجح هستند.
قرص‌ها: قرص‌ها از پرس کردن دارو و مواد جانبی متعدد به‌صورت شکل دارویی جامد تهیه می‌شوند. هر قرص حاوی یک تک‌دوز از دارو (ها) است. قرص‌های خوراکی معمولا با آب بلعیده می‌شوند اما جویدن یا حل کردن قرص قبل از استفاده نیز ممکن است توصیه شود. قرص‌ها طوری طراحی شده‌اند که دارو را در مجرای گوارشی رها کنند تا به سیستم گردش خون جذب شود یا اینکه به‌ندرت اثر موضعی داشته باشد.
عصاره‌ها : فرآورده‌های غلیظ و حاوی ماده موثره گیاهان یا داروهای حیوانی هستند. این محصولات با حلال‌های مناسب استخراج و تغلیظ شده‌اند و به 3 نوع عصاره مایع، نرم و خشک وجود دارند.
گلیسرین‌ها: محلولهای دارویی در گلیسرول است که آبدار یا بدون آب هستند.
مطالب مرتبط
نظرشما
آخرین اخبار