هزینه فرآوری قرنیه 560 هزار تومان است

درباره چگونگی فعالیت‌های بانک چشم و شرایط اهدای قرنیه توضیح بدهید و اینکه در سال چقدر اهدای قرنیه دارید؟

بانک چشم مرکزی یک مؤسسه غیر انتفاعی است که جمع آوری، فرآوری و توزیع قرنیه را انجام می‌دهد و هزینه‌های این مرکز از محل فرآوری قرنیه به دست می‌آید.

در حال حاضر نزدیک به 7 هزار پیوند قرنیه در سال در کشور انجام می‌شود. پیوند قرنیه از بافت جسد برداشته شده و به شخص زنده پیوند زده می‌شود بنابراین تنها بافتی که از جسد برداشته می‌شود و لازم نیست دهنده آن زنده باشد، پیوند قرنیه است. سابق بر این قرنیه از جسد برداشته و به گیرنده پیوند می‌شد. بعدها متوجه شدند، ممکن است بیماری‌های مختلفی از دهنده قرنیه به گیرنده منتقل شود که البته نمونه‌های گزارش شده‌ای هم مانند هپاتیت و هاری داشتیم.

یعنی نمونه‌هایی داشتید که گیرنده عضو به واسطه پیوند قرنیه به بیماری‌های ویروسی مانند هپاتیت مبتلا شده باشد؟

بله. هاری دو مورد داشتیم. اخیراً ایدز یا همان اچ آی وی و بیماری‌های مزمن عصبی که ریشه ویروسی دارند نیز جزو عوامل خطر پیوند قرنیه به حساب می‌آیند بنابراین ضروری بود پیش از اینکه قرنیه‌ها به دهنده منتقل شود از نظر بیماری‌های واگیردار مورد بررسی قرار گیرند. برای این کار بانک‌های چشم به دو منظور تشکیل شدند که قرنیه دهنده را از نظر بیماری‌های واگیر بررسی می‌کنند و بعد هم شرایطی را فراهم می‌کنند که عمل پیوند در زمان‌بندی مشخصی انجام شود.

پیوند قرنیه رایگان انجام می‌شود؟ منظورم این است که بیمار برای خرید قرنیه چقدر باید هزینه بپردازد؟
رایگان نیست.هزینه‌های فرآوری قرنیه طبق مصوبه وزارت بهداشت از بیمار دریافت می‌شود ولی بیمه‌ها اغلب این هزینه‌ها را می‌پردازند و رقم پرداختی بیمار زیاد نیست در حال حاضر هزینه فرآوری قرنیه 560 هزار تومان است.

اطلاع دارم که کشورهای همسایه مانند عراق و قطر و حتی عربستان بانک چشم ندارند و ایران به کشورهای منطقه قرنیه صادر می‌کند؟

بله. ما تنها کشور دارای بانک چشم فعال در خاورمیانه هستیم که گاهی هم به کشورهای مسلمان همجوار مانند قطر و عراق قرنیه ارسال می‌کنیم در واقع اغلب این کشورها بانک چشم دارند اما به صورت فعال نه. یعنی این بانک‌ها فقط قرنیه را دریافت و توزیع می‌کنند. خوشبختانه به علت فقه پویا که در کشور ما و بخصوص در جامعه شیعه وجود دارد اهدای قرنیه یک امر عادی است یعنی بعد از فوت افراد با بستگان‌شان صحبت می‌شود و در صورتی که رضایت بدهند، قرنیه فرد متوفی برداشته می‌شود.

