آسیب‌های ناشی از صاعقه‌زدگی

  شفا آنلاین:  صاعقه سالانه باعث آسیب بیش از ۵۰۰ مورد در آمریکا می‌شود. در طول ۲۰ سال گذشته بیش از ۵۲ مورد مرگ‌و‌میر، سالانه ناشی از صاعقه‌زدگی گزارش شده است.

به گزارش شفا آنلاین:به نقل از سپید مرگ‌و‌میر ناشی از صاعقه‌زدگی در مشاغل خاص که ساعات زیادی در محیط سر باز کار می‌کنند، به کرات دیده می‌شود. آمار نشان می‌دهد که این میزان بیشتر در ماهیگیران دیده شده است. باید خاطر نشان کرد که در اغلب موارد (۷۰ تا ۹۰ درصد) افرادی که دچار صاعقه‌زدگی می‌شوند، زنده می‌مانند، اما سه‌چهارم این افراد دچار عوارض دائمی می‌شوند.

       صاعقه غالبا حین رعد و برق و آب و هوای ابری دیده می‌شود اما حدود ۱۰ درصد موارد در هوای صاف و آسمان آرام نیز دیده شده است. صاعقه‌زدگی در تندباد، طوفان شن، بالای فوران آتش فشان فعال و درحین سفر با هواپیما نیز دیده می‌شود. مواردی از صاعقه‌زدگی نیز در حین استفاده از تلفن در خانه گزارش شده است.

       اگرچه صاعقه نیز نوعی انرژی الکتریکی است، آسیب‌های ناشی از آن با آسیب‌های ناشی از برق‌گرفتگی با ولتاژ بالا متفاوت است. شدت و مدل توزیع انرژی و همچنین مدیریت بیماران متفاوت است. همانطور که در جدول زیر مشاهده می‌شود، جریان برق در صاعقه‌زدگی از نوع یک جهته DC است. میزان جریان از ۱۰ میلیون تا ۲ بیلیون ولت متغیر است. جریان برق ناشی از صاعقه‌زدگی حین توزیع بیشتر به‌صورت سطحی در سرتاسر بدن پخش می شود (Ski- Flashover). احتمال ایست قلبی در زمینه ریتم آسیستول در بیمار وجود دارد اما شایع‌ترین و فوری‌ترین علت مرگ آپنه طولانی است.

پاتوفیزیولوژی
       انرژی الکتریکی منتقل شده توسط صاعقه‌زدگی روی سطح بدن توزیع می‌شود، لذا احتمال آسیب‌های داخلی قلبی یا نکروز عضلانی کمتر است. درست به همین دلیل است که افرادی که دچار صاعقه‌زدگی می‌شوند، غالبا از این واقعه جان سالم به در می‌برند. پوست خیس ریسک آسیب‌های داخلی را کمتر می‌کند. صاعقه از طریق اعمال نیروی مکانیکال بلانت می‌تواند باعث آسیب‌های داخلی شود. صاعقه، رادیاسیون حرارتی شدید اما کوتاه‌مدتی ایجاد می‌کند که می‌تواند گرما و انبساط سریع و زیادی در هوای اطراف تولید کند. کاتاراکت، پارگی پرده صماخ و کونتوزیون ارگان‌های داخلی محتمل است. به حالت گیجی یا بهت‌زدگی نورولوژیک و عضلانی کرانوپارالیز (Keraunoparalysis) می‌گویند. در این حالت انواع فلج موتور، سنسوری، سردی اندام‌ها، رنگ‌پریدگی و نبود پالس محیطی دیده می‌شود. اگر زمان این رخداد طول کشیده باشد، تظاهرات فراموشی و رفتارهای نوروتیک محتمل است و معمولا در عرض یک هفته برطرف می‌شود. درد و ضعف عضلانی در این سندرم به کرات دیده می‌شود. ایست قلبی فوری ناشی از صاعقه‌زدگی به علت دپلاریزاسیون میوکارد و آسیستول ممتد به‌صورت نادر دیده می‌شود. ایست تنفسی فوری به علت دپلاریزاسیون و پارالیز مرکز تنفسی مدولاری است که در صاعقه‌زدگی بیشتر دیده می‌شود. ارزش پروگنوستیک مدت زمان آپنه بسیار بیشتر از مدت زمان ایست قلبی است.

