به گزارش شفا آنلاین،روزه‌داري يكي از تكاليف الهي براي مسلمانان است اما هستند افرادي كه به دلايل مختلفي چون بيماري يا مسافرت قادر به انجام وظيفه خود در اين ماه نيستند. دراين بين با توجه به حرمت اين ماه مبارك و مهماني خداوند براي بندگانش، اين افراد نيز از خوردن و آشاميدن در ملأعام نهي شده و حتي با افرادي كه در معابر و مكان‌هاي عمومي تظاهر به روزه‌خواري كنند، برخورد قانوني مي‌شود. روزه‌خواری به تنهایی در هیچ یک از قواعد قانون مجازات مورد جرم‌انگاری قرار نگرفته است.
ماه مبارک حرمتی خاص در نزد مردم دارد و حفظ حریم این ماه مختص به ایران نیست. برای نمونه در کشور مالزی که تنها ٦٠درصد آن را مسلمانان تشکیل می‌دهند و در جذب توریست نیز بسیار موفق عمل کرده است، در ایام ماه رمضان مشاهده می‌شود رستوران‌های این شهر که در روزهای عادی تا پاسی از شب مشغول به کارند و مشتریان در چندین نوبت غذا صرف می‌کنند، خالی از جمعیت می‌شود و این صحنه تفاوت ماه مبارک رمضان را با سایر ماه‌های سال در این کشور نمود عینی می‌دهد و هر بیننده‌ای که در ماه‌های گذشته این رستوران‌ها را مشاهده کرده باشد، تفاوت فعال و غیرفعال‌بودن رستوران‌ها را تا زمان افطار کاملا احساس می‌کند.
در گفت‌وگو با بهمن کشاورز حقوقدان و عبدالصمد خرمشاهی وکیل پایه یک دادگستری به بررسی ابعاد حقوقی تظاهر به روزه‌خواری پرداخته است.
روزه‌خواری جرم نیست، حرام است
«روزه‌خواری به تنهایی در هيچ یک از قواعد قانون مجازات موردجرم انگاری
قرار نگرفته است، بنابراین هر چند از منظر شرعی، روزه‌خواری بدون عذر شرعی
حرام است اما چنانچه یک فرد، چه با عذر شرعی و چه بدون عذرشرعی، روزه نگيرد
هيچ‌گونه جرمی را از منظر قانون مجازات انجام نداده است.»
بهمن کشاورز، رئیس اتحادیه کانون‌های سراسری وکلا پیرامون عمل روزه‌خواری می‌گوید: آنچه جرم تلقی می‌شود، مطلق روزه‌خواری نیست، بلکه تظاهر و تجاهر به روزه‌خواری است. مستند این ماده٦٣٨ قانون مجازات اسلامی است که اصولا اقدامات خلاف شرع مقدس را با تفضیل، ممنوع کرده است. باید توجه داشت تظاهر به روزه‌خواری در نظام قضائی ما ممنوع و قابل مجازات است. در ادامه بیان می‌شود آنچه ممنوع است، تظاهر و اقدام علنی به روزه‌خواری است و نه نفس روزه‌خواری. بنابراین کسی که به هر علتی قادر به روزه گرفتن نیست، می‌تواند در منزل خود یا محل کارش در جایی که در منظر دیگران نباشد، بخورد و بیاشامد، کسی نیز حق ایجاد مزاحمت برای او را ندارد. صرف اعلام این‌که این فرد به علتی قادر به روزه‌داری نیست، کفایت می‌کند و باید مورد قبول واقع شود، کسی هم حق تجسس در این مورد را ندارد.
توجه داشته باشید که موارد تظاهر، روشن است و اگر کسی در ملأعام روزه‌خواری کند، این عمل تظاهر و همچنین قابل‌مجازات است. اما از آن‌جا که اجبار و اضطرار موجب سقوط مسئولیت کیفری است، اگر کسی چنان که مجبور یا مضطر باشد مثلا ناچار باشد در اتوبوس، تاکسی، مترو و مکان‌های عمومی مقداری آب بنوشد و اگر ننوشد لطمه جدی جسمی به او وارد خواهدشد، آنگاه می‌تواند در حدی که مشکلش را حل کند، بخورد یا بیاشامد.
