صولت مرتضوی بعد از مدیریت ١٠ ساله شهردار قبلی، این مسئولیت را پذیرفته و
قاعدتا مسئول پاسخ‌گویی در مورد همه دوره‌ها نیست اما اصرار عجیبی در دفاع
دارد. او در چند هفته پس از طرح تخلفات شهرداری مشهد در شورای‌عالی شهرسازی
و معماری، دو نشست خبری با همین محور برگزار کرده و کاملا صریح و مستقیم
شورای‌عالی را متهم به سیاسی‌کاری کرده است. او در آخرین اظهاراتش از اینکه
اسناد مربوط به تخلفات رسانه‌ای شده، گلایه کرده و گفته است: باید برای
مردم کار کرد، شعارهای سیاسی برای آنها نان و آب نمی‌شود، بعد از
رسانه‌ای‌شدن موضوع، روزنامه‌های مربوط به اصلاحات مواردی را مطرح کردند و
من صرفا در مقام پاسخ‌گویی صحبت کردم.
مرتضوی در پاسخ به این سؤال که آیا طرح پارت (طرح پیشنهادی برای
بلندمرتبه‌سازی در شهر مشهد که به تصویب شورای‌عالی نرسیده اما شهرداری
مشهد برای دادن مجوز ٣٠ برج به آن استناد کرده و می‌کند) به تصویب
شورای‌عالی شهرسازی رسیده است یا خیر، گفت: ما اجرای دستور نمی‌کنیم، بلکه
اجرای قانون می‌کنیم. ملاک عمل ما پارت است و این طرح به تصویب شورای‌عالی
شهرسازی رسیده است، بلندمرتبه‌سازی جزء طرح جامع است و در این خصوص براساس
قانون موجود عمل کرده‌ایم و تخلفات در حوزه بلندمرتبه‌سازی بسیار کم و
ناچیز بوده است.
از آنجایی که عملکرد شهرداری مشهد در این مدت واکنش‌های مختلفی را دربر
داشته، این اتفاقات را با چند نفر دیگر که در بیرون این گود نشسته‌اند،
مطرح کردیم.
محمود کاشانی، استاد دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی، با
تأکید بر اینکه شهر مشهد از شهرهای کهن ایران و همواره تابع مقررات بوده
است، گفت: این شهر از چند دهه قبل طرح جامع و تفصیلی داشته و شورای‌عالی
مجاز نیست در شرایطی که این شهر هنوز طرح جامع دارد، طرح دیگری را برای آن
تصویب کند. حتی با وجود احساس ضرورت برای طرح جدید، شهردار و مسئولان شهری
موظفند تا از طرح قبلی طبق قاعده پیروی کنند.
استاد دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی با تأکید بر اینکه شهر مشهد همواره
به دلیل داشتن نگین حرم و آستان رضوی در مورد ساخت‌وسازهای اطراف حرم،
کنترل و مراقبت داشته است، گفت: سال‌هاست که انواع برج‌ها اطراف حرم را
گرفته و بر حظ معنوی از این فضا سایه انداخته است. مسئله اینجاست که
شهرداری تهران، مشهد یا هیچ شهر دیگری حق ندارد از مقررات به‌عنوان ابزاری
برای کسب درآمد شهر و ارتکاب جرم استفاده کند. هیچ شهرداری حق ندارد که با
بی‌پروایی مقررات را زیر سؤال ببرد. همه این اقدامات در شهرهای بزرگ ازجمله
مشهد تنها با انگیزه کسب درآمد است و از نظر قانونی مدیرانی که اقدام به
تراکم‌فروشی می‌کنند، مجرم هستند.
کاشانی به مقایسه‌ای از ساخت‌وساز در اطراف بیت‌الله‌الحرام توسط نظام
قبیله‌ای عربستان و ساخت‌وساز ایرانی در اطراف حرم رضوی پرداخت و گفت:
شهرهای ما از دورانی که در عربستان شهری موجود نبود، معماری داشتند و به
معنای واقعی شهر بودند. همه، گردن‌کشی برج‌ها بر فراز حیاط خانه خدا را
دیده‌اند و حالا اگر امروز نوع عملکرد و ادب و احترام ما در مورد حرم رضوی
شبیه به این کشور و نظام باشد، جای تأسف دارد.
اما سیاوش صابری، عضو پیوسته ایکوموس ایران و عضو کمیته تخصصی معماری،
طراحی شهری و بافت‌های واجد ارزش، یادآور شد که آنچه
امروز در شهر مشهد و سایر کلان‌شهرها در حال رخ‌دادن است، ادامه و نتیجه
روندی چنددهه‌ای است که اکنون به شرایط فعلی رسیده و می‌افزاید: باوجود
تصور عامه، در یکی، دوسال اخیر این روند ناهنجاری در معماری و شهرسازی به
دلیل رکود ساخت‌وساز، دچار اندکی رکود شده است. اتفاقی عام و فراگیر در همه
شهرها در حال رخ‌دادن است و در این میان مشهد به‌عنوان نمونه بارزی از این
آسیب‌ها پیش‌روی ما قرار دارد و سال‌هاست که فضای آن تبدیل به تعداد زیادی
احجام مکعب‌مستطیل شده است.
وی با بیان اینکه انتظار این بوده که مشهد را به‌عنوان شهری نمونه در
شهرهای اسلامی معرفی کنیم اما اوضاع امروز این شهر حکایت دیگری دارد،
افزود: اگر کسانی که چندسالی در این شهر نبوده‌اند، امروز وارد مشهد شوند،
شاهد حجم بسیار زیاد و نگران‌کننده تغییرات در شهر می‌شوند و حتی ممکن است
نتوانند، موقعیت‌های قبلی آشنای خود را پیدا کنند.
