قرص‌های میلیونی برای درمان مسمومان تریاک‌های سربی

به گزارش شفا آنلاین،مصرف موادمخدر در چند روز گذشته بار دیگر خبرساز شد. تریاک‌های سربی و موجی از مسمومیت‌های ناشی از مصرف این ماده مخدر آلوده به سرب خبری بود که از سوی مسئولان وزرات بهداشت اعلام شد.

هرچند پیش از این کلینیک‌های ترک اعتیاد و درمانگرانی که با معتادان سروکار داشتند نسبت به وجود سرب در تریاک‌های موجود در بازار هشدار داده بودند، ولی این بار با افزایش میزان سرب در تریاک که گفته می‌شود از سوی دلالان و قاچاق‌چیان موادمخدر برای دستکاری قیمت تریاک صورت گرفته، موج وسیعی از مسمومیت‌ها را در مصرف‌کنندگان به وجود آورده است.

موجی که ردپای آن از استان‌های شرقی شروع شد و حالا به تهران رسیده است تا مصرف‌کنندگان تریاک به‌خصوص از نوع خوراکی آن را دچار مشکل مضاعف کند. سرب موجود در این تریاک‌ها به قدری بالاست که معتادان بعد از چند نوبت مصرف خوراکی با دردهای شدید شکمی به مراکز درمانی مراجعه می‌کنند و این مراکز هم با توجه به هشدارهای وزارت بهداشت این افراد را بلافاصله به بیمارستان لقمان تهران ارجاع می‌دهند. اما مشکل به همین جا ختم نمی‌شود، حجم بالای مسمومیت‌های ناشی از مصرف تریاک‌های سربی انبارهای دارویی را هم خالی کرده تا مسئولان سازمان غذا و دارو برای تأمین داروهای موردنیاز این بیماران دچار مشکل شوند. برای آگاهی بیشتر از آخرین وضع درمان و میزان مسمومیت‌های ناشی از مصرف تریاک‌های سربی سراغ شاهین شادیان، عضو هیأت‌علمی دانشگاه علوم‌پزشکی شهیدبهشتی و مدیرگروه سم‌شناسی این دانشگاه رفتیم. رئیس بخش ICU سموم بیمارستان لقمان از کمبود دارویی به دلیل حجم بالای مسمومیت‌ها گفت و البته از کمبود مراکز درمانی و آزمایشگاه‌های سم‌شناسی. در ادامه مشروح این گفت‌وگو را می‌خوانید:
مسمومیت‌های ناشی از مصرف تریاک‌های آلوده از چه زمانی آغاز شد؟

از اسفند ‌سال ٩٤ بیمارانی داشتیم که با علایم مسمومیت با سرب به مراکز درمانی مراجعه می‌کردند که پس از چندی منبع اصلی این مسمومیت، سوءمصرف تریاک‌های آلوده به سرب تشخیص داده شد. البته ما یک دوره‌ای هم در ‌سال ٨٥ مسمومیت ناشی از مصرف خوراکی تریاک آلوده به سرب داشتیم، اما این موج جدید مسمومیت از اوایل اسفندماه در مراکز درمانی تهران مشاهده شد. البته همکاران‌مان در شهرستان‌هایی مانند کرمان زودتر از ما با این مورد برخورد داشتند. آنها چند ماه زودتر موارد مسمومیت با سرب ناشی از مصرف خوراکی تریاک‌های آلوده را گزارش کردند.

آمار دقیقی از تعداد مسمومان دارید؟
هنوز آمار دقیقی در این زمینه منتشر نشده یا اگر هم شده من از آن بی‌اطلاع هستم. هر روز تعدادی بیمار به دلیل علایم مسمومیت با سرب ناشی از مصرف خوراکی تریاک‌های آلوده به سرب به درمانگاه مسمومیت بیمارستان لقمان مراجعه می‌کنند که از میان این مراجعات تعدادی هم برای ادامه روند درمانی بستری می‌شوند. در بعضی از موارد که علایم عصبی یا گوارشی شدیدی وجود دارد، بیمار باید بستری شود، ولی تعداد زیادی هم در سایر مراکز درمانی به صورت سرپایی معالجه می‌شوند. به همین دلیل نمی‌توان آمار دقیقی در این زمینه ارایه داد. به‌جز مراجع ذیصلاح که به گزارش‌های همه مراکز درمانی دسترسی دارند.