در این حالت اگر از او سوالی شد، باید عذر خود را بیان کند، بنابر این اصل، گفتار او باید پذیرفته شود اما اگر ماموران انتظامی این معنا را نپذیرفتن و او را نزد مقام قضائی راهنمایی کردند، باید عذر خود را ثابت کند. بنابراین بهتر است کسانی که مثلا به کاهش ناگهانی خون یا افت شدید فشار دچار می‌شوند و ناچارند بلافاصله خوردنی شیرین یا شوری برای جلوگیری از حالت غش یا کما را بخورند، یا مشکلات کلیوی و مانند آن را دارند که مستلزم نوشیدن پیاپی آب با فاصله کمی است، از طبیب معالج خود گواهی مبنی‌بر بیماری و این‌که ناچار به خوردن و نوشیدن مداوم هستند و نمی‌توانند تا رسیدن به محل محفوظی صبر کنند، همراه خود داشته باشند تا در صورت لزوم به ماموران انتظامی ارایه کنند. اگر حافظه‌ام خطا نکند در فتاوای مرحوم امام‌خمینی(ره) در این مورد به‌ویژه درخصوص فردی که تشنگی بسیار به او غلبه کرده، حکمی یا احکامی مشاهده کرده‌ام.
تجسس در زندگی دیگران خود عملی حرام است
«تظاهر به روزه‌خواری از جرایم مشهود بوده و برابر ماده ٢١ قانون تشکیل
دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور کیفری امکان دستگیری متهم و حفظ دلایل
جرم برای ضابطان قضائی پیش‌بینی شده است. مشهود بودن جرم برای برخورد
ضابطان قضائی کافی است و برای رسیدگی به این جرم، مستندات و گزارش مأموران
ضابط در کنار اظهارات متهم موردبررسی قرار می‌گیرد؛ اما در این میان نباید
عده‌ای را نادیده گرفت که به تجسس در حریم دیگران مشغولند، آیا این وظیفه
را برعهده دارند که دیگران را از روزه‌خواری امربه‌معروف کنند؟ مگر نه
این‌که تجسس خود عملی حرام است!»
بنابراین بهمن کشاورز در پاسخ به سوال آیا
روزه‌خواری در حیاط خانه را اگر همسایه ببیند، مجازات دارد یا خیر؟! بیان
کرد: آنچه شما می‌گویید به نوعی تجسس است که خود امری حرام است. اصولا چرا
باید کسی به حیاط یا منزل همسایه خود نگاه کند تا روزه‌خواری‌اش را ببیند.
در جایی خواندم یکی از خلفای اولیه بعد از پیامبر اسلام و قبل از حضرت
علی(ع) از خانه‌ای صدای ساز و آواز خواندن را شنید. از دیوار بالا رفت و به
داخل خانه پرید. صاحب‌خانه که پیرزنی بود به او گفت فعلا مرتکب دو معصیت
شدی؛ یکی این‌که تجسس کردی و دوم این‌که بدون اجازه به داخل منزل من
پریده‌ای. با این حال چگونه قصد و ادعای امر به معروف و نهی از منکر داری؟
گفته‌شده خلیفه منفعل شد و گفت: «عجوزه افقه من». حتی در فتاوای فقها آمده
است اگر کسی از دیوار به داخل خانه‌ای نگاه کند و صاحب‌خانه سنگی پرتاب کند
که باعث صدمه دیدن آن فرد شود تا آن‌جا که به یاد دارم قصاص و دیه‌ای
نخواهد داشت.
اطلاع‌رسانی قوی و جلوگیری از روزه‌خواری
«روزه‌داری علاوه‌بر ارزش و هنجار دینی، در ایران اسلامی و سایر کشورهای
اسلامی، تبدیل به یک سنت اجتماعی شده است. هتک حرمت این ماه مبارک
خلاف فضای عمومی جامعه اسلامی است که بر همین اساس از طریق منع اجتماعی با
آن مقابله خواهد شد و جدا از فضای امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر که خود
مسأله‌ای مهم است، اگر بخواهیم به این پدیده به چشم یک امر قانونی نگاه
کنیم.»به گفته این حقوقدان: به‌طورکلی همچنان که بارها گفته شده و
شدت آن بازدارنده نیست و حسب مورد باید کار فرهنگی انجام داد. مثلا در این
مورد خاص از یک‌سو باید حرمت روزه‌خواری را اطلاع‌رسانی کرد تا اگر کسی از
حکم آگاه نیست، آگاه شود و از دیگر سو بر جنبه اجتماعی و فرهنگی قضیه اصرار
ورزید و اطلاع‌رسانی کنید، زیرا در کشورهایی که اکثریت اهالی آن مسلمان
هستند و تعداد بی‌شماری از آنها روزه می‌گیرند، به موجب قانون و شرع تظاهر
به روزه‌خواری ممنوع است و اگر ممنوعیت وجود نداشته باشد، نوعی توهین و
بی‌احترامی به اکثریت تلقی می‌شود و صرف‌نظر از این‌که مجازات داشته باشد
یا نداشته باشد، حرکت قابل‌قبولی نیست.
