نگاهی به زندگی فیـدل کاسـترو که در 90 سـالگی درگـذشت

شفا آنلاین: برادرش رائول کاسترو، رئیس‌جمهوری کوبا 9 روز برای فوت او عزای عمومی اعلام کرد. فیدل کاسترو یا «فیدِل آلخاندرو کاسترو روث»، تصویری به یاد مانده از مردی با ریش بلند مجعد، سیگار برگ کوبایی و لباس نظامی سبز زیتونی در اواخر قرن بیستم؛ این‌ها علائم مشخصه فردی هستند که در میان رهبران کمونیست جهان طولانی‌ترین حکومت را داشته است.

به گزارش شفا آنلاین:مردی که اولین حکومت مارکسیستی جهان را در نیمکره غربی و درست در زیر گوش آمریکایی‌ها برپا کرد، و بیشتر از همه رهبران اتحاد شوروی، حامیان اصلی خودش بر سرکار ماند. کاسترو در این دوران طولانی همواره قهرمان داستانی اسرارآمیز بوده است. مخالفانش او را «دیکتاتور سرکوب‌گر» می‌خوانند و موافقانش می‌گویند او کوبا را به مردم آن کشور برگرداند؛ خوانشی دوگانه و متناقض از یک زندگی. بر اساس قانون‌اساسی مصوب 1976 کوبا، دبیرکل حزب کمونیست، رهبری حکومت را در دست دارد.

 اما تحلیل‌گران کوبایی، معتقدند که فیدل کاسترو و برادرش انتخاب مردم هستند بر حکومت کوبا. فیدل یکی از شخصیت‌های مناقشه‌برانگیز جهان معاصر است؛ او را حامیانش قهرمان سوسیالیسم خوانند و ضدامپریالیسم و بشردوستی که توانسته است استقلال کوبا را در برابر آمریکا حفظ کند و آمریکا تا همین امروز با تحریم این اقدام آنها را پاسخ می‌دهد؛ اما مخالفانش از پرونده حقوق‌بشری فیدل یاد می‌کنند و آوارگی بیش از یک‌میلیون کوبایی کاسترو در کنار تن نحیف اقتصاد دولتی-ملی. هزاران تن از کوبایی‌ها که با تفکرات کاسترو مخالف بودند در طول حکمرانی او وطن خود را ترک کردند و با قایق‌های الواری به آمریکا گریختند.

آغاز فعالیت‌های سیاسی
       خانواده فیدل از زمین‌داران متول شهر بیران در استان سابق اورینته بودند؛ پدرش مزرعه‌دار نیشکر بود. فیدل تحصیل را در محل تولدش شروع کرد، او بعدها از دانشکده حقوق هاوانا فارغ‌التحصیل شد. زمان دانشجویی با یک گروه دانشجویی علیه فساد سیاسی مبارزه می‌کرد و در سال 1947، عضو حزب مردم کوبا که به حزب ارتدوکس شهره بود، درآمد. شاید این اولین مرحله از ورود فیدل کاسترو به سیاست بود؛ درست همان زمان که در کوبا انقلابی دیگری به‌نام «ارنستو چه گوآرا» یا «اِل‌چه»، (۱۴ ژوئن ۱۹۲۸ - 9 اکتبر ۱۹۶۷) پزشک، چریک، سیاست‌مدار، نظریه‌پرداز جنگی و انقلابی مارکسیست، زاده آرژانتین و یکی از شخصیت‌های اصلی انقلاب کوبا در میان جوانان کوبایی شهره بود و بعدها به نماد جهانی فرهنگ عامه بدل گشت، زندگی می‌کرد. فیدل بعدها رهبر جناح چپ حزب ارتدوکس شد و همان سال داوطلب عضویت در یک گروه مسلح برای مبارزه علیه نظام رافائل تروخیو در جمهوری دومینیکن. در سال ۱۹۵۳ بخاطر نقشش در یک کودتای نافرجام به زندان افتاد. بعد از آزادی از زندان به مکزیک رفت و سپس به همراه حدود صد نفر از یارانش با قایق به کوبا بازگشت. بیشتر آنها به محض پهلو گرفتن قایق دستگیر و یا کشته شدند.

