خط‌ ونشان پتروشیمی برای دشت خشک نیشابور

پتروشیمی نیشابور با سفر رئیس‌جمهوری چین کلید خورد
همچنین در خبری که اردیبهشت‌ماه امسال روی وب‌سایت رسمی استانداری خراسان رضوی منتشر شده، به نقل از غلامحسین مظفری، فرماندار نیشابور، آمده است: «وی با اشاره به اقدامات صورت‌گرفته برای احداث پتروشیمی نیشابور، تمرکززدایی از مشهد و انتقال پروژه‌ها به نیشابور را سبب رونق نیشابور عنوان کرد». غلامحسین مظفری که در جلسه شورای اداری شهرستان سخن می‌گفت، افزود: «برخی پروژه‌های عظیم در شهرستان در حال آغاز شدن است که یک نمونه آن پتروشیمی نیشابور است که با سفر رئیس‌جمهوری چین به ایران اقدامات اولیه آن آغاز شده است و از همین‌جا از نمایندگان مردم نیشابور می‌خواهم تا در به‌بهره‌برداری‌رسیدن از این ظرفیت ایجاد‌شده به ما کمک کنند».
پتروشیمی از آلاینده‌ترین صنایع زیست‌محیطی است
بااین‌حال دراین‌باره، «حسینی» یکی از کارشناسان محیط زیست نیشابور می‌گوید: با توجه به اینکه پتروشیمی یکی از آلاینده‌ترین صنایع زیست‌محیطی است، این کار به‌ویژه در نیشابور که شهری بندری نیست، هیچ توجیح عقلانی‌ای ندارد. او دراین‌باره عنوان می‌کند: پتروشیمی گازهای مضری دارد و لجن‌های اسیدی خطرناکی به همراه می‌آورد و نیز آب فراوانی را می‌طلبد؛ درحالی‌که دشت نیشابور منابع آب محدودی دارد. او می‌افزاید: هم‌اکنون عمق چاه‌های عمیق این شهرستان از ١٢٠ متر به ٣٧٠ متر رسیده است و دو شکاف عمیق، یکی در شرق شهرستان به وسعت ١٧ تا ١٨ کیلومتر و به عمق چهار متر و یک شکاف در غرب شهرستان به طول ٢٥ کیلومتر ایجاد شده است. این در حالی است که به گفته وی نیشابور پنج منطقه حفاظت‌شده زیست‌محیطی را هم در خود جای داده است.
حسینی درباره سرمایه‌گذاران چینی این پروژه هم می‌گوید: آن چیزی که از سرمایه‌گذاری‌های قبلی چینی‌ها در شهرستان نیشابور بر‌می‌آید؛ از قبیل کارخانجات کارتن‌سازی و کاشی‌سازی (که خود البته مضرات زیست‌محیطی فراوانی را هم به همراه داشته است) این است که تکنیسین‌های اصلی این پروژه‌ها همگی چینی هستند و کارگران هم چینی؛ پس عملا هیچ اشتغال‌زایی‌ای برای جوانان ایرانی هم صورت نمی‌گیرد. وی می‌افزاید: تکنولوژی‌هایی که از کشور چین به ایران آورده می‌شود، استانداردهای لازم و منطبق بر کنوانسیون‌های بین‌المللی زیست‌محیطی را با خود به همراه ندارند.
این کارشناس محیط زیست می‌افزاید: سیاست‌های کشور چین کاملا مانند یک کشور استعماری است؛ به‌گونه‌ای که صنایع آلوده را به کشورهای جهان‌سوم می‌آورد و در همین زمینه نیروهای کار خودش را هم فعال می‌کند؛ درحالی‌که محصولات نهایی این واحدهای صنعتی هم به چین فرستاده می‌شوند و در آنجا با تبدیل‌شدن به محصولات دیگر با قیمتی گزاف‌تر به کشور برمی‌گردند. سیاست‌مداران ما هم خوشحال هستند که در راستای اقتصاد مقاومتی سرمایه‌گذار جذب کرده‌اند.
دشت نیشابور در نقطه بازگشت‌ناپذیر
شاهین شفیعی، فعال محیط زیست نیشابوری، هم  می‌گوید: از نظر فعالان محیط زیست اساسا امکان جانمایی صنعتی مانند پتروشیمی در نیشابور وجود ندارد و به عقیده کارشناسان، دشت نیشابور از نظر اکولوژیکی به نقطه بازگشت‌ناپذیری نزدیک شده است و دیگر امکان پذیرش آسیبی بیشتر را ندارد. وی می‌افزاید: براساس طرح آمایش سرزمین، نیشابور امکان استقرار واحدهای بزرگ صنعتی و آلاینده را ندارد و پتانسیل این شهر بیشتر در بخش‌های کشاورزی و به‌ویژه گردشگری مذهبی و فرهنگی، اکوتوریسم و بوم‌گردی و واحدهای کوچک صنعتی و صنایع تبدیلی تعریف می‌شود.
این فعال زیست‌محیطی عقیده دارد: تجربه ناموفق استقرار واحدهای صنعتی بزرگ و آلاینده مانند فولاد خراسان و نیروگاه سیکل ترکیبی نشان‌دهنده این واقعیت است که حضور این صنایع بیشتر از آنکه سودی برای نیشابور و کشور داشته باشد، تخریب و آلودگی محیط زیست را به همراه آورده است.
شفیعی با توجه به مصرف بالای آب در صنایع پتروشیمی یادآور می‌شود: هرچند از سمت مسئولان شهرستان گفته شده تأمین بخشی از آب این پروژه از طریق تصفیه آب فاضلاب شهری تأمین خواهد شد؛ اما باید یادآور شویم با توجه به روند کاهش شدید منابع آب‌های زیرزمینی و از طرف دیگر کاهش نزولات جوّی به دلیل تغییر اقلیم، روزبه‌روز عرصه آب تنگ‌تر شده و در آینده‌ای نه‌چندان دور، تصفیه فاضلاب برای مصارف شهری و کشاورزی ضرورت پیدا خواهد کرد.