در مسأله روزه‌خواری اختلاف‌نظر وجود ندارد
«عمل روزه‌خواری رفتاری خلاف و ناپسند است و حتی افرادی که عذر شرعی دارند،
باید حرمت روزه‌داران را حفظ کنند، البته تعابیر «علنا»، «معابر عمومی» و
«عملی که عفت عمومی را جریحه‌دار کند» در قانون مجازات جای بحث و بررسی
بسیاری دارد اما به‌طور خلاصه باید گفت رفتاری که جامعه آن را ناپسند
می‌داند، نباید رخ دهد.» البته این حقوقدان معتقد است: روزه‌خواری همانند
بی‌حجابی نیست که در تعریف آن اختلاف‌نظر وجود داشته باشد. احراز آن در حد
اطلاعات و اختیارات ماموران نیروی انتظامی نباشد؛ زیرا مفهوم عرضی و محلی
خوردن و آشامیدن روشن است و همین‌طور محل‌های عمومی مفاهیم تعریف شده و
روشنی دارد.
آموزه‌های فرهنگی و اجتماعی و عدم روزه‌خواری
وی در ادامه بیان کرد: عمدتا در روزه‌خواری باید آموزش‌ها چنان باشد تا ما
را به این نتیجه برساند کاری را که باعث ناراحتی و اذیت دیگران می‌شود و
ابعاد و تعریف‌ها در این رابطه نیز برای ما روشن است، انجام ندهیم، این به
مفهوم رعایت ادب و حقوق دیگران است.
مجازات منحصر به ضربات شلاق نیست
«در قانون مجازات اسلامی در ماده ٦٣٨ آمده است که «هرکس علنا در انظار
عمومی و معابر تظاهر به عمل حرامی کند، علاوه بر کیفر عمل به حبس از ١٠روز
تا ٢ ماه یا تا ٧٤ ضربه شلاق محکوم می‌شود و در صورتی که مرتکب عملی شود که
نفس آن عمل دارای کیفر نیست ولی عفت عمومی را جریحه‌دار کند، فقط به حبس
از ١٠روز تا ٢ ماه یا ٧٤ ضربه شلاق محکوم خواهد شد.» کشاورز در در پایان
بیان کرد: مجازات روزه‌خواری منحصربه ضربه شلاق نمی‌شود و می‌توان با دلالت
بر صحبت و نصیحت این مسأله را حل کرد و در صورتی‌که این مسأله حل نشود، به
ضربات شلاق اکتفا می‌کنند که از یک تا ٧٤ ضربه است.
روزه‌خواری نباید عفت عمومی را جریحه‌دار کند
این حقوقدان ادامه داد: در ماه مبارک رمضان، ماهی که شاهد کاهش جرایم
هستیم، تظاهر به روزه‌خواری هم نوعی جرم شناخته می‌شود که حقوقدان‌ها این
موضوع را طبق ماده ٦٣٨ که هرکسی عفت عمومی را جریحه‌دار کند، جرم قلمداد
کرده‌اند و مستوجب مجازات می‌دانند.
مجازات روزه‌خواری
دیر زمانی است برخورد با روزه‌خواری در ملأعام در ماه رمضان به بخش اصلی
فعالیت پلیس و نیروی انتظامی ایران تبدیل شده است. براساس قوانین مصوب و
جاری کشور، مجازات روزه‌خواری در ملأعام، ۷۴ ضربه شلاق یا۱۰ روز تا ٢ ماه
زندان است، اما به علت این‌که مجازات روزه‌خواری جنبه بازدارندگی بیشتری به
خود بگیرد، معمولا شلاق تعیین می‌شود. برای مثال ماه رمضان سال گذشته،
حکم شلاق در ملأعام برای پنج نفر در کرمانشاه و چهارنفر در طرقبه مشهد اجرا
شد. این افراد به دلیل قلیان‌کشیدن در ملأعام هر کدام به ۷۴ ضربه شلاق
محکوم شده بودند.