 ولی حدود ده نفر از آنها موفق به فرار شدند و به تپه‌ها پناه بردند تا یکی از موفق‌ترین مبارزات چریکی تاریخ را آغاز کنند. کمتر از دو سال بعد، و پس از شکست و فرار باتیستا، او و یاران پیروزمندش به سوی هاوانا سرازیر شدند؛ هنگامی که اهالی هاوانا برای خوشامدگویی به آنها از خانه‌هایشان بیرون آمده بودند.

سقوط باتیستا و طلوع کاسترو
        سال ۱۹۵۹ میلادی غروب نظام «مفالگنسیو باتیستا» بود و طلوع فیدل کاسترو. او توانست با شکست باتیستا، حکومت کوبا را در دست گیرد؛ این تاریخ شروع نخست‌وزیری کاسترو بود تا سال 1976. فیدلحدود پنجاه سال در راس هرم قدرت بود (از اول ژانویه ۱۹۵۹ تا فوریه ۲۰۰۸) و بعد رائول، برادرش در 70 سالگی، قدرت را در دست گرفت. او مورد حمایت بلوک شرق بود و روی‌گردان از غرب اما با فروپاشی نظام‌های کمونیستی در اتحاد شوروی و بلوک شرق، توانست با دشواری‌های اقتصادی فراوان ادامه داشته باشد. در این مدت کاسترو طوری عمل کرد که همواره کنترل جزیره دریای کارائیب را در دست داشته باشد. برای همین این انقلابی تندرو برای کسانی که از نزدیک او را دیده‌اند مورد احترام است و با احترام از او یاد می‌کنند.

ماجرای خلیج خوک‌ها
       کاسترو وقتی به نخست‌وزیری کوبا رسید، در ابتدا کمونیست بودن خود را رد می‌کرد و می‌گفت «عقاید ما کمونیستی یا مارکسیستی نیست»؛ اما به مرور زمان برنامه‌های کمونیستی در پیش گرفت و به بلوک شرق پیوست، بعضی از یاران لیبرال او این کار را خیانت دانستند. او بعد اینکه از اموال و دارایی‌های آمریکایی‌ها در کوبا را مصادره کرد، روابط با آمریکا از قبل هم بدتر شد، و در آوریل ۱۹۶۱ آمریکا از اقدامی فاجعه‌بار پشتیبانی کرد که در آن جمعی از تبعیدیان کوبایی قصد داشتند به کشورشان حمله کنند. کاسترو در سال ۱۹۶۱ نیروهایش را علیه ۱۵۰۰ کوبایی تبعیدی مورد حمایت سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) بسیج کرد. این تبعیدیان با هدف عزل او از حکومتداری وارد خلیج خوک‌ها شده بودند. واقعه «خلیج خوک‌ها» به ابزار تبلیغاتی کاسترو بدل شد. شاید بزرگترین آزمون کاسترو در سال ۱۹۶۲ و زمانی بود که جان اف کندی، رئیس‌جمهوری وقت آمریکا به او هشدار داد تا موشک‌های اتحاد جماهیر شوروی را از خاک کوبا خارج کند. در نهایت نیکیتا خروشچف، رهبر وقت شوروی و کاسترو این موشک‌ها را جابجا کردند و تهدید جنگ هسته‌ای از میان رفت.از اکتبر ۱۹۶۲ کوبا به مرکز بحرانی تبدیل شد که جهان را بیشتر از هر زمان دیگری در آستانه جنگ اتمی قرار داد. جان اف کندی، رئیس جمهور وقت آمریکا به جهانیان اعلام کرد که هواپیماهای جاسوسی این کشور از چیزی عکس گرفته‌اند که بنظر می‌رسد پایگاه‌های موشک‌های اتمی اتحاد شوروی در کوبا باشد. جان اف کندی گفت: «شواهد غیرقابل‌انکاری به دست آمده که بر مبنای آن مشخص شده تعدادی پایگاه موشک‌های تهاجمی در آن جزیره منزوی در دست احداث است. هدف از ساخت این پایگاه‌ها نمی‌تواند چیزی جز ایجاد توانایی حمله اتمی به نیمکره غربی باشد.» این مسئله اقدامات عجیب سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) برای قتل کاسترو و توطئه برای سرنگونی حکومت او را به دنبال داشت طرحی برای کار گذاشتن مواد منفجره در سیگارهای برگ فیدل یا استفاده از پودری کشنده برای ریش فیدل! اگرچه کوبا در دوران کاسترو بیطرف نبود و سربازان کوبایی را برای حمایت از جنبش‌های چریکی در آفریقا اعزام می‌کرد. ولی در نهایت مهم‌ترین چالش برای او نه از جانب سازمان سیا، که در واقع از فروپاشی بزرگ‌ترین حامیش، یعنی اتحاد شوروی ایجاد شد. با قطع کمک‌های مالی کوبا که کماکان زیر تحریم‌های ایالات متحده قرار داشت، اقتصاد این کشور رو به ویرانی رفت.