در حال حاضر قرنیه‌ها چگونه جمع‌آوری می‌شوند؟ به هر حال 7هزار پیوند قرنیه در سال آمار بسیار زیادی است. منظورم این است که خانواده‌ها به این راحتی حاضر می‌شوند که جسدشان بدون چشم باشد؟
ببینید، کلاً دو روش برای برداشت قرنیه در دنیا وجود دارد. یا فرد وصیت می‌کند که قرنیه‌اش اهدا شود که معمولاً پشت گواهینامه رانندگی‌اش ثبت می‌شود. در خیلی از کشورها از قانون خلف استفاده می‌کنند یعنی اگر کسی اهدای قرینه چشمش را منع نکرده باشد بانک‌های چشم می‌توانند از آن استفاده کنند.
یعنی بدون اجازه خانواده، قرنیه جسد را بر می‌دارند؟
بله. در اغلب کشور‌ها بویژه اروپای غربی و امریکا بدون اجازه خانواده قرنیه جسد را برمی‌دارند. ما در ایران با 3 روش قرنیه را برمی‌داریم. افرادی که دچار مرگ مغزی شده‌اند پس از رضایت خانواده و همزمان با برداشتن اعضای دیگر مانند کبد و کلیه چشم فرد را هم برمی دارند. البته تعداد قرنیه‌های اهدایی از طریق بیماران مرگ مغزی زیاد نیست.
در روش بعدی هم قرنیه افراد مجهول الهویه را بر می‌دارند البته به شرط آنکه آزمایش‌شان از نظر بیماری‌های واگیر منفی باشد گاهی هم خود فرد در زمان حیات فرم اهدا را با رضایت پر می‌کند که البته دسترسی به آنها در صورت فوت مشکل است اما عمده قرنیه‌هایی که بانک چشم جمع‌آوری می‌کند در بهشت زهرا است.
تیم‌های پزشکی آنجا مستقر هستند که با همراهان متوفی صحبت می‌کنند و چنانچه رضایت بدهند جسد را معاینه می‌کنند و قرنیه آن برداشته می‌شود اگر فرد فاقد بیماری‌های واگیر باشد می‌توانیم از قرنیه استفاده کنیم.
یعنی پزشک در بهشت زهرا چشم جسد را بر می‌دارد؟
بله همانجا افراد ما مستقر هستند،  پرونده فوت را مطالعه می‌کنند و چنانچه فردی به خاطر بیماری غیر واگیردار و عفونی فوت نکند و سنش هم زیاد نباشد(حداکثر 75 سال) از خانواده جسد درخواست می‌کنند تا قرنیه متوفی را اهدا کنند. بیشتر مردم با اهدای قرنیه موافقت می‌کنند البته تعدادی هم موافقت نمی‌کنند.
در مورد اهدای عضو مانند کبد و کلیه فرهنگ‌سازی زیادی صورت می‌گیرد اما با این حال همچنان وزارت بهداشت اعلام می‌کند که بسیاری از بیماران به خاطر اهدا نشدن عضو می‌میرند. مردم در مورد اهدای قرنیه چه واکنشی نشان می‌دهند. بالاخره صورت جسد را می‌بینند؟
خانواده‌ها اهدای قرنیه را راحت‌تر از مرگ مغزی می‌پذیرند. معمولاً کسانی که ناگهان دچار مرگ مغزی شده‌اند و اغلب هم جوان هستند شرایط‌شان برای رضایت اهدای عضو فرق می‌کند اما وقتی فوت اتفاق می‌افتد معمولاً خانواده‌ها نسبت به پیوند قرنیه رضایت می‌دهند. بارها پیش آمده که خانواده متوفی 24 ساعت بعد از فوت فرد اجازه برداشتن چشم جسد را می‌دهند اما اگر بخواهید دقیق‌تر بگویم شاید 50درصد از خانواده‌ها راضی به برداشتن قرنیه جسد می‌شود البته خب این هم نیازهای زیادی را برآورده می‌کند.
ممکن است بدن بیمار پیوند قرنیه را هم مثل پیوند سایر اعضای بدن پس بزند یا اینکه قرنیه با گروه خونی فرد گیرنده مناسب نباشد؟ بالاخره خانواده‌های زیادی در رابطه با پیوند اعضا در فهرست انتظار هستند؟
نه. خوشبختانه در عمل پیوند قرنیه امکان پس زدن بافت وجود ندارد. در بیشتر مراکز کشور فهرست نوبت‌ها خیلی طولانی نیست و مطمئن هستم فهرست انتظار برای پیوند قرنیه حداکثر به دو هفته هم نمی‌رسد. بحث گروه خونی هم اصلاً مطرح نیست به خاطر اینکه در پیوند کلیه و کبد عضو پیوند می‌شود اما در اهدای قرنیه بافت پیوند می‌شود. چون بافت قرنیه فاقد رگ‌های خونی است موفقیتش از تمام پیوند‌هایی که در بدن انجام می‌شود بیشتر است به همین جهت بحث گروه خونی اصلاً مطرح نیست باید بیماری‌های واگیردار عفونی و قابل انتقال کنترل و بررسی شوند. دفع پیوند قرنیه بسیار کم اتفاق می‌افتد و اگر هم عارضه‌ای ایجاد شود با قطره‌های موضعی به راحتی قابل درمان است.
چند درصد امکان بازگشت بینایی وجود دارد؟
 بازگشت بینایی به زمینه بیماری فرد بستگی دارد اگر فقط قرنیه درگیر باشد و پیوند شود میزان بازگشت دید بیش از 95درصد است و کلاً می‌توان گفت که میزان موفقیت پیوند قرنیه بیش از 90درصد است.
چه عاملی موجب می‌شود قرنیه از بین برود؟
علل مختلفی دارد. شایع‌ترین علت در کشورهای مختلف دنیا فرق می‌کند در ایران شایع‌ترین علت غیر طبیعی بودن قرنیه «کراتوکونوس» یا قوز قرنیه است. این عارضه حدود 35 درصد علل را تشکیل می‌دهد. جنبه‌های ارثی و فامیلی نیز در قوز قرنیه دخیل است در کشور ما کراتوکونوس قرنیه فراوان است.
دومین عامل صدمات قرنیه از طریق آب مروارید است.