یکی از ساده‌ترین
کیفیت‌های مهم معماری و شهرسازی مشهد که از دست رفته، کم و حذف‌شدن دید و
منظر حرم برای عموم مردم شهر است. پیش‌تر، از هر خیابان و مسیری که به سمت
حرم برمی‌گشتید یا حرکت می‌کردید، کم و زیاد می‌توانستید گنبد طلای حرم را
ببینید و سلام بدهید و همین خاصیت برای ساکنان و زائران بسیار ارزشمند بود،
اما حالا روزبه‌روز این فرصت کمتر شده و غالبا در محورهای نزدیک به حرم
می‌توان این زاویه دید را داشت.
مدیرکل پیشین حفظ و احیای بناها و بافت‌ها و محوطه‌های تاریخی معتقد است که
دنبال مقصرگشتن در فضای موجود نتیجه‌ای ندارد و افزود: سالیان‌سال
کارشناسان مختلفی تذکر دادند و درخواست کردند اما توجهی نشده و همه اذعان
دارند آنچه از گذشته نزدیک تا امروز بر شهر مشهد گذشته، درخور این شهر و
قابل‌دفاع نیست. منظور از ناهنجاری تنها احجام و ساختمان‌های بلندمرتبه در
شهر نیست بلکه این نوع از معماری و شهرسازی روح و جان شهر را زیر سؤال برده
است.
وی به الگوبودن مشهد در شهرهای مذهبی اشاره کرد و افزود: کارشناسان و
متخصصان این امور از تذکرهای متعدد در مورد این خسارت‌های جبران‌ناپذیر
خسته شده‌اند. در شرایطی که سیطره فضاهای تجاری و خدماتی با اولویت سوداگری
و کسب درآمد در شهر دیده می‌شود، مسئولان شهر نمی‌توانند چنین دیدی را
انکار کنند چراکه ردپا و عملکرد این دید کاسب‌کارانه در شهر به‌خوبی آشکار
است.
این کارشناس تأکید دارد که بسیاری از اشتباهات در شهر جبران ناپذیر است
اما هنوز هم می‌توان با اصلاح فرایندها جلو خسارت بیشتر را گرفت. او افزود:
شخصا از نزدیک با طرح‌هایی که برای شهر مشهد تهیه شده آشنایی دارم و
معتقدم که این طرح‌ها اشکالاتی دارد. اما چند مجموعه اصلی مرتبط یعنی وزارت
راه و شهرسازی، سازمان میراث فرهنگی و وزارت کشور در مورد این طرح‌ها
مسئولیت مستقیم دارند و باید با ایفای نقش فعالانه و مسئولانه نسبت به
تهیه، تصویب و ابلاغ ضوابط و طرح‌ها اقدام کنند تا دیگر بهانه‌ای باقی
نماند.
وی با بیان اینکه تذکرها و پیگیری‌ها در مورد این روند ناصواب حوزه شهرسازی
و معماری مشهد تازه از حدود دوسال قبل تشدید شده است، افزود: متولیان و
دلسوزان و متخصصان شهرسازی و معماری، قطعا آنچه در مورد معماری و شهرسازی
شهرهای ایران می‌گذرد را تأیید نمی‌کنند و متأسفانه آنچه در مشهد رخ داده و
رخ می‌دهد در حداکثر سطح نارضایتی و ناهنجاری است و به دلیل حساسیت‌هایی
که دارد، بیشتر هم دیده می‌شود. مثلا یکی از نمونه‌های شاخص؛ در شرایطی که
همه می‌دانند ارتفاع و کیفیت ساخت‌وساز در اطراف و حریم حرم به‌عنوان یک
مکان مقدس باید با چه ادب و مشخصاتی باشد اما این امر رعایت نمی‌شود،
نمی‌توان از اقدامات اجرائی صورت‌گرفته دفاع کرد.
وی گفت: واقعیت این است که شاخص‌ترین ارزش شهر مشهد به فضای حرم و اطراف آن
است؛ در گذشته و در تاریخ شهرسازی مشهد در مورد کاربری‌های اطراف حرم،
نگرانی‌ها و ضرورت‌هایی رعایت می‌شد که تأمین خواست توأم مجاوران و زائران
را دربر داشت اما درحال‌حاضر این اولویت‌ها تغییر کرده‌اند و برپاکنندگان
شهر فراموش کرده‌اند که غیر از زائران حرم، آنجا ساکنان و مجاورانی داشته
است که آسایش و امنیت و رضایت آنها هم اهمیت دارد.
صابری با بیان اینکه در سال‌های گذشته کارشناسان مختلفی با خون‌دل و شجاعت بالا، در مورد این روند اشتباه ساخت‌وساز در مشهد تذکر دادند اما توجهی نشد، افزود: حالا این اقدامات برای فرزندان ما باقی می‌ماند و ما باید به آنها پاسخ‌گو باشیم. واردکردن اتهام این کارها به یک فرد یا یک دولت یا یک دوره مشخص نتیجه‌ای ندارد و بهتر است به‌جای این کار به‌دنبال اصلاح شرایط موجود باشیم. مشهد است و پرکشیدن دل به هوای گنبد و بارگاهی که بیشتر روزهای عمر از آن دور هستی.
وارد شهر بشوی و هرچه‌زودتر به محدوده‌ای برسی که گنبد طلا و آستانش را ببینی اما چه تلخ که در هر سفر گنبد دورتر از دید می‌شود. آنچه امروز در شهر مشهد به‌عنوان بلندمرتبه‌سازی و تغییرکاربری‌ها اتفاق می‌افتد، دور از صرفه و صلاح این شهر و مردمان و زائران و مجاوران و برخلاف قانونی است که در این سال‌ها برای این شهر در نظر گرفته‌اند. شرق
