دیابت شایع‌ترین بیماری متابولیکی انسان است که مرگ و میر و عوارض ناتوان‌کننده قابل توجهی را دربردارد. در حال حاضر در ایران بیش از پنج میلیون نفر مبتلا به دیابت وجود دارد که پیش‌بینى می‌شود طی 15 سال به دو برابر افزایش یابد. علیرغم تلاش‌هاى مختلف هنوز علاج قطعى براى این بیمارى شناخته نشده است و پیشگیرى، تشخیص زودرس و درمان مناسب، بهترین رویکرد براى رهایى از عوارض آن است طب فیزیکی و توانبخشی <During the judgment>نقش بسیار مهمی در پیشگیرى، تشخیص و کنترل زودرس برخی از اختلالات و عوارض ناشی از دیابت دارد. آموزش بیمار و خانواده، اصلاح الگوی زندگی و فعالیت‌های روزمره، ورزش درمانی مناسب و به‌کارگیری روش‌های فیزیکی و دارویی و تزریقات تخصصى، تشخیصی و درمانی از مهم‌ترین ابزارهای متخصصان طب فیزیکی در توانبخشی بیماران مبتلا به دیابت به شمار می‌رود.
از رایج‌ترین روش‌های طب فیزیکى در کنترل عوارض اسکلتی
عضلانی ناشی از دیابت می‌توان به انواع فیزیوتراپى مانند سرما و گرما
درمانی ،الکتریسیته درمانی، لیزردرمانی، شاک ویو و مگنت درمانى و درمانهای
دستی اشاره کرد. تجویز کفش، کفى، ارتز و پروتز مناسب از جمله خدمات موثر
دیگر برای بهبود عملکرد افراد دیابتی به خصوص در موارد آسیب‌های عصبی،
زخم‌های دیابتی و قطع عضو ناشی از آن محسوب می‌شود. شیوع زیاد چاقى و
بیماری‌هاى قلبی عروقى در دیابت سبب شده تا ورزش درمانى و تغذیه مناسب به
عنوان شاه کلید بهبود کیفیت زندگى شناخته شوند. ورزش‌های هوازی، تقویتی و
انعطاف‌پذیرى و ورزش‌هاى آبى همگى در مبتلایان به دیابت مفید هستند. ورزش
در بیماران دیابتى باید به طور اختصاصى و متناسب با وضعیت جسمانى، سن،
وضعیت کنترل قند و با توجه به بیماری‌های زمینه‌ای همراه تجویز گردد. در
تجویز هر نسخه ورزشی باید به نوع ورزش، شدت ،مدت هر جلسه، فواصل جلسات و
احتیاطات کنترل قند، قبل، حین و پس از انجام ورزش اشاره شود. ورزش در افراد
دیابتی باعث کاهش قند خون و بهبود شرایط قلبی ریوی می‌شود. افت قند در
دیابتی‌ها هنگام ورزش شایع است، بنابراین آگاهى بیماران از علایم کاهش قند
ضرورى است. بیماران باید قبل از ورزش و هنگام ورزش طولانى، قند خون را چک
کنند و در صورتی که خیلی پایین بود، ورزش را به تعویق بیندازند . بیمارانی
که انسولین تزریق می‌کنند، در صورت انجام فعالیت ورزشی، انسولین را در
عضلات دست یا پا تزریق نکنند. بهترین مکان تزریق برای این افراد ناحیه شکم
است. علاوه بر افت قند، زخم شدن پا به دنبال ورزش هم نکته با اهمیتی است که
با بررسی اندام‌ها قبل و بعد از ورزش و نیز پوشیدن کفش مناسب می‌توان از
رخ دادن آن جلوگیری کرد. احساس خواب‌رفتگی و گزگز اندام‌ها در افراد دیابتی
شایع است. سندرم تونل کارپال و آسیب اعصاب محیطى (نوروپاتى )که نواحى
انتهاى اندام‌ها را درگیر مى کند. از مهم‌ترین علل این شکایات به شمار
می‌رود . با تشخیص زود هنگام سندرم تونل کارپ و نوروپاتى دیابتى با کمک
نوار عصب و عضله مى‌توان به کنترل موثرتر آنها پرداخت و به ویژه از ایجاد
عوارضی مانند ضعف اندام و زخم جلوگیرى کرد.
زخم پا در دیابتی‌ها بسیار جدی است
معمولا
به دلیل اختلال سیستم عصبى خودکار، بیمار از خشکی پوست پاها شکایت دارد.
ضعف حرکتی، اختلال حس و اختلال تعریق پاها فرد را به ایجاد زخم مستعد
می‌کند. علاوه بر این زمان بهبود زخم در افراد دیابتى طولانی‌تر است.
براى
پیشگیرى و درمان زخم هاى دیابتى، اولین نکته رعایت رژیم و کنترل سطح قند
است. ارزیابی روزانه پا از نظر زخم، پینه، قرمزی،استفاده از کرم‌های نرم
کننده (کرم لانولین) جهت کاهش خشکی و ترک بین انگشتان از نکات مهم دیگر
مراقبت از این بیماران به شمار می‌رود، به‌ویژه در مورد افراد دیابتی که
دچار اختلال حس هستند، باید هر 2-3 ماه ناخن‌هاى پاها مورد معاینه قرارگیرد
و کالوس‌ها(پینه‌ها) توسط پزشک برداشته شود. نکته مهم اینکه در مبتلایان
به دیابت ناخن‌ها باید به صورت خطی کوتاه شوند و نه گرد. استفاده از صندل و
کفش مناسب در دیابتى‌ها از جمله نکات مهم دیگرى است که باید در مبتلایان
به دیابت مورد توجه قرار گیرد. به طور کلى کفش باید دارای سایز مناسب (نه
تنگ و نه گشاد)، عمق کافی و پنجه پهن باشد و کفى نرمى داشته باشد.
گاه
ممکن است، به‌ویژه در بیماران دچار بى‌حسى یا تغییر شکل پا جهت تجویز کفش
مناسب از اسکن کف پا استفاده شود.
در خصوص زخم‌های دیابتی بهبود خون‌رسانی
کلید درمان است .ممکن است بر حسب شرایط از شستشو با محلول‌هاى خاص یا
پانسمان‌هاى تخصصى استفاده شود. اخیرا پژوهش‌هاى انجام شده در مرکز تحقیقات
طب فیزیکى و توانبخشى دانشگاه علوم پزشکى شهید بهشتى نشان داده است که به
کارگیرى پلاسماى غنى از پلاکت (پى‌آرپى) و ازون‌درمانى مى‌تواند در درمان
زخمهاى مقاوم به درمان دیابتی موثر باشد و سبب تسریع بهبود زخم شود.
از
مشکلات قابل توجه دیگر بیماران دیابتى شیوع بالاى اختلالات اسکلتى و عضلانى
است. شانه یخ‌زده که در آن بیمار دچار محدودیت حرکتى شانه و بازو است،
التهاب رباط‌های مختلف، جمع‌شدگی پوست کف دست، خشکی و سفتی مفاصل و افزایش
احتمال ابتلا به پوکى استخوان، از مهم‌ترین عوارض اسکلتی و عضلانی دیابت
است. در کنار دارودرمانی، به‌کارگیرى طب فیزیکى، ورزش‌درمانی و گاه تزریقات
داخل مفصلى یا بافت نرم می‌تواند، در کنترل درد و بهبود عملکرد این
بیماران مفید باشد. سپید
سیداحمد رییس السادات
دبیر انجمن طب فیزیکی و توانبخشی ایران