قوه قضائیه مسئول رسیدگی
عبدالصمد خرمشاهی، حقوقدان و وکیل دادگستری نیز در توضیح سازمان مسئول
رسیدگی به این تخلف نیز گفت: رسیدگی به جرم تظاهر روزه‌خواری برعهده قوه
قضائیه است، البته تنها کسانی می‌توانند برخورد فیزیکی با روزه‌خواران
داشته باشند که افرادی تعلیم‌دیده از سوی دستگاه قضا هستند و افراد دیگر حق
دخالت ندارند، مگر در غالب امر به معروف و نهی از منکر سخنی بگویند.
کاهش تخلفات در مناسک دینی
«زمان‌ها و مناسبت‌هاي مذهبي تأثير شگرفي در نحوه برخوردهاي اجتماعي افراد
دارد و حتي كساني كه غيرمذهبي به شمار مي‌آيند، در زمان‌هاي مشخصي چون ماه
رمضان و محرم از رفتار متعادل‌تري نسبت به ماه‌هاي ديگر برخوردار هستند. به
عبارت ديگر افراد در اين زمان‌ها تحت‌تأثير «رفتار عمومي جامعه» قرار
گرفته و به نوعي هماهنگي با اكثريتي دست مي‌يابند كه پايبند به اصول مذهبي
هستند. از اين رو اعمال جمعي در برخي از زمان‌ها حتي در گروه‌ها و افراد
غيرمذهبي نيز تأثيرگذار است و باعث کاهش جرم و جنایات براساس عقاید دینی
می‌شود».
خرمشاهی پیرامون تأثیر مثبت ماه رمضان در کاهش جرایم بیان می‌کند: تعدادی از جرم‌شناسان و مسئولان مربوطه معتقدند در ماه مبارک رمضان و وقایع مشابه مانند محرم و صفر حالت معنوی بر جامه حاکم است. آمار جرایم پایین می‌آید و خلافکارها هم تحت تاثیر جاذبههای مذهبی قرار می‌گیرند، به‌خصوص طبق آمار ارایه شده، آمار قتل و دزدی در این ماه‌ها بسیار پایین می‌آید.
دو دستگی‌ها برای وجود تاثیرات مذهبی
«برخي بر اين پندارند که عناصر سه‌گانه عقل، وجدان اخلاقي و دستاوردهاي
علمي، براي ايجاد نظم عمومي، تعيين حدود و اختيارات افراد، نحوه مناسبات
آنها و کاهش جرم کافي است و هيچ نيازي به مذهب نيست و اصلا مذهب توانايي
انجام آن را ندارد. برخي که اکثريت را تشکيل مي‌دهند، اگرچه براي عقل،
دستاوردهاي علمي و وجدان اخلاقي، احترام قایلند و به ارزش آنها در قلمرو
جلوگيري از جرم معتقدند، اما اعتقاد راسخ دارند که مباني اعتقادي، احکام
تکليفي فقهي و اصول اخلاقي ديني بهترين عوامل بازدارنده از انحراف، بزهکاري
و تباهي است.»
بر این اساس این حقوقدان ادامه می‌دهد: ازسویی دیگر مخالفان
تأثیر اعتقادات مذهبی در کاهش رفتار مجرمانه، به نبود آماری دقیق اشاره
می‌کنند و این دسته از جامعه‌شناسان و جرم‌شناسان معتقدند کسی که بخواهد
جرمی مرتکب شود، خود را در قید زمان و مکان قرار نمی‌دهد.
اما تجربه ثابت کرده است به‌طورکلی اعتقاد به مسائل مذهبی میل به جرم را کاهش می‌دهد و حتی خلافکارها برای مدتی جرم را کنار می‌گذارند. همچنین طبق این گزارش روزه‌خواری جرم نیست ولی عملی حرام است و همچنین تظاهر به روزه‌خواری برای این‌که عفت عمومی را جریحه‌دار می‌کند، مجازات دارد اما نکته مهم این است که در این ماه مبارک چه روزه‌دار و چه ناتوان از روزه‌داری تحت‌تأثیر شرایط مععنوی و روحانی این ماه قرار دارد. تجربه نشان داده مناسبت‌هاي مذهبي تأثيری شگرف در نحوه برخوردهاي اجتماعي افراد دارد و حتي كساني كه غيرمذهبي به‌شمار مي‌آيند، در زمان‌هاي مشخصي چون ماه رمضان و محرم از رفتار متعادل‌تري نسبت به ماه‌هاي ديگر برخوردار بوده و از گناه، جرم و جنایت دوری می‌کنند.
