نگاهی به عوارض عصبی درمان‌های ضدسرطان

 شفا آنلاین:نوروپاتی محیطی ناشی از شیمی‌درمانی، عارضه شدید بسیاری از داروهای شیمی‌درمانی نظیر آلکالوئیدهای وینکا، مشتقات تاکسان و ترکیبات پلاتینوم است اما دیگر داروهای ضدسرطان نظیر تالیدوماید، لنالیدوماید، بورتزوماب و ایکسابپیلون نیز در ایجاد نوروپاتی محیطی دخیل دانسته شده‌اند.

به گزارش شفا آنلاین: نوروپاتی محیطی ناشی از شیمی‌درمانی، اغلب وابسته به دوز دارو بوده و اثرات منفی بر کیفیت زندگی بیماران و روند شیمی‌درمانی وی بر جای می‌گذارد و پزشک به اجبار دوز داروهای شیمی‌درمانی را با هدف برطرف کردن این عوارض کاهش می‌دهد یا گاه درمان را متوقف می‌کند. این مسمومیت دارویی، در میان 30 الی 40 درصد از بیماران دریافت‌کننده شیمی‌درمانی تجربه می‌شود. تعدادی از داروهای شیمی درمانی عوارض عصبی مرکز یا محیطی ایجاد می‌کنند. شروع علائم نوروپاتی ناشی از شیمی‌درمانی و مدت بروز آنها متفاوت است. گاه چند هفته یا چند ماه پس از شروع درمان، آغاز شده و طی یا پس از قطع درمان به حداکثر می‌رسند. در برخی از بیماران تا مدت‌ها پس از قطع درمان، علائم نوروپاتی ادامه داشته و ممکن است دائمی باشند.

       آلکالوئیدهای وینکا (Vinca Alkaloids) شامل وینکریستین، وینبلاستین، وینورلبین، داروهای ضدمیکروتوبول و مشتق از گیاه پری وینکل ماداگاسکار هستند و اندیکاسیون‌های متنوعی نظیر بدخیمی‌های هماتولوژیک و لنفاوی و نیز تومورهای جامد دارند. هرچند که مکانیسم دقیق نوروپاتی ناشی از درمان با آلکالوئید وینکا مشخص نیست، وینکریستین به‌عنوان نوروتوکسیک‌ترین عضو این خانواده دارویی معرفی می‌شود. شایع‌ترین عوارض با آلکالوئیدهای وینکا که تقریبا در همه بیماران تحت درمان بروز می‌کند عبارتند از گزگز، بی‌حسی نوک انگشتان و از بین رفتن رفلکس‌های وتری (رفلکس‌های وتری مچ پا زودتر از همه از بین می‌رود). سایر عوارض عبارتند از فلج روده‌ها که گاه به انسداد روده شبیه می‌شود؛ ترشح نامناسب ADH با کم شدن سدیم خون، تشنج و فلج اعصاب مرکزی و اختلالات اعصاب خودکار با کم فشار خون در حال ایستاده که معمولا شایع نیستند. گاهی درد شدید قسمت قدامی ران‌ها پس از تزریق وینکریستین دیده می‌شود. درد ممکن است پس از تزریق بعدی نیز ایجاد شود یا فقط یک بار بروز کند. ضعف عضلات یکطرفه یا دوطرفه نیز دیده شده است. نوروپاتی محیطی با قطع درمان بهبود می‌یابد؛ اگرچه ممکن است بهبودی به آهستگی پدید آید.