سومین علت در کشور ما که در کشورهای غربی نخستین علت حساب می‌شود، ورم قرنیه در اثر پدیده سنی است که با بالا رفتن سن این بیماری روبه افزایش است. عامل بعدی بیماری‌های مادرزادی بوده که در کشور ما زیاد است و به آن دیستروفی قرنیه می‌گویند و در درجات بعدی هم بیماری‌های عفونی قرنیه یا ضربه‌هایی که به قرنیه وارد شود منجربه از بین رفتن قرنیه می‌شود.

پیوند قرنیه در چه سنی انجام می‌شود؟
در هر سنی ممکن است انجام شود البته برای گیرنده و دهنده یکسری محدودیت‌هایی وجود دارد. معمولاً توصیه می‌شود دهنده قرنیه زیر 6 ماه و بالاتر از 75 سال نباشد چون در این سن قرنیه کیفیت خوبی ندارد. ممکن است نوزادی به صورت اورژانسی نیاز به عمل پیوند قرنیه داشته باشد اما چون سیستم ایمنی نوزادان قوی‌تر از بالغین است پیوند قرنیه برای آنها چندان توصیه نمی‌شود مگر اینکه ضرورت بسیار شدیدی وجود داشته باشد.

کیفیت قرنیه‌ها از نظر شفافیت چگونه تشخیص داده می‌شود مثلاً ممکن است دهنده مبتلا به بیماری‌های چشمی مانند آب مروارید باشد چه محدودیت‌هایی برای پیوند وجود دارد؟

اگر فرد دهنده قرنیه فاقد بیماری‌های عفونی و واگیردار باشد، چشم متوفی از نظر قابلیت پیوند بررسی می‌شود. کیفیت قرنیه و سلول‌های اندوتلیوم قرنیه با دستگاه‌های مختلف بررسی می‌شود و در صورت شفافیت و نداشتن کدورت و عدم جراحی چشم،  قرنیه برای فرآوری مناسب است.