جنبه خصوصی و عمومی روزه‌خواری
ارس زید بهرامی وکیل دادگستری
نقد و بررسی روزه‌خواری و واکنش اجتماعی نسبت به آن وفق ماده (٩) قانون آیین دادرسی کیفری، جرایم دارای جنبه الهی بوده و می‌تواند واجد دو جنبه عمومی و خصوصی باشد. به بیان دیگر ارتکاب جرم در کنار عقوبت دنیوی که آن را به‌عنوان جرم می‌شناسیم، دارای عقوبت اخروی است، گناه محسوب می‌شود و تعدی به حقوق جامعه است. با توجه به این‌که در ماه مبارک رمضان به سر می‌بریم، یکی از جرایم مبتلا به در این ماه عمل روزه‌خواری است.
قانونگذار در ماده خاصی معترض جرم روزه‌خواری شده است، دیگر در ماده ٦٣٨ از قانون مجازات اسلامی (کتاب تعزیرات) رفتاری تحت‌عنوان تظاهر به عمل حرام جرم‌انگاری شده است که براساس آن هر کس علنا در انظار، اماکن عمومی و معابر تظاهر به عمل حرامی کند، علاوه بر کیفر عمل به حبس از ١٠روز تا ٢ماه یا ٧٤ ضربه شلاق محکوم می‌شود.
روزه‌خواری از نظر شرعی عملی حرام است و
اگر این عمل در انظار و اماکن عمومی انجام شود، قابل مجازات است، پس
قانونگذار اعمال مجازات را مشروط به ارتکاب عمل حرام دانسته و ارتکاب به آن
در انظار عمومی به شرطی قابل‌مجازات است که علنی باشد و منظور از علنی
بودن در معرض دید عموم بودن است و به‌طور مثال اگر فردی در یک مکان
عمومی (اداره دولتی) در یک ساعت غیراداری که کسی در اداره نیست، اقدام به
روزه‌خواری کند، چون رفتار علنی و در انظار عمومی نبود، هر چند در مکان
عمومی بوده است، قابل مجازات نخواهد بود. حال ممکن است این سوال به ذهن
متبادر شود که اگر کودک یا فرد بیماری مرتکب روزه‌خواری شود، تکلیف چیست؟
شرع مقدس اسلام نسبت به کودکان قبل از سن تکلیف مسئولیتی قرارنداده است و
پس از سن بلوغ که کامل محسوب می‌شوند، طبیعتا دارای مسئولیت کیفری محسوب
می‌شوند اما برخی افراد که بیماری داشته و امکان انجام فرضیه روزه برای
آنها وجود ندارد، تکلیفی شرعی برای روزه‌گرفتن ندارند ولی اگر مرتکب
روزه‌خواری شوند، این عمل قابل مجازات خواهد بود، زیرا وفق ذیل ماده
٦٣٨مذکور قانونگذار جهت جلوگیری از تجری افراد و ارتکاب آزادانه جرم، حکم
دیگری صادر کرده و بیان داشته در صورتی‌که فرد مرتکب عملی شود که نفس آن
عمل دارای کیفر نیست ولی عفت عمومی را جریحه‌دار می‌کند، فقط به حبس یا
شلاق در ماده مذکور محکوم خواهد شد. صرف‌نظر از این‌که آیا روزه‌خواری باعث
جریحه‌دارشدن عفت عمومی به معنای خاص می‌شود یا خیر چون باعث جریحه‌دارشدن
احساسات عمومی و به نحوی بی‌اعتمایی به اعتقادات جمع کثیری از مردم
خواهد شد، لذا قابل مجازات براساس این ماده خواهد بود.
مجازات موضوع ماده از زمره مجازات‌های تعزیری است که اعمال آن مجازات‌ها در حدود قانون در اختیار دادگاه و قابل تعلیق، تخفیف و... است. به‌علاوه باید گفت که براساس قانون، مجازات‌های حبس کمتر از سه ماه تحت شرایطی قابل تبدیل به مجازات جایگزین حبس است، از سوی دیگر تحت شرایطی مرجع قضائی می‌تواند تعقیب متهم چنین جرایمی را به اختیار خود ترک کرده النهایه قانونگذار با جرم‌انگاری رفتار موضوع ماده ٦٣٨ مستقیما از ارزش‌های شرعی حمایت کرده است. پیش‌بینی اعمال مجازات بر روزه‌خواری حاکی از اهمیت قانونگذار نسبت به حفظ قوانین اسلام است.شهروند