       مشتقات تاکسان نظیر پاکلیتاکسل و دوستاکسل نیز جزیی از خانواده داروهای ضدمیکروتوبول هستند که در درمان بدخیمی‌های پستان، تخمدان، پروستات، ریه، معده و گردن تجویز می‌شوند. مکانیسم اثر نوروپاتی محیطی ناشی از تاکسان به درستی مشخص نیست؛ اما به نظر می‌رسد که با انتشار میکروتوبول‌ها و اثرات آن روی فعالیت انتقال آکسونی مرتبط باشد. ترکیبات پلاتینوم مانند سیس پلاتین،کاربوپلاتین و اگزالی پلاتین برای درمان بدخیمی‌های تخمدان، بیضه، مثانه و کولورکتال تجویز می‌شوند. مکانیسم ایجاد نوروپاتی محیطی ناشی از ترکیبات پلاتینوم به این شکل است که برانگیختگی آکسونی موجب تغییر در تخلیه مستمر کانال‌های سدیم وابسته به ولتاژ و استرس اکسیداتیو می‌شود. نوروپاتی محیطی ناشی از سیس پلاتین، ازنوروپاتی محیطی ایجاد شده توسط سایر داروهای این گروه شدیدتر و شایع‌تر است. نوروپاتی محیطی ناشی از اگزالی پلاتین ممکن است اشکال حاد یا مزمن داشته باشد. فاکتورهای خطرساز ابتلا به نوروپاتی محیطی ناشی از شیمی‌درمانی عبارتند از یک رژیم درمانی حاوی داروهایی که در فوق اشاره شد، شروع با دوز بالای دارویی، مدت درمان طولانی، سن بالا، نژاد سیاه، استفاده همزمان از چند رژیم شیمی‌درمانی، بیماری‌های زمینه‌ای از پیش موجود نظیر دیابت، الکلسیم، بیماری‌های مزمن کبدی، عفونت HIV، بیماری عروق محیطی، آمیلوئیدوزیس و کمبودهای تغذیه‌ای. درمان مداوم با متوترکسات، مخصوصا درمان داخل نخاعی در آنها که رادیوتراپی مغز نیز شده‌اند گاه نکروز ماده سفید مغز و آتروفی منتشر کورتکس همراه با کالیسفیکاسیون ایجاد می‌کند. این نوع لکوآنسفالوپاتی با درمان تزریقی متوترکسات در آنها که رادیوتراپی مغز شده‌اند نیز بروز می‌کند. کم شدن ماده سفید مغز را می‌توان با سی‌تی‌اسکن تشخیص داد. اگر بیماری حدس زده و تشخیص داده شود با قطع متوترکسات می‌توان آن را متوقف کرد. تزریق داخل وانتریکولی متوترکسات نیز آنسفالوپاتی نکروزان کشنده ایجاد می‌کند.

       از لحاظ آماری، میزان بروز عوارض عصبی ناشی از مصرف داروهای ضدسرطان در حال افزایش است. علت این افزایش مشاهده عوارض، بالا رفتن شانس بقای این گروه از بیماران و زنده ماندن آنها تا مشاهده عوارض دیررس سرطان است. عوارض عصبی متعاقب رادیوتراپی عبارتند از آنسفالوپاتی، میلوپاتی گذرا و مزمن و نوروپاتی‌ها به‌ویژه در عصب بازویی و اسکولوپاتی‌ها. خوشبختانه معمولا این عوارض پایدار نیستند و برطرف می‌شوند.

       آنسفالوپاتی رادیوتراپی ممکن است ایجاد مشکل تشخیصی کند؛ زیرا 6 تا 10 هفته پس از رادیوتراپی بروز می‌کند و می‌تواند عوارض موضعی یا عمومی درگیری سیستم عصبی را ایجاد کند. در بیمارانی که ضایعه تومورال هنوز موضعی است و بیشترین اشعه به منطقه تومور داده شده، عوارض موضعی بروز می‌کند که ممکن است با عود بیماری اشتباه گرفته شود. این عوارض معمولا به درمان با استروئید جواب مناسب می‌دهند و خودبخود پس از چند روز یا چند هفته بهبود می‌یابند. یک نوع دیگر آنسفالوپاتی رادیاسیون، 14-12 ماه پس از رادیوتراپی بروز می‌کند و با افزایش فشار داخل جمجمه و علائم عصبی موضعی همراه است که باز هم تصور عود بیماری ایجاد می‌شود.سپید
منبع: US.Pharmacist