واگذاری قدرت
       فرصتی به نام عضویت در مجامع بین‌المللی بخت طلایی فیدل بود که برای طرح مطالبات کشورهای جهان سوم در سازمان ملل استفاده کرد. او دو دوره از رهبران اصلی جنبش عدم تعهدها بود. همیشه بر عقیده خودوفادار بود؛ طوری‌که در سال ۱۹۹۹، در چهلمین سالگرد انقلاب کوبا، کاسترو هنوز برای مخاطبینش از پلیدی‌های نظام سرمایه‌داری می‌گفت. در سال‌های اخیر پیوندها با ونزوئلای نفت‌خیز و رهبر پیشین آن هوگو چاوز - که کاسترو را الهام‌بخش مبارزه با آمریکا می‌دانست - تقویت شد تا جای خالی کمک‌های اتحاد شوروی را پر کند. در اواسط سال ۲۰۰۶ کاسترو درحالیکه بسیار ضعیف به نظر می‌رسید، مجبور شد قدرت را به برادرش رائول واگذار کند، و خودش تحت یک عمل جراحی قرار گرفت و بعد از آن هیچگاه حالش به‌طور کامل خوب نشد. تا اینکه در فوریه ۲۰۰۸ او بالاخره از ریاست‌جمهوری کناره‌گیری کرد و رائول جانشین او شد.

آخرین وداع
       فیدل کاسترو برای اکثر کوبایی‌ها در یک کلمه «فیدل» بود. یادگار او برای مردم کوبا، خدمات درمانی رایگان و نظام آموزشی بود که باعث شد نرخ باسوادی به حد بسیار بالایی برسد. اما اقتصاد کشور عقب ماند و چرخ معیشت زیر بار تحریم‌ها به‌سختی به گردش درآمد؛ تحریمی که باراک اوباما هم آن را نتوانست به‌طور کامل لغو کند، اگرچه پیامی خوب به هاوانا مخابره شده بود. اما هنوز زود است که بگوییم این رهبر سیاسی جزیره‌ای با جمعیت یازده میلیون نفر، در تاریخ شخصیتی ماندگار خواهد شد، و یا شخصیتی کمیاب خواهد بود برای قرن معاصر که نیاز زمانه را به‌درستی نشناخت. جسد کاسترو روز گذشته طبق آیین سنتی در هاوانا سوزانده شد؛ شورای دولتی کوبا با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد مردم کوبا، روز سه‌شنبه ۲۹ نوامبر (نهم آذرماه) با تجمع در میدان انقلاب در شهر هاوانا، پایتخت با فیدل کاسترو، وداع می‌کنند؛ وداع با رهبری که در سپتامبر ۲۰۱۰ پس از چهار سال برای اولین بار یک سخنرانی کرد و آخرین بار ماه اوت در تولد نود سالگی‌اش در برابر دوربین‌ها لبخند زد.

ظریف درگذشت کاسترو را تسلیت گفت
       وزیر امور خارجه درگذشت رهبر فقید کوبا را تسلیت گفت. متن پیام محمدجواد ظریف بدین شرح است: «درگذشت جناب آقای فیدل کاسترو، رهبر انقلاب کوبا که شخصیتی کم‌نظیر در مبارزه علیه استعمار و استثمار و الگوی مبارزات استقلال طلبانه ملت‌های ستمدیده بود را به دولت و ملت مقاوم و انقلابی کوبا تسلیت عرض می‌کنم و از خداوند متعال برای این بزرگ‌مرد فقید آرامش روح و برای دولت و ملت کشور کوبا صبر و مسئلت می‌کنم.» بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت امورخارجه، هم اعلام کرد: «هیئتی از طرف جمهوری اسلامی ایران در مراسم گرامیداشت فیدل کاسترو شرکت خواهد کرد.» هنوز مشخص نیست که این هیئت در چه سطحی خواهد بود.