درمان در صحنه
       صاعقه می‌تواند چند مصدوم داشته باشد. بر خلاف ترومای مکانیکال با چند مصدوم که اولویت درمان با افراد زنده است، در یک حادثه صاعقه‌زدگی با چند مصدوم اولویت درمان با افراد در ایست قلبی است. در این موارد احتمال بقا و بازگشت بیمار بعد از احیا زیاد است. استفاده زودهنگام از دستگاه شوک خودکار (AED) در نجات جان بیماران بسیار موثر بوده است.

       در زمان طوفان خطوط فشار قوی برق ممکن است به دنبال باد شدید ناگهان بر زمین بیفتد. رعایت نکات ایمنی در این موارد الزامی است. امدادگران باید ابتدا برق منطقه را قطع کرده و سپس با رعایت حفاظت ایمنی وارد صحنه شوند. فردی که به نظر می‌رسد در اثر صاعقه‌زدگی روی زمین افتاده، در حقیقت ممکن است شواهد فیزیکی مطرح کننده صاعقه‌زدگی خفیف باشند یا وجود نداشته باشند.

تشخیص در اورژانس و درمان
       اصول کلی مربوط به توالی احیای پیشرفته و تروما در مورد این بیماران اعمال می‌شود، لذا همانند روش‌های مرسوم قبلی در ابتدا به راه هوایی A سپس تنفس و ونتیلاسیون بیمار B و در نهایت خونرسانی بیمارC توجه می‌شود.

       قربانیان صاعقه‌زدگی به اقدامات احیا به‌صورت مناسب‌تری نسبت به بقیه بیماران دچار ایست قلبی پاسخ می‌دهند. افت فشار خون در نتیجه صاعقه‌زدگی یک یافته شایع نیست و نیازمند بررسی و جست‌و‌جو برای علل خونریزی دهنده است. احتمال سوختگی پوستی نیز وجود دارد.

       تست‌های آزمایشگاهی درخواستی شامل، CBC، BUN Crو الکترولیت‌های سرم، سطح گلوکز و کراتین‌کیناز سرم و آزمایش ادرار است. از همه بیماران باید نوار قلب تهیه و در صورت نیاز از تصویربرداری مناسب باید استفاده کرد.

اثرات قلبی
       در یک بیمار با گردش خون خودب‌خودی هیپرتانسیون و تاکی‌کاردی یافته‌های شایع است، چراکه سیستم عصبی سمپاتیک فعال است. در این موارد نیاز به انجام هیچ‌گونه اقدام درمانی خاصی نیست بلکه خودبه‌خود برطرف می‌شوند. در ادامه میوکارد دچار سرکوب کلی عملکرد می‌شود: میزان انقباض قلب کم می‌شود، اسپاسم شریان کرونری اتفاق می‌افتد و نهایتاً انواع آریتمی‌های قلبی دیده می‌شوند. در نوار قلب نیز شواهد آسیب‌های حاد قلبی اعم از افزایش قطعه ST و طولانی شدن فاصله QT دیده می‌شوند. احتمال انفارکت قلبی به دنبال صاعقه‌زدگی کم است. استفاده از پروسه احیای طولانی در نجات جان قربانیان موثر است.

اثرات نورولوژیک
       بسیاری از بیماران دچار صاعقه‌زدگی به دلیل کاهش سطح هوشیاری یا نقص فوکال عصبی به اورژانس آورده می‌شوند. تشنج به علت عبور جریان برق از میان مغز، هیپوکسی یا تکان مغزی دیده می‌شود. کشنده‌ترین ضایعه مغزی انعقاد ناشی از گرما در سطح کورتکس است. در نتیجه آن انواع خونریزی‌های مغزی دیده می‌شوند. اختلال عملکرد سیستم اتونوم باعث گشادی مردمک‌ها و در نتیجه آنیزوکوریا می‌شود که وقوع آن به علت آسیب مغزی نیست و ارزش پروگنوستیک در بیماران کومایی قربانی صاعقه‌زدگی ندارد. بعضی آسیب‌های نورولوژیک به وقوع پیوسته ممکن است گذرا باشد و در عرض 24 ساعت برطرف شوند، مانند کاهش سطح هوشیاری، کونفوزیون، امنزی و پارالیز اندام. تظاهرات تاخیری اغلب پیشرونده هستند، مانند تشنج، آتروفی عضلانی و اسکلروز لترال آمیوتروفیک، سندرم پارکینسون، آتاکسی پیشرونده مخچه، میلوپاتی و سندرم‌های درد مزمن. به دلیل آسیب‌های مغزی انجام سی‌تی اسکن سر در موارد کما، تغییر وضعیت هوشیاری یا سردرد مداوم و کونفوزیون اندیکاسیون دارد.