چه مدت طول کشید، تا تریاک به‌عنوان منبع این مسمومیت‌ها تشخیص داده شد؟
در اوایل شروع موج مسمومیت‌ها، بیماران به دلیل بی‌اطلاعی از مسمومیت، با علایم گوارشی و دردهای شدید شکمی به مراکز درمانی مراجعه می‌کردند، حتی در موارد زیادی بیماران به متخصصان گوارش و داخلی و جراح عمومی مراجعه می‌کردند که درنهایت پس از
بررسی‌هایی که صورت می‌گرفت، در این بیماران مسمومیت با سرب تشخیص داده شد. وقتی مسمومیت با سرب وجود داشته باشد، باید به دنبال منبع آلودگی رفت، درنهایت هم پس از انجام بررسی‌های لازم، مصرف خوارکی تریاک به‌عنوان منبع آلودگی تشخیص داده شد. در چند ماه گذشته بیماران با علایمی به ما مراجعه می‌کردند و خودشان هم از منشأ مسمومیت بی‌اطلاع بودند، اما درچند هفته گذشته با اطلاع‌رسانی‌های نسبتا خوبی که در این زمینه انجام شد و افزایش آگاهی عمومی درخصوص مسمومیت‌های ناشی از مصرف تریاک‌های آغشته به سرب، بیماران و مراجعان ما همکاری خوبی با تیم درمانی دارند و شرح‌حال اولیه را به خوبی در اختیار تیم درمانی قرار می‌دهند.

پس فقط مصرف تریاک به صورت خوراکی می‌تواند منجر به مسمومیت شود؟
این‌که مصرف خوارکی منبع آلودگی است، به این معنی نیست که در مصرف تدخینی این تریاک‌ها منجر به مسمومیت نمی‌شود، مواردی از مسمومیت ناشی از مصرف تدخینی تریاک هم گزارش شده است، اما مصرف خوارکی تریاک به دلیل این‌که جذب گوارشی بالایی دارد، عوارض و علایم مسمومیت هم خیلی سریع نمایان می‌شود، اما در سایر شیوه‌های مصرف در زمان طولانی‌تری علایم مسمومیت بروز می‌کند.

آیا این مسمومیت‌ها در کشورهای دیگر هم سابقه داشته است؟
این موضوع فقط مربوط به ایران نیست و موضوع مسمومیت با سرب ناشی از سوء‌مصرف مواد غیرقانونی درکشورهای آفریقایی و غربی هم وجود داشته است. درحال حاضر هم در بسیاری از کشورها موادمخدر و محرک آلوده به سموم مختلف گزارش می‌شود.

  این مسمومیت چه علایمی دارد؟
تهوع، استفراغ، یبوست، دردهای شدید شکمی و علایم گوارشی از علایم حاد و بارز است. البته قبل از نمایان‌شدن این علایم هم بیماران عموما کاهش تمرکز، اختلال در حافظه، کاهش میل جنسی و ضعف را تجربه می‌کنند ولی به دلیل تشابه علایم اولیه با عوارض مصرف تریاک معمولا بیماران متوجه مسمومیت نمی‌شوند، به همین دلیل هم عموما این افراد با دردهای شکمی و حالت تهوع به مراکز درمانی مراجعه می کنند.

در صورت تشخیص ندادن مسمومیت و ادامه تماس با تریاک آغشته به سرب، فرد دچار علایم عصبی چون لرزش دست، افتادگی دست و مچ پا، تشنج و درنهایت هم بیمار به سمت کاهش هوشیاری و کما می‌رود. در موارد پیشرفته هم مسمومیت با سرب منجر به مرگ می‌شود.

تاکنون موردی از مرگ ناشی از مسمومیت با تریاک‌های آلوده به سرب گزارش شده است؟
خوشبختانه تاکنون در بیمارستان لقمان موردی نداشتیم ولی از سایر مراکز درمانی خبر ندارم.
در خبرها آمده بود در مواردی سرب با جراحی از شکم بیمار خارج شده است، شما این موضوع را تایید می‌کنید؟

این روش‌ها درمان کلاسیک نیست. همان‌طور که گفتم به دلیل این‌که مسمومیت با سرب در کشور شایع نیست، در مواردی پزشک برای تشخیص سایر علل دردهای حاد و شدید شکمی مجبور به جراحی تشخیصی می‌شود که باز هم منجر به تشخیص خاصی نمی‌شود و درنهایت پزشک به مسمومیت با فلزات مشکوک شده و بیمار را به مراکز سم‌شناسی بالینی ارجاع می‌دهد.
مسمومیت با سرب عوارض ماندگاری هم دارد؟

بله، اگر بیمار وارد فاز نهایی مسمومیت شود که با علایمی مانند تشنج و حمله‌های عصبی همراه است، عوارض ماندگاری برای بیمار در پی خواهد داشت ولی در بیشتر موارد در صورت مراجعه به موقع بیمار بهبودی کامل و بدون عوارضی دارد.