بعد از عمل پیوند قرنیه ممکن است گیرنده به بیماری‌های چشمی مانند دوربینی یا نزدیک بینی دچار شود؟
صد درصد. گیرنده‌ها اغلب نزدیک بینی شدید و قوز قرنیه دارند، در هنگام پیوند قوز قرنیه برطرف می‌شود اما نزدیک بینی و دوربینی باقی می‌ماند. بیشتر بیماری‌های زمینه‌ای که فرد داشته باشد باقی می‌ماند. ممکن است بعد از پیوند بیمار نیاز به عمل آب مرواید داشته باشد یا حتی شبکیه‌شان نیز پاره شود.
این نوع پیوند عارضه‌ای هم برای بیمار ایجاد می‌کند؟

انجام پیوند قرنیه دو نوع است. پیوند لایه‌ای و پیوند تمام ضخامت. بیشترین تعداد پیوندهای قرنیه از نوع پیوند لایه‌ای است. در پیوند لایه‌ای اولاً مقاومت چشم در مقابل ضربه بیشتر است و دوم اینکه در پیوند «لایه‌ای قدامی» عملاً خطر دفع وجود ندارد در پیوند «لایه‌ای خلفی» خطر دفع وجود دارد ولی مقاومت چشم بسیار حفظ می‌شود. پیوند قرنیه دو عارضه مهم دارد. خطر دفع پیوند که شبیه پیوند کلیه یا کبد، فرد گیرنده، بافت قرنیه را پس می‌زند(قرنیه دچار کدورت می‌شود) البته با پیوند لایه‌ای قدامی خطر دفع پیوند از بین می‌رود. دومین عارضه پیوند قرنیه ایجاد «آستیگماتیسم» است. این عارضه را بعد از عمل پیوند رفع می‌کنند.
بیماران برای نوع پیوند چگونه انتخاب می‌شوند؟

اگر ضایعه در قسمت‌های قدامی قرنیه باشد، پیوند لایه قدامی انجام می‌شود اگر ضایعه در قسمت داخلی قرنیه باشد، پیوند لایه‌ای خلفی انجام می‌شود.

قیمت قرنیه‌ها چقدر است؟
اگر بیمار،  بیمه خدمات درمانی داشته باشد در بیمارستان دولتی هزینه زیادی از او دریافت نمی‌شود. در بیمارستان‌های تأمین اجتماعی هم پیوند مجانی انجام می‌شود و اگر بیمار بیمه مکمل داشته باشد بازهم هزینه‌ای دریافت نمی‌شود. بقیه بیماران هم با تعرفه وزارت بهداشت هزینه قرنیه را پرداخت می‌کنند.
به صورت کلی می‌توان گفت که بیماری‌های چشمی به سبک زندگی افراد بستگی دارند؟

  نه زیاد. البته هنوز ثابت نشده است. مثلاً کسانی که از فاصله خیلی نزدیک کار می‌کنند مثل قالیباف‌ها دچار نزدیک بینی می‌شوند اما این موضوع در حد تئوری است و هنوز ثابت نشده است همچنین کسی که قند خون دارد در صورت عدم کنترل قند به بیماری‌های چشمی مبتلا می‌شود.

به نظر می‌رسد بیماری‌های چشمی در کشور روبه رشد است علت آن را ناشی از چه چیزی می‌دانید؟
بالاخره یک سری بیماری‌ها است که به سن مربوط می‌شوند و با افزایش سن زیاد می‌شوند. شیوع آب مروارید یا کاتاراکت که در حال افزیش است یکی از همین بیماری‌ها است البته افزایش امکانات تشخیصی نیز موجب شده قوز قرنیه زود تشخیص داده شود. شیوع بیماری‌های دژنراتیو یا تخریبی شبکیه هم به خاطر افزایش سن جمعیت است. یکی از علل مهم کم بینایی و نابینایی در کشورهای توسعه یافته مسأله سنی است. عوارض ناشی از دیابت هم که جای خود دارد.ایران