وی در ادامه، خطرات زیست‌محیطی ناشی از اجرای چنین پروژه‌ای را بر می‌شمرد و می‌گوید: تولید و مصرف بالای سوخت‌های فسیلی در واحدهای پتروشیمی باعث انتشار مقادیر زیادی گاز دی‌اکسیدکربن در اتمسفر خواهد شد که به‌صورت مستقیم و محلی، بر گرمایش تدریجی اثرات منفی خواهد گذاشت. پدیده گرم‌شدن و تغییر اقلیم هر چند یک پدیده جهانی است اما تأثیرات آن ابتدا به‌صورت محلی و منطقه‌ای بروز می‌کند که در تغییر الگوهای بارشی و کاهش نزولات جوی جامد مانند برف، تأثیر بسیار منفی دارد و این یعنی فاجعه.

این فعال زیست‌محیطی در پایان گفت: حال با توجه به جمیع اثرات مخرب زیست‌محیطی، واقعا چه اصراری برای استقرار واحد صنعتی آسيب‌زننده در یک شهر تاریخی وجود دارد؟! آیا نمی‌شود برای تأمین اشتغال پایدار و جذب سرمایه‌گذاری، راه‌های بهتر و کم‌هزینه‌تری را تجربه کرد؟!

به اعتقاد فعالان زیست‌محیطی راه‌حل‌های جایگزین زیادی برای مرتفع‌کردن مشکل اشتغال و ایجاد مشاغلی بهتر، وجود دارد که با سرمایه‌گذاری کمتر، رونق اقتصادی ماندگار را در نیشابور که عنوان «میراث فرهنگی یونسکو» را هم یدک می‌کشد، به همراه خواهد آورد. این فعالان زیست‌محیطی با اشاره به اینکه «محمد درویش»، دبیرکل دفتر آموزش و مشارکت مردمی سازمان حفاظت محیط زیست کشور، را از ابتدای این ماجرا در جریان امور قرار داده‌اند؛ از کلیه مسئولان کشور خواستند جلوی اجرای این پروژه را که باعث نابودی بخشی از هویت و تاریخ ایران می‌شود، بگیرند.

چندی پیش هم مسئله احداث کارخانه پتروشیمی در نیشابور، نگرانی برخی فعالان زیست‌محیطی شهرستان را به همراه داشته و به همین دلیل آنها بیانیه‌ای اعتراضی را تهیه و منتشر کردند. در این بیانیه آمده است: «دشت نیشابور از نظر اکولوژیکی و بوم‌شناختی به نقطه بازگشت‌ناپذیر بسیار نزدیک شده است. تولید روزانه ٢٠٠ تن زباله، کاهش شدید سطح آب‌های زیرزمینی شهرستان، آلودگی آب‌های سطحی و زیرسطحی، معضل بزرگ فاضلاب شهری و صنعتی، انقراض گونه‌های گیاهی و جانوری و تخریب زیستگاه‌ها، تعدی به منابع طبیعی چون تخریب مراتع و کوه‌خواری و زمین‌خواری، گسترش و توسعه ناپایدار شهری، گسترش بی‌برنامه صنایع و استقرار صنایع آلاینده بزرگ صنعتی و... آسیب‌های بسیار جدی‌ای به اکوسیستم و چرخه طبیعی و اقلیمی این منطقه وارد کرده است.