اثرات وسکولار
       اسپاسم وازوموتوردر یک اندام به‌صورت لوکال ممکن است به دلیل مواجهه با صاعقه ایجاد شود. مکانیسم‌های محتمل شامل تحریک سیستم عصبی سمپاتیک، اسپاسم شریانی لوکال، و ایسکمی اعصاب محیطی است. در نتیجه این تغییرات رنگ پوست به‌صورت سفید، آبی و قرمز متغیر است. انقباض عروقی شدید باعث از دست رفتن پالس می‌شود. آسیب‌های عضلانی اسکلتی در نتیجه صاعقه‌زدگی نادر است، لذا سندرم کمپارتمان دیده نمی‌شود.

اثرات چشمی
       آسیب‌های چشمی در صاعقه‌زدگی شایع هستند از همه بیشتر کاتاراکت در این حوادث دیده می‌شود. معمولا کاتاراکت دو طرفه است. ممکن است کاتاراکت به علت مواجهه با قوس الکتریکی ایجاد شود. لنز در این آسیب به علت مواجهه با انرژی صاعقه تخریب می‌شود. انواع دیگر آسیب‌های چشمی مانند آسیب عصب اپتیک نیز دیده می‌شود.

اثرات گوشی
       اثر انفجار و تکان ناشی از صاعقه ممکن است باعث پارگی پرده صماخ شود. افرادی که حین وقوع صاعقه در حال استفاده از تلفن سیمی هستند بیشتر در معرض خطر قرار دارند. افرادی که حین وقوع حادثه روی گوش یا چشم خود روی زمین خوابیده‌اند، ممکن است بصورت گذرا دچار نابینایی و ناشنوایی شوند.

اثرات موسکولواسکلتال
        انواع شکستگی‌های استخوانی در نتیجه ترومای بلانت ناشی از پرتاب ممکن است مشاهده شود. انقباضات شدید میوتونیک می‌تواند باعث دررفتگی شانه شود. رابدومیولیز نادر است. در تمام موارد باید پایداری ستون فقرات را مدنظر داشت و از بی‌حرکتی استفاده کرد.

اثرات پوستی
       انواع تظاهرات پوستی به دنبال صاعقه‌زدگی دیده می‌شود. نمای سطحی مشبک سرخسی (Lichtenberg figures) پاتوگنومیک صاعقه‌زدگی است (شکل 1). این ضایعه پوستی به علت پخش انرژی ناشی از صاعقه و پخش الکترون در سطح پوست است و سوختگی واقعی پوست نیست. این ضایعه پوستی در عرض 24 ساعت از بین می‌رود. سوختگی فلش و سوختگی منقوط (شکل 2) نیز دیده می‌شود که سوختگی تمام ضخامت پوست هستند.

       زخم‌های پوستی با استفاده از انواع روش‌های شست‌و‌شو و دبریدمان و پانسمان درمان می‌شوند. پروفیلاکسی کزاز هم انجام می‌شود.

پیشگیری
       همچون سایر حوادث، پیشگیری بهتر از درمان است. وقتی صدای رعد و برق می‌آید و اولین صاعقه‌ها دیده می‌شود، باید سریعا به دنبال پناهگاه مطمئن بود. داخل ساختمان‌های بزرگ یا وسایل و محفظه‌های سر بسته آهنی مکانی مناسب است. مکان‌هایی که باید از آنها دوری کرد شامل ساختمان‌های بلند، مکان‌های سر باز، اتومبیل باز و دیگر محفظه‌های باز است. در زمان صاعقه نباید در نزدیکی آب بود و نباید با اجسام فلزی یا سیم‌های برق یا اجسام رسانا تماس داشت.

تعیین تکلیف و مراجعه مجدد
       باید به‌صورت دقیق و سیستماتیک به دنبال آسیب‌ها بود. مونیتور قلبی و نوار قلب الزامی است. بستری در مورد اکثر بیمارانی که درد عضلانی دائم دارند یا نقص نورولوژیک، و اشکال در ریتم قلبی دارند، توصیه می‌شود. پیگیری در مورد همه بیماران برای بررسی آسیب‌های تاخیری توصیه می‌شود.