لـزوم تغییـرکشـاورزی متنـاسب بـا اقلیـم

 آنچه از شواهد برمی‌آید این است که سیاست‌های جهانی برای تامین غذا و انقلاب سبز، به‌رغم آنکه توانسته است از میزان گرسنگی به میزان قابل‌توجهی بکاهد، ناظر بر پایداری تامین غذا نبوده و غالبا صدمات غیرقابل جبرانی به ذخایر زیستی وارد آورده است. این نگرش در سطح جهان زاینده‌ نظام‌های غذایی جهانی بوده است که بسیار پیچیده بوده و به علت منافع مالی و استراتژیک بالایی که به همراه داشته، رقابتی عموما غیرعقلایی برای تولید غذا به راه انداخته است که نتیجه‌ آن ابهام در تامین غذا به‌صورت پایدار، شیوع رو به رشد چاقی، بیماری‌های مزمن و تخریب وسیع محیط زیست بوده است. آنچه بدیهی است ادامه سیاست‌های کشاورزی بدین سیاق جهان را به‌جای بهتری برای زندگی انسان تبدیل نخواهد کرد و بیم آن می‌رود که عواقب بسیار جدی برای محیط زیست، فرایندهای اجتماعی، سلامت و امنیت جوامع داشته باشد.

       ایران نیز از این‌روند بسیار تهدیدکننده مستثنی نبوده است و فعالیت‌های صنعتی و کشاورزی در آن اثرات بسیار مخربی بر محیط زیست به دنبال داشته است. اکنون کشور ما هوای گرم‌تری دارد، اقلیم خشک‌تری دارد و از منابع آبی به مراتب کمتر از متوسط جهانی برخوردار است که به شدت آینده‌ی تامین و امنیت غذایی را تهدید می‌کنند.

       آنچه مسلم است، دیگر زمان آن فرارسیده است که تفکراتی که منحصراً رشد بخش کشاورزی را به عنوان گفتمان غالب تامین غذا و امنیت غذایی محور قرار داده‌اند، جای خود را به دیدگاه‌های متعالی توسعه بدهند. این تغییر نگرشی و استراتژیک نیازمند به کارگیری سازوکارهای مدیریتی بسیار جامع‌تری است که بهره‌وری از منابع زیستی برای تامین غذا را به بهینه‌ترین سطح موجود ارتقاء بخشد. یقیناً نمی‌توان رشد و توسعه‌ بخش کشاورزی را مجزا و مستقل از دیگر فرآیندهای توسعه‌ای دید. با توجه به تاثیر عمیق دیگر بخش‌های اقتصادی، به‌ویژه بخش صنعت و معدن، بر توسعه‌ی پایدار بخش کشاورزی، لزوم کاربست رویه‌های تلفیقی مدیریتی و ارتقاء هماهنگی و سیاست‌گذاری‌های بین بخشی بیش‌ازپیش احساس می‌شود. جای امیدواری است که پس از بیش از دو دهه از معرفی شدن مفهوم «آب مجازی»، این مقوله به ادبیات توسعه‌ای ایران نیز وارد شده است.

       به میزان آبی که برای تولید یک محصول در صنعت یا کشاورزی مصرف می‌شود آب مجازی می‌گویند ؛بحث «آب مجازی» توسط پژوهش‌گر بریتانیایی پروفسور جان آنتونی آلن در دهه ۱۹۹۰ میلادی مطرح شد. از آن زمان تاکنون، پژوهش‌های او مورد توجه فراوان بخش‌های اقتصاد و سیاست قرار گرفته‌اند. به او در سال ۲۰۰۸ در همین رابطه جایزه معتبر آب استکهلم اهداء شد. از مجموع آب‌های کره زمین تنها یک‌دهم درصد آن، آب شیرین و در دسترس انسان‌هاست. از کل آب‌هایی که سالانه در جهان مصرف می‌شوند، ۷۰ درصد در بخش کشاورزی، ۲۰ درصد در بخش صنعت و فقط ۱۰ درصد برای مصارف خانگی به‌کار می‌روند. بدین ترتیب، صرفه‌جویی در بخشی که کمترین سهم را دارد راه‌حل مناسبی برای حل مشکل کم‌آبی نیست.

       طبق آمار وزارت جهاد کشاورزی، ایران با تولید سالانه بیش از 2 میلیون و 200 هزار تن هندوانه در رتبه چهارم جهان قرار دارد. این محصول در چهار فصل کشت و سالانه بیش از 100 هزار تن هندوانه به عراق، امارات متحده عربی و کویت صادر می‌شود. ما بر این باوریم که با صادرات 100 هزار تن هندوانه، سالانه بیش از 50 میلیارد متر مکعب آب به خارج از کشور صادر می‌شود. به دلیل عدم توجه به این مفهوم در کشور، با صادرات هندوانه هفت برابر ذخیره آب پشت سد کرخه، آب مجازی به خارج از کشور را صادر می‌کنیم. از این‌رو و با توجه به منفی بودن بیلان آب سفره‌های زیرزمینی در بسیاری از نقاط کشور، باید از کشت محصولات پرآب‌بر در بخش کشاورزی و صادرات آن خودداری شود.

       صرفاً افزایش حساسیت نسبت به معضلات زیست محیطی یقیناً نمی‌تواند تضمینی بر پایداری تولید غذا باشد. از این‌رو عینیت یافتن این دیدگاه‌ها در برنامه‌های توسعه‌ای و ضمانت اجرایی آنها نه به عنوان یک اولویت، بلکه به عنوان یک ضرورت باید مدنظر قرار بگیرد. باید در نظر داشت که عواقب، زیست محیطی، سیاسی، اجتماعی و سلامتی سوء مدیریت و توسعه‌نیافتگی در این حوزه بسیار گزاف بوده و زمان اقدام برای اصلاح آن نه‌تنها مدت‌ها است که فرارسیده، بلکه به تعویق نیز افتاده است.

        اینجانب به نمایندگی از جامعه تغذیه کشور ضمن تبریک فرارسیدن روز جهانی غذا به همه دست‌اندرکاران عرصه تولید غذا از مزرعه تا سفره در کشور امیدوارم در سال‌های آتی شاهد بروز شکوفایی در زمینه تولید غذای سالم باشیم تا با همکاری جامعه تغذیه کشور بتوانیم در کاهش بار بیماری‌ها از طریق مداخله و پیشگیری در بیماری‌های غیرواگیر گام‌های بلند و موثر برداریم.سپید