نتیجه این نوع توسعه ناپایدار باعث تغییر اقلیم و کاهش نزولات جوی، آلودگی هوا، خشک‌سالی و از بین رفتن چرخه طبیعی زیستی، خشک‌شدن قنوات و چاه‌های عمیق و مهاجرت و خالی‌شدن مراکز روستایی و... شده است. مجموعه این عوامل چشم‌انداز نگران‌کننده‌ای برای فعالان زیست‌محیطی شهرستان فراهم آورده است. حال با توجه به مطرح‌شدن طرح احداث پروژه مجتمع پتروشیمی در نیشابور، بیم آن می‌رود اندک داشته‌های طبیعی باقی‌مانده با سیری شتابان از بین رفته و این سکونتگاه چند‌هزارساله برای همیشه غیرقابل زیست شود. ازآنجایی‌که به نظر می‌رسد؛ توجیه احداث واحدهای بزرگ و آلاینده صنعتی چون پتروشیمی و فولاد، جذب سرمایه و ایجاد اشتغال در منطقه است، بایستی توجه داشت با توجه به اصل ٥٠ قانون اساسی و همچنین طرح ملی آمایش سرزمین، دشت نیشابور ظرفیت استقرار چنین واحدهایی را نداشته و پتانسیل طبیعی و جغرافیایی آن با توجه به سند چشم‌انداز ١٤٠٤ در بخش‌های کشاورزی و به‌ویژه گردشگری و بوم‌گردی و صنایع کوچک تعریف می‌شود. متأسفانه با توجه به تجربه‌های ناموفق گذشته در زمینه احداث و استقرار چنین واحدهایی در نیشابور، به نظر می‌رسد همچنان این ایده کهنه و منسوخ که مشکل اشتغال را باید با احداث واحدهای بزرگ صنعتی مخرب و آلاینده مرتفع کرد، در نگاه مدیریتی جامعه و کشور وجود دارد. اما باید دانست با احداث واحدهایی چون پتروشیمی در مقابل ایجاد تعداد محدودی شغل، اکوسیستم و اقلیم این منطقه که عامل بقا و دوام تمدن در طول تاریخ و عامل تداوم حیات امروزی جمعیتی بالغ‌بر ٤٥٠ ‌هزار نفر است، با تهدید جدی مواجه خواهد شد».

بدون مجوز محیط زیست پتروشیمی را نمی‌سازیم
درهمین‌حال محمدمهدی نوربخش، رئیس اداره محیط زیست شهرستان نیشابور، با اشاره به اینکه هنوز هیچ نامه رسمی از ادارات دولتی درباره پتروشیمی نیشابور به این اداره نرسیده است، دراین‌باره افزود: «درباره احداث چنین پروژه‌هایی که ملی هستند، کارشناسان این اداره با بررسی موقعیت و ابعاد پروژه و همچنین میزان آلایند‌گی تجهیزات واحد مربوطه، بررسی‌های خودشان را انجام می‌دهند و نتایج آن را به اداره کل محیط زیست استان خراسان‌رضوی ارجاع می‌دهند، چنانچه آنها نتوانند تشخیص خودشان را اعلام کنند، خود سازمان محیط زیست نظرش را اعلام می‌کند، درباره پروژه پتروشیمی نیشابور نیز به‌نظر باید همین شکل عمل شود». این مسئول دولتی در پایان تأکید کرد: «چنانچه هر یک از کارشناسان اداره تحت‌نظارتش بخواهند له یا علیه این پروژه سخنی بگویند، باید منتظر عواقب آن هم باشند».
در‌عین‌حال فرماندار شهرستان نیشابور در یک نشست خبری که روز پنجشنبه هفته گذشته برگزار شد، با پرسش‌های زیاد خبرنگاران حاضر در جلسه دراین‌باره مواجه شد و در پاسخ گفت: «این پروژه با بودجه یک‌میلیاردو ٢٠٠‌ میلیون یورویی در حال پیگیری است. درحالی‌که بودجه عمرانی نیشابور در سال جاری فقط ٢٢٠ ‌میلیارد ریال بوده و این مبلغ که از طریق فاینانس خارجی فراهم‌ شده است، برابر با ٢٥ سال بودجه شهرستان است که باید به آن اهمیت ویژه‌ای داده شود».

وی همچنین با اشاره به انتقادات دوست‌داران محیط زیست در نیشابور درباره ساخت پتروشیمی، خاطرنشان کرد: «اگر طرحی پیوست زیست‌محیطی نداشته باشد، نه‌تنها مجوز اداره محیط زیست را کسب نخواهد کرد بلکه خود من هم آن طرح را اجرائی نخواهم کرد و قطعا با پروژه‌های مشکل‌دار برخورد خواهیم کرد؛ ولی نباید فضا به گونه‌اي باشد كه فرصت از شهرستان خارج شود».پ

با وجود مراجعه ما به دیگر مسئولان محلی نیشابور، مسئولان ذی‌ربط از ارائه هرگونه توضیح درباره اجرای پروژه احداث مجتمع پتروشیمی، اجتناب ورزیدند. حال با این توضیح باید به انتظار نشست و دید سُمبه کدام طرف ماجرا پرزورتر است؛ دستگاه‌های دولتی و سرمایه‌گذاران چینی یا فعالان محیط زیست و میراث فرهنگی؟!شرق