یکی از مواردی که در چند روز گذشته درخصوص مسمومیت‌های ناشی از مصرف تریاک‌های آلوده به سرب، باعث نگرانی شده، موضوع کمبود دارویی برای درمان بیماران است. آیا شما این موضوع را تایید می‌کنید؟

داروهای مسمومیت با فلزات سنگین به دلیل مصرف پایینی که در شرایط عادی دارد، فقط در اختیار برخی از داروخانه‌های مرجع دولتی است. از طرف دیگر مسمومیت با سرب یک مسمومیت شایع در کشور نیست. در گذشته به دلیل استفاده از بنزین‌های سرب‌دار و استفاده از سرب در صنایع رنگ‌سازی احتمال مسمومیت با سرب وجود داشت، ولی درحال حاضر به دلیل نبود منابع آلوده‌کننده سربی، استفاده از این داروها خیلی محدود است.

باتوجه به این مسائل میزان داروی وارداتی به کشور متناسب با مقدار نیازهای موردی در این‌ سال بوده است، اما با اپیدمی که امسال به وجود آمد، تعداد بیماران ما به طرز قابل توجهی افزایش پیدا کرد. این میزان نیاز با دارویی که در کشور استوک می‌شود همخوانی نداشت و درنهایت هم منجر به کمبود داروهای مورداستفاده در مسمومیت با فلزات سنگین در کشور شد.

پس این دارو تولید داخل ندارد؟
خانواده این داروها همگی وارداتی هستند. بسته به نوع مسمومیت و میزان سرب موجود در خون، درمان‌های مختلفی اعم از خوراکی و تزریقی وجود دارد که پزشکان باتوجه به شدت مسمومیت و میزان سرب موجود در خون برای بیماران تجویز می‌کنند.
شما در بیمارستان لقمان برای درمان مسمومیت‌های ناشی‌از تریاک‌های آغشته به سرب کمبود دارویی دارید؟

بله. در این زمینه ما کمبود دارویی داریم، البته باید توجه داشت از آن‌جایی که مسمومیت با سرب در دنیا هم چندان شایع نیست و داروهای مورد استفاده در درمان آن مصرف کمی دارد، این دارو توسط چند شرکت معدود خارجی تولید می‌شود. این شرکت‌ها هم براساس مصرف سالانه برآوردی از نیاز بازار دارند که بر همین اساس این داروها را تولید می‌کنند. حال اگر در منطقه‌ای اپیدمی رخ دهد مشابه چیزی که درحال حاضر در کشور ما اتفاق افتاده، تولید این شرکت‌ها جوابگوی نیاز بازار نیست. به عبارت دیگر می‌توان گفت، علاوه بر این‌که ما وارد‌کننده این داروها هستیم، منابع تولید‌کننده این داروها هم نمی‌توانند به سرعت کمبود‌ها را جبران کنند و به همین دلیل این کمبود ادامه خواهد داشت.
 در سایر شهرستان‌ها هم این کمبود وجود دارد؟
بله. مشکل کمبود دارو در سایر مراکز درمانی در شهرستان‌ها هم وجود دارد، ولی به دلیل جمعیت بالای تهران، کمبود داروهای مورد استفاده در درمان مسومیت با سرب بیشتر نمود پیدا کرد.
سازمان غذا و دارو تاکنون برای جبران این کمبود چه اقداماتی انجام داده است؟

حقیقت امر این است که آقای دیناروند و همکاران‌شان در سازمان غذا و دارو، خیلی دراین زمینه تلاش کردند و همچنان نیز درحال پیگیری برای تهیه و تامین نیازهای دارویی در این زمینه هستند. مشکل اصلی این است که همه چیز دست ما نیست، چون این دارو باید از سوی شرکت‌های تولیدی در اختیار ما قرار بگیرد. حتی تلاش شده این کمبود از طریق بازارهای دارویی دیگر کشورها جبران شود. چندین مورد هم به صورت فوریت این دارو از بازارهای دارویی دیگر کشورها به ایران وارد شده است، اما به دلیل کمبود کلی که در این زمینه وجود دارد،تلاش‌های انجام شده برای رفع کمبود دارویی به چشم نیامده است. ولی واقعیت این است تلاش‌های گسترده‌ای برای تامین این دارو از منابع مختلف انجام شده است.