تاکید ایران و ترکیه بر همکاری برای امنیت عراق و سوریه
       رئیس جمهور دیروزدر دیدار مولود چاوش اوغلو، وزیر خارجه ترکیه، رفت‌وآمدهای منظم، رایزنی و مشورت مسئولان ایران و ترکیه در زمینه‌ مسائل مهم دوجانبه، منطقه‌ای و بین‌المللی را حائز اهمیت خواند و گفت: «خوشبختانه روابط خوبی میان مسئولان دو کشور برقرار است که توسعه مناسبات و همکاری‌های خوب و دوستانه تهران – آنکارا را به دنبال خواهد داشت.» حسن روحانی با اشاره به اینکه «مردم ترکیه در حادثه کودتای نافرجام در این کشور نشان دادند به رای خود و دمکراسی وفادار بوده و در شرایط کنونی جهان نمی‌توان کودتا را به مردم یک کشور تحمیل نمود»، افزود: «متاسفانه غرب در موضوع دمکراسی از استانداردهای دوگانه‌ای استفاده می‌کند و در مقام عمل به آنچه که در مورد دمکراسی و مردم‌سالاری می‌گوید، وفادار نیست.» رئیس‌جمهور با اشاره به اینکه «ثبات و امنیت منطقه‌ای بویژه در عراق و سوریه باید مبنای تعامل و همکاری ایران و ترکیه باشد»، گفت: «همفکری ایران و ترکیه به نفع صلح و ثبات منطقه بوده و امروز که منطقه در شرایط حساسی قرار دارد، گسترش همکاری، همفکری و رایزنی تهران – آنکارا می‌تواند در حل و فصل مسایل تاثیرگذار باشد.» روحانی همچنین بیان کرد: «اگر قدرت‌های مهم منطقه در کنار یکدیگر باشند، مشکل عراق و سوریه بدون نیاز به قدرت‌های خارجی، حل و فصل خواهد شد.

 اما امروز آنچه اهمیت دارد این است که کشورهای همسایه بتوانند نقش سازنده خود را در حل مشکلات منطقه به خوبی ایفا کنند.»

وی با اشاره به اینکه «ایران و ترکیه در اصول مهم منطقه‌ای اتفاق‌نظر دارند»، تاکید کرد: «حفظ تمامیت ارضی و وحدت ملی در عراق و سوریه، شکل‌گیری حکومت در این کشورها با دمکراسی و رای و نظر مردم ، جلوگیری از کشتار مردم و تخریب زیربناها و کمک به آوارگان و مجروحان برای بازگشت به خانه های خود از جمله اقداماتی است که باید برای حل بحران‌ها در منطقه انجام شود.»

 روحانی در ادامه خاطرنشان کرد: «منطقه در شرایط حساسی قرار دارد و همفکری و رایزنی‌های دوجانبه می‌تواند در حل و فصل مسایل مهم تاثیرگذار باشد.

 آنچه امروز برای ما اهمیت دارد، ایجاد صلح و ثبات در منطقه، بازگشت مردم به خانه‌های خود و برقراری دمکراسی و حاکمیت نظر مردم سوریه و عراق است.» وزیر خارجه ترکیه هم در این دیدار ضمن تسلیت شهادت زائران ایرانی در حمله تروریستی حلّه در عراق و کشته و مجروح شدن تعدادی از هموطنانمان در حادثه برخورد دو قطار مسافربری، از حمایت‌های دولت و ملت ایران از مردم ترکیه تقدیر و تشکر کرد. مولود چاوش اوغلو با بیان اینکه «کشورهای غربی در مسایل منطقه تنها به دنبال منافع خود هستند»، گفت: «امروز تلاش برای برقراری آتش‌بس در سوریه، برقراری وحدت‌ملی در این کشور، حل‌وفصل مسایل از طریق راه‌حل سیاسی و مبارزه همگانی و مشترک با گروه‌های تروریستی ضرورت دارد.» وی با اشاره به آمادگی ترکیه برای تشکیل کمیسیون مشترک دو کشور و ارتقاء سطح همکاری‌ها گفت: «باید تلاش کنیم تا هدف رسیدن مبادلات تجاری دو کشور به 30 میلیارد دلار، محقق شود.» وزیر امورخارجه ترکیه دیروز پس از دیدار با روحانی، با محمدجواد ظریف نیز در ساختمان وزارت امورخارجه دیدار و گفت‌وگو کرد.سپید