شما به نقش اطلاع‌رسانی در کاهش عوارض و مراجعه به‌موقع بیماران به مراکز درمانی اشاره کردید. آیا پس از رسانه‌ای شدن موضوع تریاک‌های آلوده به سرب تغییری در رفتار بیماران یا مراجعان به وجود آمد؟
بله. در چند هفته اخیر همکاری مراجعان برای ارایه شرح‌حال اولیه خیلی بهتر شده و همه موارد اعم از نوع، میزان و حتی مناطقی که موادمخدر را تهیه کرده‌اند، به ما اعلام می‌کنند. حتی تعداد زیادی مراجعه‌کننده داریم که هیچ علامت مشخصی از مسمومیت ندارند و خودشان به دلیل مصرف خوراکی تریاک خواهان معاینه و انجام آزمایش هستند. اطلاع‌رسانی درخصوص موضوع تریاک‌های آلوده به سرب خیلی در کاهش عوارض و بهبود روند درمانی بیماران به ما کمک کرده است.

به‌جز کمبود دارو، مشکل یا کمبود خاصی در روند درمانی مسمومیت‌ها وجود ندارد؟
باید توجه داشت که مسمومیت با فلزات سنگین، بیماری خاصی است که روند درمانی متناسب با خودش را نیاز دارد. یکی از مشکلات اساسی ما کمبود مراکز ارجاع مسمومیت با کادر پزشکی تخصصی در شهرستان‌هاست. چیزی شبیه به بیمارستان لقمان در تهران، یکی از کمبودهای جدی در سطح کشور است.

ایجاد چنین مراکزی با حضور همکاران فلوشیپ سم‌شناسی بالینی در همه مراکز استانی الزامی است، چراکه علاوه‌بر بهبود روند درمان، در شرایطی مشابه از مصرف بی‌رویه دارویی جلوگیری می‌کند. جدا از اپیدمی مسمومیت ناشی‌از مصرف خوراکی تریاک‌های آلوده به سرب، نبود چنین مراکزی باعث شد تا برخی از پزشکان به دلیل ترس از وجود چنین علتی در بیمار، برای او دارو تجویز کنند که واقعا نیازی به آن نبوده است. اگر چنین مراکزی باحضور نیروی تخصصی مربوطه راه‌اندازی شود، مشکلات و کمبودها در این زمینه را پوشش می‌دهد، به‌خصوص آن‌که درمان مسمومیت، ازجمله درمان‌های پرهزینه است. موضوع دوم کمبود آزمایشگاه‌های تخصصی سم‌شناسی در سطح کشور است. ما در تهران تنها سه آزمایشگاه سم‌شناسی تخصصی داریم. در بسیاری از شهرستان‌ها این مراکز وجود ندارند یا به صورت محدود برخی از خدمات را ارایه می‌دهند. کمبود این مراکز باعث می‌شود در مواقع این‌چنینی به مشکل بخوریم. درحال حاضر کمترین زمان برای اعلام نتیجه آزمایش در مراکز انگشت‌شمار تهران ٧ تا ١٠ روز است و در شهرستان‌های معدودی هم که این مراکز فعال هستند، ٢ تا ٣ هفته طول می‌کشد تا جواب آزمایاین موضوع هم به‌طور غیرمستقیم در همین اپیدمی اخیر باعث مصرف بیش از اندازه داروهای محدود در انبار دارویی کشور شد، چون پزشک تا اعلام قطعی نظر آزمایشگاه نمی‌تواند ریسک کند و جان بیمار را به خطر بیندازد و بلافاصله برای او دارو تجویز می‌کند. حال آن‌که در برخی از موارد بیمار با سرب مسموم نشده است یا شدت مسمومیت درحدی نیست که نیاز به درمان داشته باشد. این خلأ، علاوه بر کاهش ذخیره دارویی، هزینه‌های زیادی هم به بیمار و نظام درمانی کشور تحمیل می‌کند.

هزینه تهیه و تامین این داروها چقدر است؟
به‌طورکلی درمان مسمومیت چه در بخش بستری و چه به صورت سرپایی هزینه‌های بالایی دارد. البته بیمه‌ها بخش قابل توجهی از این خدمات را پوشش می‌دهند، ولی بازهم هزینه‌های درمانی برای بیماران سنگین است و این امر ورود بیمه‌های تکمیلی در موضوع پوشش دادن به هزینه‌های درمان بیماران مسموم را بیش از پیش ضروری می‌کند. داروهای مورداستفاده در درمان مسمومیت‌های ناشی از فلزات سنگین مانند سرب هم خیلی گران است، به‌خصوص داروهای خوراکی به دلیل عوارض کمتر، قیمت بیشتری هم نسبت به داروهای تزریقی دارند. برای نمونه داروی سوکسیمر برای یک دوره ١٩ روزه ٣ تا ٤‌میلیون تومان برای مصرف‌کننده هزینه دارد. البته این داروها به دلایلی که اشاره شد، در همه دنیا حتی کشورهای تولید‌کننده قیمت بالایی دارند.شهروند